Kuokoa Home Rula, Volume IX, Number 47, 24 November 1911 — KA MOOLELO HOONIUA PUUWAI NO Kuaialii Ka lua ole o kanaka Ui o ka Papa Lohi o Apua i Puna Paia-ala i ka Hala me ka Lehua [ARTICLE]

KA MOOLELO HOONIUA PUUWAI NO Kuaialii

Ka lua ole o kanaka Ui o ka Papa Lohi o Apua i Puna Paia-ala i ka Hala me ka Lehua

NONA K,\ NaN', PAI iKF&U V M \Hi\A UF M 0 ]VI 5 K \XA Iro m\ na Ai r Ki'M ii o\ o \ \ Mo w\ — ]o \ a o Luu " Kl\ K\ Ohia Kuium KV M\' Ok\ Pu\ H\UI WA 1 KA WAI O WAIU'A— KA Hl' \FMOI 1? O K \ lk.uK \~H> kui \n \ Kurv \ H v\\ aU nfi 'IU n \ n \ mf \ Poh' Hlllī O KONA ll \N Uf\ \

Aohe p.tne aku o Hohialo.i, he uwe wale kan.a ! an.i, a e a pono ana no i kana wahine, a pane aku li o Hilraloa ī kana wahine, na makua alu a me na makaumana "Aole ioa 3u e haule hou ana i kahewa, a kau ka lepo o Makalina maluna o'u, no ka ii'ea, ua Lwa au ī na eha eha he nui 1 kau ilu n aluna o'u 4 na la mau hana a'u e a'o mai ia'u, aole au e hc.na hou ma keia hope aku A ke lohe n.n 1 1 oe e kuu wa hine a me o'u maa makua. Ua hlo keia niou olelo a Holualoa ī olelo ai īa inanawa i mea kamaihom e na makua, ame na kupuna ona, ī lohe ī keia mau o!e--lo ana, a ua lohe pu hoi o Apua kona makuahonowai A oia ka Apua 1 olelo aku ai 1 kana kaikamahine "Ke lohe ae la oe a me a'u ame na makua oko kane i keia olelo hoopaa a Holualoa inuia o kakou, ake manoia nei no hoi au he oiaio ia mau olelo a Holualoa Nolaila, e pono no oe e noho me ko kane, a owau no o kaua kf hoi. Aku hou ka pihkia, u<lke no oe Ike alahele pokole e hoea hou mai ai na hoopakele ana ia oe ma keia hope die, ma ha 0 oiaio-uo liui ia mau oLlo a ko kane, oka pau no la o ko olua pihkia I keia wa a Apua e kaukau nei imua o kana kaikamahme, ke noke la o Kaumalumalu 1 ka uwe kuo a pela no hoi o Holua loa e hoao la e hoomahmah ī ka na wahme me na olelo pelo, a ke lohe mai la no oia īa olelo a kan* kane, he hoopunipuni mau laia, aka nae, ua pauj(wale

\v ;hi, a 1 Kona hoi .m.i, iu noho h 'u '! o la n.i aln opio me k.i maik.ii 1 keia noho hou an.i iho o laua a hala na nialama ekoh', ua hapai hou iho la o Kaumalumalu īa opu ona a hiki ī ka w.i i hanau ai oia. Ua hanau mn la oia i n.i irnhoe hou elua, īloko o ki īno, ka ua, ka makani, ka hekiii, a me ka uwila, a haiuu mailaoni ke keiki, a kajii ..ku la oia i kona inoa o Kanapooakala, a o kona nani, u i liko no ia me ka n.ini o k\ La i kon i \v i e n.ipoo iku ana O ki hn o n.i keiki ī hmau pu mai ai, ua kap.ua kona mon > Kaahmaahiahi O kona nani i me kona u'i, ua liko n.i ia ka īani o na ao e ula wena ana ma hope iho o ka napoo ani o ka La He mau mahoe na keiki mua, a he mau mahoe no na keiki hope, a o ka huma o na keiki i loaa ,a laua ia wa oe eha E hoomanao oe e ka imkjmaka heluhelu meolelo ma kei.i nee ana aku no mu.i, e īke no oe oia ka \va e hanau o ka mea nona kt-ia moolelo ī kaukai nui īa e ike ī kona wa e han.una ai me kona nui ana a me kana mau hana hookalakupua o ka 'kaika iCA HANAIĪ ANA O KUAIALII Kono makahiki ī noho hapai ole ai o Kaumalumalu, a ī ka ehiku o na makahiki, ua hapai iho Ia oia, a o ka mea apiki nae ma keia hapai ana o Kaumalumalu ī keia opu hope ona, eha puni īho la, aka nae, aohe wahi jmea. a hanau iki mai O ka mea maa i ka hapaī o na wahine, he eiwa mahma, o ke kuakoko, umi, alaila, hanau. O keia op u o Kaum;dumalu eha puni, oia hoi, he kanaha malama, ua hke īa me ekolu nukahiki me na malam.i keu eha, īna i he unn malama hanau ke elike me ka mea maa mau e ikeia a nei a nnaa hoi ī na Hawau oia mau la. No ka loihi loa o keia opu o Kaumalumalu aole hanau iki, ua kuka īho laua me kana kane me Holualoa."lna e hanau keia keiki a laua, a he keiki īnoino, e hoolei īaia īloko o ke kai, a ī ole e haawia hai e hanai ai, o ahna auanei na keiki mua a aaa, no ka mea, ke pn ae la ka nui o na keiki mua, a pu no hoi me ko lakou u'i. A malia o hanau keia keiki aole ' e lilee ka u'i m6 ko na kaikuaana, lilo īa he niea e nemaia ai e na'ln a me na makaaimma Nolaila, ua hooholo iho la ua mau alu opio nei elike meui ī hoikeia ae la malnna. Ja po no a Holualoa ma e ohumuhumu nei pela. Ua hoike koke aku la ka uhane o ka moopuna hanau kokeole a Kaumalumalu ma īmua o ke kupunawainne Apua ma Puna īa po no, penei ka olelo a ka. |uhane o ka moopuna hanau koke ole la Apua. "0 ka moe no ka kau' Aole eu noonoo ovfau, no J<:a mea.

īa nuu manao ana o Kaumalu-! malu mamuh o na olelo a'o mai na nukua mai o Holualoa. I kd pau ona o keia mau kamailio a lakou, a hoolai iho la he mau la. Ua hoi mai la ke aloha hou o 1 kana wa huie, & no ka mea, ua lohe pono m Q I la o" Holualoa no na hana a kona mau kaikaina i hana ai iaia a me kana wahine Ua pu mai la ka manao okaikai īloko o Holualoa no kona mau kaikaina no ka mea, aele e hiki la Kaumalumalu ke ai 1 ka ai ke ole e 4.1 pu me kana mau kane opio, kekahi no hoi, ke pu mau mai la ka u'i a me ke kanaka maikai o na kane opio Aole o Kaumalumalu makemake e kaawale aku na kane opio mai kona alo aku, a ota ke kahi mea nana i hooulu aku īna manao pono ole iloko oHolualoa e pipili mau aku oia ma ka aoao o kana wahine 1 na manawa apau, apela iho la kona noho'na nonohua ,kona mau pokn a me kana wahme īa mau la, aka nae 1101, he 01 aku īa o na la maikai loa o ko Holualoanoho ana. Ua maikai ka noho ana o na alll opio, a ke pu mau ae la no hoi ka ikaika o na kama-lei a laua, a ua noho hou iho la ka maluhia a me ka oluolu o ko laua noho ana. A na la maikai o ko laua noho ana 1 kono aku ia e huli hoi oin rm knn^

k* keiki a nip na kahun.u la ua a K,iuinal\nii,di' e ti.ihun.ihu nei r ua 01 ,iku k * ch,u klu i loaa iata uianniA o l ? ha nau ,>'id ina koiki mn.i Kku pak \ \n,\ oi,\ i o lanoi nio k > oliaoha, u.i h<Mo mai U h\ mi ,i k.i imi.mm.i nn ho hkw I \ ! Ckll!l,HMll l | l ,lit k,\ \\V< loi ao no \ i Kc nokt ],\ ni k .hu ni i k.\ pn!t% n,\ p„k k v i' K | . koo i k,\ opu aoiio n,o u \h\ tn * i a olnolu m\i o K luni ilf - m \l\i, \ ko hoie lo \ \ku i \ i k t hi oUi p«l ki i ko ahiu >!u n .o i lakou t \!oh,< n\>t u Ko huh nri n,t h \l,\, n > hew i, a,\ ( 1010 a ko kano i ka walnno a mo na niakua, aohe no la he i!u uiea i oluolu mai, a ko holo ilio la e ih'ahi

ke olelo ala o'n tna>) ina wau o hanau ,u\ a \w , ! o kctki momo, kilo; 1,1 ,ui ''oko o ke kai, a i 010 o > iu ua lui, a oi ( !,» 'u ru i i 1 m .n la a 00, a kak.ih , » (O ku uo i i'u m i«. mnh ao i' ,iko i o'u 'naku,», , ' l ! ,' 1 uohvi ao !u o Ap>! t a ha ht aku !a n Koakkomo i kana nnn oh.mo oliko o-o i t i ho.koia ao ki maluna Va hlo > i iroa hi iui no Koalakomo n vp'u no k i ho' pu!'jnnj w U -!k> no ,oh< 0 aio o ka niiwip -'i , ī\vi!a>la, ut h u'lo hou )ko, 1. 'aua hn tnoc hou. Loaa luu, no ka iuoouhano la Aru.>, i !iko jm no uio ino a,i k o iii i Ki m ko 'uu o A pll , 1 hoa! i : ~u aka 11 Ko il.ikomo 0 puoho 'lui' H n ,u ko'M Lumoo m, , oi, u, huu ao la j k< kum.i hii oi i ni.l o .n i on i > ka u\\ Ik' k ' 1.05 hou m u L o Apua 1 na moi ap <i t liko pu no me ka nn oalr.no mua ai, ī ko ku | iku o ka uh.no i kt moopana Vn,iu kiiko i !o i.iii o klll niii ~ ua knk i w i!t īho !o no ! um a | hunioo iinu iho I, V i kt la pioi liou >n i o laua, | in ''oh iln !i n Koo ik niio i ka nun 'h uu i lik" p i nio k i \pua mieohme i io 11 u, a puaho ao ! i, i i ko! i w i, ui wohewohi m nlik u i<> o k i m ilama lama, ui »la pu ao 1,» no hoi me Apua Ua hoiko aku h o Kealakomo ī na niea ap.m ana 1 ike ai nna ka moeuhano He loh īki nae kina moe mai l;a Apua ae, x pene' kahi loh "Ua ike aku oia he keiki u' l , e auau ana iloko o ki w.ii, aia nae kona mau maka ! kahi-e, o ke kua kana i ike akn - A na ohu nalu i hapai ae ī ke keiki Ui.na a nno aku la īwiho nia kalu hohonu o ke ka», i huli mai la ke alo o ke keiki ia'u a kahea mai la O ke ku nana wale mai no ka kau aohe ou kokua mai īa'u, no ka mea, owau ke keiki a \aumalumalu laua o līolualoa, e nianaa nei e kiloi la'u iloko o ke kai, ī na au he keiki moino, a ke īke mai la oe ī ko'u ano He uh e lpaa ole ai ma keia hope aku a ano lalau aku h ko'u uhane 1 ka hma o ke keiki, aka, aole ī loaa aku, ua puoho e ae la ko'u hiamoe Ua olelo aku la o Keaiakomo ī Apua "K pono oe e ku i ka moopuna a kaua, no ka mea, ua eha puni ka opu o ke kaikamahme a kaua, aolie hanau iki, a maha o hanau 10 ae he keiki eepa, a pupuka paha, o ke kiloi u no īa īloko o ke kr>i, a poino hoi, no ka mea, ua ike aku eei au ma kuu jjmoeuhane, he keiki u'i maoli no Aohe u'i o na makuaihke nie keia keiki ka u'i a'u i ikt* aku ii( i " Nolaila, e makaukau oe i na hoewaa, na kahuna a me na mea apaU e pili ana no ka moopuna a kaua. A e holo oe e ku ma keia auika Ia Na ae inai la o Apui me ke ole Ua kn īa aku lao Kuikahekih a me Olapakauwila na hoewaa, a ku ana īmua o Apua nia Ua kauoha la aku lalauanoka makaukau o na waa no ka holo ana ī Kona Ua olelo mai la īia hoewaa"Ua makaukau na mea apau, na kahuna, na paa aulama ku|kui, na hookani pahu, ka ka , wai a ine na moa ap.iu Ua k.ui aku la o Apua maluna o na waa kaulua uie na mea 1 apau, a ia Apua ma e holo aku nei, aia o K.ium ,him iln kr na- •' hunahu lulii ala me ka ehaeha ■ mi knno. opu, ua hoike aku la i kana-kane, ua manao oia e . hamii ->na on, a'-n kn n m -m

llooho ,\ ae, eta lv aulama k iki.i ik i mo.m.i ke neo mai 'ioi, a o ka pae mai koe ī ke n\a Aohe mea n.nw i noonoo ie o Apna kein, no ka mea, ua uhi pu iho la ke kaum.iha i na ilii ipau, aohe mea hiki ke hanaia. Ia pie ana o na waa m i ke awa > Kaua, ua kauolia aku la o A.pua i na hoewaa e lana n > na waa malaila a hiki i kona hoi ma mai Ua ae mai no hoi na hoevs a \

O ko Apua pn pololiM aku la no la ii hiki l ka puka o ka hale kahi ke aluwahine Kaunulumalu o noke ana ī ka uwo no ka ehaeha hanau keiki. Aōhe keia he ehaeha na hai, aka, ni keia keiki hookalakupua no, o eha puni, akahi no a hanau, no ka olelo ino no o ka makuahine i Ke keiki, e pepehi a ī ole, e kiloi , ke kai, a na īa mea no i haawi aku 1 ka makuahine ī uku hoouai no kana mau olelo īno nona

Ia ku ana aku o Apua ma ka puka o ka hale o ke ahi, ua pakolu iho la ke ku'i alapine ana a na hekih, ame ka olapa pakolu pu ana o ka uwila, a naue ae la ka aina, me he mea ala, e opiopna ana ka aia a i hookahi wahi

Ua uhi īho la ka ua-koko, a lohe pu ia aku la ka leo ikuwa manu ma ka lewa, Ia wa, komo aku la o Apua a mamua o ke alo o ke kaikamahme, a ha ln aku la ika ahuula hulu manu mamua o na uha kaika mahine. O'a no ka wa i o-la aku ai he wai mailoko aku o Kaumalumalu. Ike jho la o Apua, he puu koko wale no ke keiki, o kona wa no la 1 owili ae ai ī ka ahuuU a paa, no ka mea, ua hemo mai ka lewe ame na niei apau loa, o kona huli hoi aku k no la me ka ike oleia, owai la keia wahine hookalakupua o ka iuna i ka ili ī ke keiki me ka ike oleia, aka, ua hala aku ]a wahme nei me kana puolo makamae, a kau maliina o ka waa, a huli hoi aku la no Puna paia-aala i ka ha!a a me ka lehua Au no na manu ke lele pu nei no, a ke noke a] i no ka hekih ī ke 'kui a pela ka uwila, ka ua ame ka makani Aohe nae la he mea e emi hope ai na waa o Apua no hope Mawaho ae o Kaawaloa, ua alala ae la ke keiki, aiawa i' okna ai ka piko, a kani ka pahu \ ulono na leo pule aua kahuna, a pau ke kama 1 ka iho ana ka nuku o ka liwi Makapolena me ka wai o ka lehua m-i ka waha o ke kama, a mmo 11101 ae la oia i ka uai o ka lehua mai ka nuku aku o ka Lwī Makapolena, a oia kona mea na na ī hanai i kona wa waiu oir a hiki ī kona ai ana ī k'i ,11 Nolaiia, ke īke ae la oe i ke kahu hanai o Kuaialn, he Manu īiwi Makapolena. Aole i piu