Kuokoa Home Rula, Volume IX, Number 50, 15 December 1911 — KA MOOLELO O KA KAMEHAMEHAI. Ka Na'i Aupuni o Hawaii nei KA LIONA O KA MOANA PAKIPIKA a o Ka Hi'apaiole ma na Kahua Kaua o Hawaii [ARTICLE]

KA MOOLELO O KA KAMEHAMEHAI.

Ka Na'i Aupuni o Hawaii nei

KA LIONA O KA MOANA PAKIPIKA

a o Ka Hi'apaiole ma na Kahua Kaua o Hawaii

Olelo^hoakaka

Ua paia hele ae'la oia la Hawau Ua pepehi waleia na ma kaamana o Kohala a me Hamakua. Ua luku hoomamoino m no hoi na makaainana a hiki 1 Hilo-pahku. Elua la 0 keia kaua ana, a 1 ke kolu 0 ka la, ua auhee ko Keoua Kuaahuula aoao a hiki 1 Honoln Ba holo aiai la 0 Moo, ke koa ponoi no 0 Keawemauhili a pahu mai la 1 kana ihe ma ka iwi aoao hema o Keawemahili Alawa ae la 0 Keawemauhili, 'a olelo se a"Huihui wale hoi kau laau i ka aoao e Moo' { ' A īa wa no 1 lalau īho ai 0 Keawemauhili 1 ua laau nei a uhai pu ae la. I keia wa, eia 0 Keoua ma ka aoao 0 Hilo-palikq, ma Pua ! kaa 1 keia wa A 1 ka luhe ana 0 Keoua, ua ku 0 Keawemauhili 1 ka laau ihe a Moo, kona koa ponoi no, ua holo mai ia oia me kona manao e kti mai i ke kmo mauleule 0 Keawemauhih e kau i ka lele. Ikonahikiana mai imua 0 Kekauhkeikawekiuokalam, ka makuahine o Keawemauhih, ua ( nonoi aku la oia* I "E ke alii—el Ikn mai la av| 1 ke kino 0 ke aki e kau 1 ka le-i lel" I Ua hoole aku la ikawekiuokalani, a olelo mai la: "Ei nei, aole ka oe 1 ike he ka--Ipu wau, a eia oe ika pahu k»pu. A he ahi kapu auj" Aole 1 pane hou aku a Keoua a eia no na aln mawaho e kali ana 0 ka puka mai 0 ka huaolelo a ke ahiwahme, ina he ola a lie make ko Keoua, no ka mea, oia wale, Bo "ke noho nei īloko.

Aka, i mea e manalo ai ke noi a Keoua, ua haawi aku la o Kekaulikeikawekiuokaiani ika papale mahiole o "Kalamnuiamamao" me ka olelo ana aku* "Eia tnai ke poo o ke ahi, o louli.'* O louli, oia ka īnoa o papale mahiole o Keawemauhili. P& lalau aku la o Keoua i ua papale mahiole nei. a hoi aku la oia a noho ma Piopio no elua la a i kekahi la ae, ua haalele iho h oia, a hoi loa mai la ao Puna, i malaila oia i kukala ai imua o kona mau makaamana, me ka. olelo ana aku. "Oia ka Moi o Ha-waii, oiai, ua puni o Hawaii iaia, a oiai, oia no hoi ke keiki a Kalaniopuu. E hoomaopopo e ka mea heluhelu, mamuli o keia mahele moolelo i hoikeia ae, ua ikeia 1 ma. kahi a Keoua e nee polotei ana mai Kau a hoea ī Hilo, ma ke alaiele ma Puna mai, a kau hema ae la kana hele ana a hoea i Kohala, a iho ilalo o Waipio, a hoea ī na Hamakua, a make wale ana o Keawemauhih. E ike puia ana hoi, aoie ī ma ke o Keawemanhili īa Keoua Uoko o ka hoouka kaua, aka, ua make o Keawemauhili mamuh

kona m<Ttt koa ponoi no, oia o Moo ! Au hoi ma na moolelo 0 Ka mehameh.i 1 lukaiua e Davida Malo, S M Kamakiu a me ke kihi poe kakau moolelo e ae, a j [ui Inkaht lakou 1 ka hoike ana,j ua hele mai o Keoua e kaua ia! Keawemauhili mat Kau mai" a hoei 1 Hilo, aka, ua make īho' la nae 0 Keawemauhih 1 ka pepehua e Keoua ma Alae A o |ka makahiki 1790 m ' A mai keia wahi aku 0 Keoua) 1 nee aku ai e lukii 1 na kanaka j 0 Kaniehameha, ma H«makua, a īho ilalo "Waipio, a malaila oia 1 kohi-ku ai 1 na loi kalo o ia Kalana E hoomau kaua e ka makaheluhelu tka nana- ana i [ka mahele moolelo o Kamehameha elike me ka S L Peleioholam hoike ma kana bu-ke ka-! kauhma, a oia keia." I Ika lohe ana 0 Kamehameha īa Kapuawahilani 1 hoikeiaj ae la nui Kohala mai, aia hoi o I Keouaiuka o Walmea kahi il pepehi ai hoi 1 na kanaka 0 ka aina. Ua hoouna mai lano hoi j 0 Ululam wahine 0 Htlo ia Kelukepaalam e hoio mai a loaa o Kamehameha 1 Molokai, a hoike aku īaia i'nei mau hana hoomalnomo h Keoua 1 na kanaka, 01 a keia, ua uhaoia īho ka uliuh iloko oka opu o na wahme ui, a ua luku la na kane a me na kamalu a pela boi me na wa hwe, a hehihei īho la o Keoua a me kona mau koa maluna oko lakou mau opu Iko Kamehameha lohe ana ua make ka makuakane 0 Keawemauhili, aole i kana mal ka :na mai ka ehaeha welenia 0 ko[nanaau. Ika hui ana a» keia |okonamau pualikaua apau, a akoakoa īmua 0 Kamehameha, ■<ua īke iho la oia, eia 0 Keoua ke makemake nei e kaih 1 kona mau okana ama, ka luku wale

ana i kona mau makaairrana a me ka make ana o Keawemauhili, ka makuakane, ua ku maoli ke e pono ai o Keoua e make

Ua mni loa ko Kamehameha ī na hana hoomainoino a Keoua i kona poe makaainana, a ua hu maoh kona aloha i kona poe kanaka, kana poe keiki hoi a nolaila, o kona haawi ae la no! īa ī ke kauoha ī kona poe ahi,' na mamaka kaua, na alihikaua,' a i na koa e hoi ī ! A ma ia wa, eia hoi o Keeau moku ke koi nei la Kamehameha e holo ī Oahu e kaua īa Ka[hekih, wani ana i pane mai ai Ūa Kamehameha; "£j ae ka i'a kokoke ī ba ma ka-ha. He ahi punana ■hua!" "He aha la, he ahi punana' hua?" ī mnau mai ai o Kameha meha. j "He ahi nepunepu, ua puni \ ka upena Aohe wahi e pakele ai, he make wale no i na wa a apau," wahi a Keeaumoku. Alaila, ninau hou inai la o Kamehameha "No ke aha?"

Keeaumoku, ua lilo $io hoi o Maui īa oe." ! $.ohe ona wahi e hoona ae ai, aohe hope He poe aln hope ole lakou apau," Aole wahi b lakou e p'ekele ai ( Aka, ua hoole aku o Kameha meha 1 keia manao o Keeaumoku me ka oJe!o ana aku. "E hoi kakou 1* Hawaii, no ka mea, aia no ia keikl au ke ha naino mai la ī ko kakou mau wahi kaulana aina a me a'\i mau keiki He aha auanei ko kaua waiwai oka hele ana aku imua, elik me kou manao, ina e kaia mai o hope, elike me ka na elele ī hoike mai nei, alaila, e ree wale aku no kaua imua? "Aohe. E hoi kakou. Eia no hoi kekahi, ua olelo mai nei no hoi o Kahekili i ka hua o ka maalahi, a ī mea aha īa a kaua e pu'e wale aku ai no? O kekahi no hoi, e hoi kakou e kukulu ī hale no ke aku i Kawaihae, a malia, oka hale ia, pau ka ai-hua ana o ka ama, pau na no hoi no hana mo " 0 ko Kamehameha haawi ae |la no la ī ke kauoha 1 na koa e hoi ī Hawa» Aka, eka maka maka heluhelu, mamua o ko kaua nee loa ana aku no mua, aae mai oe e hoike aku kou mea kakau i keia mea e pili ana ina hoonee kaua ana a Keouu, mahope iho o ka make ana o Keawemauhih Ua laweia mai keia mahele e ka mea kakau 1 mai ka buke mai a mea haku moolelo kaulana S M Kamakau

Mahope iho o ka make ana o Keawemauhih ia Keoua, a make pu no hoi me Kaoe kekahi alu, a kaikoeke no hoi oia no ua luku nui aku la o Keoua ī na koa o Keawe mauhiii.

Ua lilo ae Ia o HIIO ia Keoua a kupu ae la ka manao iloko ona e hele oīa ia Hamakua, Waimea a me Kohala, a e hao wale hoi i na waiwai 0 na makaamana 0 Kamehameha, a nolaila, ua hele mai la oia a īho īlalo 0 Waipio, a wawahi īho Ia na loko ī'a.

I ka hoea ana o Keoua 1 Waipo, ua hoomaloia iho la Lalakea a rae Muliwai ame na loko i a no apau o Waipo.

O na lo'i kalo keia a na kana ka, ua pa'u aku la i ke kohi-ku īa e na kanaka o Keoua, a wawahi aku la no hoi lakou 1 na kuauna ona kaio, a hao aku la 1 na waiwai o na makaainana a pau no hoilakou 1 ka pepehi īa e ko Keoua poe koa Pau na kane, na wahise, na keiki, na elemakule a me na luahme.

Nee loa āku la keia luku hoo mainoino ana a Keoua ina kanaka o Kamehameha a hoe» loa i Kohala

A ī ko Kamehameha lohe ■ ana, īaia e noho ana ma Kauna- ■ kakai, ī ko Keoua hoomainoino ī kona mau makaainana ma Kohala, ma Wa-oiea ame Hamakua, ua hu mai la kona 1 aloha no lakou me k a heleiei pu ijana ihoo kona mau waimaka, I a olelo ae la: j "Kahaha! KupanahaU I hele | mai hoi e imi i mau keiki hou, J ihaalele aku net la oukou e na' {makahiapo Aloha mo." | i 0 keia na huaolelo waloina a' [ Kamehameha i hoopuka ae ai iwaena o na aln e noho pu ana' meia. I He mea oiaio, ua hoi mai la o Kamehameha ame kona poe kaua mai Kaunakakai aku mai. ) Ua haalele aku Ia o Kameha meha.ia Kaunakakai j ka malama Kaelo, wahi a ka moolelo kakauhma i S L. Peleioholani. Ua lilo keia hoi ana o Kame mehameha amp knna pnp lfang Hawau j mea ehoomama mai