Kuokoa Home Rula, Volume X, Number 7, 16 February 1912 — KA MOOLELO HOONIUA PUUWAI NO Kuaialii Ka lua ole o kanaka Ui o ka Papa Lohi o Apua i Puna Paia-ala i ka Hala me ka Lehua [ARTICLE]

KA MOOLELO HOONIUA PUUWAI NO Kuaialii

Ka lua ole o kanaka Ui o ka Papa Lohi o Apua i Puna Paia-ala i ka Hala me ka Lehua

KA NANJj i'ALI 1(15 kuA MaIIINa aI o—lAfi iK; \n a IPO MA NA ALK KUALOLOA oKA MOANA^L().\A 01 VV KIA KA OHU NOHO IKA U\t 4 V 0 KA Pr\ Huu \ N V I KA WAI 0, WAILUA KA Hl' \PAIOI PO K X 1 K MKA- IUKUIA NA KUPUA 0 HAWAH NKI-HUFI\ N-\ MK \ POHIHUH 0 KONA HANAUNA"

Ua nee aku la no hoi rfn kor 3 Puna no mua a liiki ma PohaKiiloa, he wahi ia malalo mai c na p,ili o Maukele, a malaila : hooukaia ai ke kaua mu» 100 mawaena o na aoao a elua Na ka mamaka kaua pohaku ako Kau poe i hoopuehu hiln i ka n6e ana mai a ko Puna pot, aua nui na koa i lnkuia okc Puaa poe, a ua auhee lakou iloko o ka huikau nui o na koa a hoea'i-Kaaone, he wahi koala pa iepo ia e nana ana ia Apua a me Kau, malaila i hoonana hou ai ko Puna puah kaiu no ka lua oka ia i hak.ika ai, a ]i)o hou no ka lanakUa i ko Kau poe, a ua auhee hou no ko Puna poe a hiki i Keauhou, a kokoke e hiki aku i Apua. Ia nianawa akahi no a kotno ka maka'u a me ka 'hopohopo īa Apua ma no keia mau lanaki la i loaa i ko Kau poe koa Ua houlnulu hou la ae al na wahi koa o Apua ma, a o ka heluna i koe iho he hookahi mano, a ma īa ano ud hooih houia ke kaua me ko Kau poe no ke kolu o la hakaka, a ma keuhooili kaua ana, ua hele maoli no o komo a me Apua a koino maoli iloko oka hakaka o ka hooili kaua weliweli, a o ka la no hoi keia e kiki koeleia ai na mea a pau o Apua e hele ī ke kaua a koe no keia poe kaikamahine na Huihui, a me kahi eueu a kakou e noho hoopue nei Aka nae, i kaiiaia ana aku o na kupuna a me na koā a hiki i Okiokiaho, ike aku U lakou i ka nee ana ae oka ehu akau oka puali kaua mauka ae o Waiaka alae. 13a hke ka nee ana ae o la puah me he ahi aihonua 'la ka hele uluulu o ka luku ana a ko Puna poe koa iko Kau, a huh mat la ta luku ana i kai o Okiokiaho. I keia wa e luku la nei koa o Kau, ua ike puia aku ka hele ae o ka punohu ua koko mamua o ke poo o na koa o Puna, a e like me ka mama o ka nee ana oka mea nona keia punohu i mua a i ole ī hope paha o kana wahi e luku nei ī na koa o Kau, pela no ka nee ana mai a ua pu nohu ua koko nei imua a 1 hopp ama kahi e ikeia atia ka punohu ua koko, he ahualakukui o ka make ona koa malaila No keia īke ana o na koa ci Kau i keia poino o ko lakou aoao, ua auhee aku la lakou a hiki i Kalue a me Kumunui, a no keia auhee ntu o na koa o Kau, ua hoopauia ke kaua ma la la Aohe i hoomaopopo u o ke koa nana e iuku nei na koa o Kau a me ka mea nona kela pu nohu ua koko'ia la. I o ke kat}a o la la, ua hlo mai U ī ke koa o ka punohu ua koko he umikumamalua aahu 'hulu mamo, a hoi mai la oia a loaa mai Ia iai'a he waht oopa o Puunahala ka inoa, a l&]au !ho la oia i ua wahi oopa nei a hapai ae la a holo mai la oia a htkt 1 Hiupa'ua, a hookuu iho la ke kanaka nana e hapai pei iaia, me ka olelo ana īho:

Nau no !k>! oe o hoi ae a Ju" ki kdiih.ile Hm kau aahu hulu manu mamo, a o ko'u hoi no keia" • 0 ko īala oki mai la no ia me ka» ]kt v ole niai o kahi oopa, a ko mo ana iloko o kona halau, me ka manao hoi o kahi oopa e ike aku 1 ua kanaka ikaika nui wak a we kona halau e komo aku ai eia nae ka mea apiki, aohe he wahi meheu e hiki ai iaia ke īke aku owai la keia kaeaea laia i hiki aku ai i kuna halau ua mama iho la ou i waht awa nona, a i ka m,.kaukau ana e Hiu i ko.ia apu awi, puana ae U oi.i I kei,\ ni,vu !r j pnle kalokalo: j ' li Kmi o ke Akiu Lehu, j Ka mano Akua, j E īke i ke koa k.iul.md o keia la, j A e ola oia a kanikeo " j A mu ae !a oia i kona apu awa, a komo kahi mikipoi, a ha u!e aku ta oia hiamoe, no ka mea, ua oki mai h ka ona o ka awa kau laau o Puna , E huli ae kaua e ka inakama ka heluhelu a nana no Apua ma, tr.e na koa o laua 1 koe ihto, e, ninau aku ana a e ui mai ana, o wai la ke alakai kaua o keia la, ika' aole nae hiki i kekahi o la [ kou ke hooia mai j Ua olelo no nae kela a me' keia koa 1 kona ikaika, a poina ( wa!e ibo la no la mau ninau apa a lakou, no ka mea, ua uhi mai ia ka po j I ka ha o ka la 1 hooihia al o ke kaua ma Kalue, oiai, ua loaa j hou mai ]a he mau koa kokua o, ko Kau mau puali koa, a ua nooilia la kaua me ka hahana j loa, oiai ke kaua e hakaka ana. *A e huli hou ae kaua a nana 10 kahi oopa, oiai oia e oi hele ana ma ke kuamoo j Ua hopu houia nox)ia e ke kaj naka ana i hoomaopopo o!e ae a> a kaikai houia a hiki ī ke kie. kiena o Keauhou, a waiho īaiho *l la oia malaila, a malaila oia ii nana aku ai ī ke kaua o la la, a{ laia e nana ana, ua īke aku Ia ota i ka punohu ua koko e nee ana ma o a maanei o na koa kaua o ko Puna puah, a īke pu aku !a oia ī ka pukoko maoh o na leoa o Kau, a auhee aku 1a lakou a hilei ī Kaaha,

No keia auhee ana o na koa o Kau, ua huli hoi mai la no ke kanaka nana 1 hapai laia īmua' ona,a hopu hou īho la no a ha' pai hou no, a hoi mai la a hiki i kana wahi i hookuu mua ai a olelo āku Ia no ehke me kana i I olelo mua ai mamua me ka haaana aku no i ke kapa hulu manu mamo 0 ke oki m<u la no la o ua ka naka nei aia ka palena o koiala hale A hoi aku la no hoi ua wahi kanaka oopa nei no kona haie a hoolale no ka awa e mama, a pau i ka iiui, haule aku la no hiamoe. O na kaao mahope iho o ke ana o ka la, no ka ikaika o keia kanaka e luku nei i na ,koa o Kau, aole nae e. hiki ia lakou ke ike aku owai la la, O

l«a ike Ha lakou I ka niniu 0 ks ha laau pklau he hu oeoe laa kanialii 0 i« wa ke kani a meka hu k ka makani, a ma kana wahl 6 hole t*i no mua, aohe he py l«oko n*n* e kc*k« ninl, m m w*l« iio, j 0 kft lakoll ninaUj OWn! Irt iit| aU 1,1 ihea kela k.ifiak,i kahl I iioho t tta |jthh 0 kh l,i i k,ma ai, 0 | u k.\ l.i oi lo.i aku o ka hahana 1 0 na ao.io a p]uu no ka mea, ua , komo kino mai o Haao ma keui k.ma .ma, a ua unuia nui apau Ina ko.i o Kau, aua hooilna he k.uia h.iliana loa m,i Kukalaula a me K,nv,vieli. I Ma keia kaua ana 1 manaoio !oa ia ,ti e auhee ana ko Puna mau koa, no ka mea, ua 01 hewahewa loa ko Kau poe mamua oko Puna mau koa, a ma ka hoomaka ana 0 ke kaua, ua auhee 10 no ko Puna mau koa, aka nae, ua pau la pihoihoi ana 0 la kou inaniuli o ka īke houia ana oka punohu ua koko iwaena 0 na koa o Puna, a ua oi paumi aku ka ikaika o la kaua ana, ke hele la a ahuaUla na koa ma 0 a niaanei 0 na aeao a elua, ana ka ikat'*a o ke koa 0 ka punohu ua koko ī hoopuehu lulu aku 1 na koa a me na alakai 0 Kau, a pakele mahunehune o Haioa ahai 1 kona ola a holokikt aku la oia me ka manao e pakele aua oia mai keu poino mai, aka, ua pa aku la kona poo 1 ka'pohaku ! maa a ke kanaka nona ka puno hu, a 1 kapaia īa ahua pohaku oj ke ahu pohaku o Kahoalu a hiki I no 1 keia la. Ua luku nui la aku Ia na koa 0 Kau, a ua auhee wale akn la na poe 1 koe a hut me {ka oha na a kaa hoi na kumakena a ka wahine 1 ka hoa pih oke kane, a o ka lilo mua ana keta o Kau malalo o Apua ke alu o Puna E nana ae kaua t ke koa nona keia punohu e ka makamaka he luhelu a malia 0 loaa ka nmau nona a hoohuoi ibo, a owai Ia īa mea nona keia punohu ua koko a hoekahi no aane e ka maka maka aole keia he kanaka e nona keia punohu ua ko ko ka mea hoi nana s luku ina koa o Haao, 0 kahi eueu moopuna no a Apua ma. I ka la hooih kaua hope loai mamua iho o ke auhee ana 0 naj koa o Kau, ua huli boi mai la i laua me kahi kanaka oopa a hi-' ki 1 kona waht noho a hookuu I iho Ia īaia, a hoi loa mai la no hoi o Kuaialu no kona halau, a pela kahi kanaka 1 manaoio ai a j kukala ae ai no hoi mahope mai, ana 1 olelo ae ai 1 ka wa e nuneia ana 0 na nmau no keia koa \kaika O kahi oopa ka h\ki mua 0 na hooia ana me ka olelo ana aku imua o Apua ma. "O Kuaialii no kela ka moopuna haku no a kakou, a eia ka hoike oia mau olelo a'u e tke mai oukou." O keia. kapa" a'u e aahu nei a me keia papale mahioie a me na ahuula ana i haawi mai ai ia'u, oiai ma na Ia hooih kaua apau a kakou 1 kaua īho nei a i lanakila *au ai na koa 0 Puna nei, e hapai mau ia ana au e keia ke īki opiopio a'u 1 ike ole ai mamua, aua hufta pu la hoi kona helehelena mai ko'u ike maka ana aku, ahe wahi laau palau wale no e paa ana ma kona lima a ke hot mai oia 1 ka pau ana o ke kaua, e hapai hou ana oia hookuu mai la la'u me ka haawi ana mai īa'u hookahi ahuula a pela mau oia 1 hana at la'u a oukou e ike mai la he aahu hu!u manu ko'u a me keia papale mahlole. A aia no īloko 0 kela halau u* keiki nei me kona mau ahuu la no. O keia ka- hoike oiaio a'u e kamailio nei īmua 0 oukou no

Ia'u, a v mfclsio ae tiei o HiuppUua ke kanaka a koa hdi i lanākiM aikakou.aia tnajcj» kihi oW ia a me keia ahuula k\ ];ma ikl o ke nona iR ahuuU eli» k« no me ahwuln i haawi mal wi ia'u, n thm«!|n oukoli e ikfl pom ai, a 0 ke Hanaka m t> kfc i.t iiaio !a o'h kc koa t loU ai mi iwi." t ka huliiA ahsf aku o ka hali? n Kuaialu hiolimi ,»na e Apua ma, a he mea oialo, e ku m:i! ■wa Va paiia o na ahmila i hoo-j iei ia aku iluna o ka nu'a moe-! na, a loaa io aku l.\ no ka mana' manalima o tu kanaka nona īai nuu ahuula elike no me ka hoa' kaka a kahi kanaka oopa | Akahi no a maopopo īa Apua|

ma o lanei 10 no ka ke koa nona keia punohu ua koko, a ma keia' wahi e waiho ae kakou īa Apua' t"a a e nana ae kakou no Kuai lalu no kana mau hana hookala |kupua o nei mua aku a <ne na kaikamahine o Nuumealanu I ka malama o Ikuwa ka malama mua o ka makahiki v ka helu a ko Puna poe, a 1 ka po o Hoku a ao ae me kona la, ua haule hou īho la o Kuaialn hia moe A iau e hiamoe nei, ua īke hou aku la oia 1 keia kaikamahine i ka pae ana mai ma ke awa pae o Apua me kona mau hoewaa, a malaila lakou i paina ai a maona, a kau hou-no ma ka waa a makaukau hou no ka holo ana i ka moana. Ua oili aku la kona uhane a kahea aku la i ka wahine a me kona mau hoewa "K kipa mai ma kauhale nei, he ai a he i'a no ko ka haie nei a he wahi no e moe ai a e hoolu olu ai apiu ke poiuea waa, alai)a holo aku no ke ka) loa " Ua nmau pu aku la no hoi ko na uhane i ka inoa o keia wahi ne ui a me kona aina i hoea mai ai oia O keia mau oielo apau a me na nmau a Kuaialn, aole no i pane ia mai e na hoewaa a me ua kaikamahine ui nei 0 ka luli wale ae no a kona poo a me ke kunou mai o īa wa le no kana e ike aku uej f ua kau aku la no ua kaikamahine nei maluna o kona waa a me na hoeawaa, a o ka nalowale aku 'a no īa mai ka īke ana aku a kona mau jmaka Iaia 1 puoho ae ai mai kona hiamoe ae, ua noonoo īho ia oia he moeuhane wale no ka keia ana e ike nei. 1 ka la mai o Mahealani, moe hou no oia, a īke hou no i keia kaikamahine uī a fca launa ole, a ua manao oia o ka ui la o Nuumealanl ka helu ekahi, eia ka, he ui kona malalo o na keehina wawae o keia ui ana i īke ole ai mamua, a pae hou mai la no ma kahi i pae mua ai na waa, a oih hou aku la no ko Kuaialn uha ne a ku hou ana imua o ko lakou mau alo.