Kuokoa Home Rula, Volume X, Number 9, 1 March 1912 — A MOOLELO HOONIUA PUUWAI NO Kuaialii Ka lua ole o kanaka Ui o ka Papa Lohi o Apua i Puna Paia-ala i ka Hala me ka Lehua [ARTICLE]

A MOOLELO HOONIUA PUUWAI NO Kuaialii

Ka lua ole o kanaka Ui o ka Papa Lohi o Apua i Puna Paia-ala i ka Hala me ka Lehua

Nona ka Nant, Pali ke Kua Mahina KE ALO-Imi I KANA IK) MA NA ALE KUALOLOA 0 KA Mo\NA—LOAA 0 I I'UKIA KA OHIA NOHO T MALU 0, KA PuA HAUIANA I KA WAI 0 WAILUA KA Hī'ArAIC>T.E OK V IKAIKA-Lu-KUIA NA KUPUA o HAWAII NKI—HUKIA NA MEA POKIHIHI 0 KONA HAN^.-,.

I ka hala ana aku o ke kanaka heenalu a nalowale mal kana ike ana aku, ua maopopo olel iho la iaia kana mea e hana aku ai, no ka mea, ua piha maoh no oia me na mahao makemake, ka iini a mihi pu iho la oia no kona paa ole ana i na lima o ke kana k* ui ana i ike ole ai mamūa mi Wailua, Waipouh a me Kapaa, a ku wale iho la no oia ma ka a'eone me ka hoka, aka nae, na heomamaia kona noonoo mamuh o kela kauoha ake kanaka ui e hoea hou mai ana oia ma ka po a me ka La o Kane, Ua huli hoi aku la no o Mailelaulii no kona liale laia i hiki aku ai i ka hale, lohe r aku la QĪa i ka hehe o ka a-kaaka a ko na mau kaikuaana, oiai lakou e ku mai ana ma ka pUka o ko la: kou jmau hale, a ke noke nui maj la.i ka ninau iaia 'nei i kahi i nalowale ai ke kanaka heenalu 1 a malia pahaua ninau aku oia i kona moa a me kona wahi i hele mai ai. Ke lohe ala no oia i ko lakou ninau, aka; aohe nae, oia i pane aku Ia Mailelaulu no e noho ana iloko o kona ha ie, ku ana ka elefe īmua o kona alo a olelo aku la "I ku mai la au la oe e hoea aku oe īmua o ko ka;kuaana Haku o Luukia, a ua makemake loa oia e'ike la oe ī keia nia-j nawa " Oko Mailelaulu ku ae la no hele aku la īmua o Luukia, A iaia i hiki aku ai ma ka puka o ka hale o Luukia, lohe aku la oia ika hauwalaau o loko o kaj hale, a e hio mai ana na kahu a me na aialo, a nmau aku la keia ikekahi o lakou

kino o Luukia e waiho oni ole nei, a hiki i kahi e olelo ana, no Puna ka ipo no ka la Mahehae, ua komo pono keia mau huao"felo iloko o na pepeiao o Luukia no Puna ka ipo" ua owaka ae la kona mau maka a īke ae la i kahi pokii, a nimu ae Iri "Auhea aku nei oia?" Pane iho la o Mailelaulii me ka olelo ana īho me ka leo nahej hane. "Ua hoi oia a ka po o j Kane a me kona ao, alaila, Koea j mai oia " | Na keia mau olelo a Mailelau lu i hoohikiwawe ae ī ke ala ana o ke ahiwahme iluna, a pale ae kona mau lima i ka luhe iho o na kahili maluna o kona poo, a ala ae la a noho pono ilu na, a nmau hou mai la 1 kahi pokti;

"Heaha na olelo a olua ī kamailio mai nei ma kahi e kokoke ana 1 ka nuku wai?"

Pane aku la kahi Dokn me ka olelo ana aku. "Heaha auann kau, o ko'u īke akunohoi i neia kanaka ui aka launa ole a'u i ike o!e ai msmua ma ko kauaj aina nei." H.ihai hou aku la oia i keia mau olelo. "I ka pae ana mai no hoi o kakou īka nalu, a hoi no hoi oe, o ko'u ho!o koke aku la noia e ī ko'u wahi pa-u n hoomanao ae la au no ko kakou hoa heenalu e pae mai no uka nei,Vholo koke aku Ia au e kahea taia e pae mai, a ua ae mat Ia no hoi kela, a not imi la i papahi lei mokihana a me o na lei hala o Naue, a o ko'u holo ae nei no ia i ko'u wahi pu pupuhaie a loaa ,na papahi lei a lawe aku nei nona, a ia wa i olelo mai ai ia'u e hoea hou mai ana oia i ka po o Kane a ī ole i ke ao mamua o ka oili ana ae o ka La, ao ka n&lowale aku la noia mai ko'u īke ana aku.

"HeahaJkeia hio a puahio o ' (Mikon?" Hamau mai la kahi knhu me ka papa ana mai iaiar ne/ Noonoo iho la o Matlelauli> ua pihkia ia paha ke ahiwahme a i ole kekahi alu a aialo paha 0 lakou. laia ī komo aku ai ilcko o ka hale, akahi no oia a ike maopopo aku o kona hanaumua ka ua loaa l ka ma'i. la'a i komo loa akn ai a hiki 1 kahi o kona hanau mua e wai homai ana, alaila, kahea iho Ia oia ma ke mele kaukauE Luukta i ka wai o Wailuā Ke-aa mai nei ka Pua Hau luhe ī ka wai e, A ke pa'e mai la ki leo o ka haneharie, Ke laweia mai !a ke alao ke Kalukalu o Puna, No Puna ka ipo, no K^lahiki Mahaehae, Ke pili la na Kumukahi me Makanoni, Anoai o hiki mai ke aloha: ma ka po o Kane, Mai kupouli-e ka noono e ku aana, Haku Alii o Mailelauln Y ka jpaU o Nounpu, aloha, no makou kekah;-a. Ika, waa e kaukau nei n-aluna pono iho o ke

Ninau hou mat la o Luukia i &ahi pokir ''Aole anei oe i honi aku me ua kanaka ui npi, no ka mea, ua īke lihi aku au i na poo o olua e kupopo ana ilalo, a o m ka'u e ninau aku aei ua honi anei oe meia?" "Aole au 1 honi meia," wahi a kahi pokn, no ka mea, ua olelo mai oia īa'u ua |kapu kona ihu na ka mea e I ka lohe ana o Luukia l ka oiaio o na mea apau a kona pokn e hahai nei laia, ua ninau mai la no o Luukia. "A pehea, ua ninau aku no oe 1 kona inoa?" "Ae aku la o Mailelaulii nle ka olelo aaa aku: "Ua hai mai īa'u o Ku kona inoa " "Ua hai mai īa oe i kona aina i hele mai ai?" ī nmau mai ai o Luukia. ka aina o ka Hikina o ka La kona wahi i hele mai ai," ] i pane aku ai o Mailelaulii, a ia wa i lalau mai ai o Luukia i ko tia pokii a hoopih mai la ma kona poli a honi iho la me ka olelo ana iho: "Kuhi au, ua hananaaupo oe me ke aloha a kaua Aobe ia he mea e, o ke kafie no Jkeia a'u e hooipoipu nei ma ka moeuhane'

Ae, he oiaio, no ka mea, ua I fao*huoi hoi paha, no ka mea, ua loihi lo* ana a'u, e hele io aku au e ike īa lakou nia | mua o ko'u pama ana. j Ua oili aku la Uua me kahil kahu ona mailoko aku o kona hnlaii a pukv\ aku la no waho, a. īke mai la kekahi huihm .1 hele maila honi iho ia i ka )ima oKu' aialu me ke kukuli pu ana *iho; imua ona, a olelo mai la oia mej keia mau olelo hookaau. | Nani wale hoi ka loihi okou hiamoe ana i keia la, me he mea ala ka hoi, he ipo lei manu kau " Na keia huaolelo "īpo lei ma nu" 1 hoopukaia mai imua o Ku ' aialu, a kahi no oia a haupu ae' no kana moeuhane o īa la "He oia'o kau e olelo mai la a o la kekahi kumu o ko'u moe loa, akahi no au a noonoo ae Jat ka'u moeuhene "Kupanaha no hoi, eia no wau ke moe nei, eia ka ka nhane ke lalau nei " Pane aku la ka ui o Nuumea lani: "He mea oiaio ia, ua hele ou man maka a anahonaho, homa kou mau papahna, nolaila, e hana ia ko uhane hele i ole kou

no ka riiea, o ke kolu keia o ko' maua hui ana ma ka moeuhane, a 6 ka akahi keia o kona alualu «na la'u a pae like mai ai kakou i ka nalu." 1 O ko'u kumu 1 huhu ai, no' ka hehe mai o ko oukou a-kaa-ka, a o ia ke kumu o ko\t koi ole ana iaia e hoi mai no kauhalenei, ua hiki ho:, ua lohe mai la no wau i kau mau olelo, me ka ninau hou ana iho o Luu i kia i kahi pokii; ] "Aohe ana mau olelo e ae i kamuilio mai ai Ina he mau 1 olelo kekalu atu i kamaiho ai . nuu noho oe a huna ia'u?" | Ua hahai aku la no hoi kahi poku me ka olelo ana aku- j i H Kia ka olelo hope loa ana i i kamailio mat ai īa'u, a owau' wale no ke lohe, aole au e hai ; i kekahi mea e aku, oia kela l mau olelo, "e kali no au i ka po ' 0 Kane ma kela pohaku no ana 1 ku ai, a i ole e hiki mai ma īa 1 po, alaila, mamua o ka hiki ana i mai oka La elike me ka'u i olelo aku nei īa oe." ] "A pehea kou manao, ooe io anei ke hele malaila e kali ai a l ole owau paha ma kou wahi?" Noonoo iho la o Mallelaulii a mahope olelo mai la. "Aohe o'u manao owau ke hele e kah tata, o ka mea pono, o oe ke

hele o kaua e pono ai, no ka mea, ooe kana ipo, ake olelo mai nei hoi oe, ua aloha oe īaia." Ae, ua pono ae la ia manao ou e kuu pokn "A pehea, ua lohe ou mau kaikuaana alunu ī keia mau mea au e kamailio mai nei īa'u," ī ninau mai ai o Luukia Aole lakou ī lohe i keia mau mea, o oe no a me a'u wale no' kai lohe ī keia mau mea huna o keia la." | O ke kumu o ko Luukia ma-

ule ana, o ia no kona ike pono ! ana aku i ke ku ma» o ke kana- J |ka heenalu me kona pokii rfa' ka laekahakai a rae ke kulou ana mai o ua 'la imua oJ o Mailelauhi, me ka noonoo o Luukia ua honi kona poku me kela ipo ana, ana no nae e nunu ha oei 1 kon?i mau pokn, ao ia ihola no ke kumu i maule ai oia' a ma kona lohe pono ana t na olelo apau a Mailelauhi, a kahi no a hoi īho kona noonoo i ka houpo. E ka mea neluhelu, e waiho ae kakou īa lakou nei e nunu aku ana a e nunu mai ana, e na na ae hoi kakou no Kuaialn. laia 1 haalele aku at i kona hoa kamaiho a ka lae kahakai, ua hoi pololei mai 4a no kona uhane no Apua. Ua hele no hoi ka La a koih ilalo o ka ilikai, ua lele ae la ka hauli ī kekahi o na ui o Nuumealani no ka maalo ole aku o ko lakou kaikunane hookama

īmua o lakou, nolaila, ua hele huh mai U oia a loaa kahi kahu o Keakakilohi, a ninau aku la oia: "Aia i hea o kunane e nalowale nei; aohe mea a maalo ae 10 makou 'la, oi kali mai nei ma kou aohe hoea ae, o ia ka'u 1 hele mai la e ninau ia oe?" Pane aku lakahi kahu: "Eia ae no ke moe mai nei. Ua lawe mai nei au i kana ai, aka, ao le oia ī ala e ai, a hoihoi houia aku nei e a'u." "I na pela, e hele hou aku oe e nana iaia, a e hoala aku hoi iaia ua ahiahi.

uhane e hele hou " ī ko Kuaulu lohe ana 1 keia mau olelo mai ka 111 mai o Nuu mealani, ua ae la oia a olelo akula. I "He makaula maoli no ka hoi oe, a pehea e hana ai i pau ka uhane hele," i nmau aku at o Kuaialu Ike kaikamahine. | "Ina oe e makemake e ole ko uhane i ke awakea ea, na'u e hana alaila, pau, ke aej mai nae oe e hahai 1 ko moe o keia awakea la'u." I Ina pela aia a kakahiaka 1 ka la okoa, aole o īa ka manao o ua eueu nei a kakou, no ka mea aia ka mmamina īloko ona kah i paa ai, ake paila pu ala ke jaloha iloko ona e ake no e ikej hou i ka ui o Wailua, aka, aole nae e hiki iaia ke alo ae, no ka mea, ua loaa pono īho Ia oia i ka ui hooheno oNuumealani. [ Oiai laua e noke nei ike kamailio, a ke ku nei no kahi kahu e hoolohe i keia mau olelo jmawaena o aa :po a elua, ana 1 I olelo īho ai iloko ona "Ua pololei ke koho a kahi

kaikamahme no kana hanai, a he mea pono 10 no e hanaia i pau ia ma'i o kana hanai." Ia ka pau ana o kona aina ahiahi, via hele aku la no o Kuaialii 1 kana hana, o ka heenalu no, aia no kona huh hoi i kauhale a wehewehe kaiao, a ku hou ana no i ka hale. I ka pau ana o kana ama kakahiaka ua manao iho Ia o Kuaialii e hoi e hiamoe, no ka mea ua luhi 1 kai oia po, a iata e mea īho ana e hiamoe, ku ana kahi kahu a olelo aku la. "E Ku, e ala, e\z ke kii la, ua makemakeia oe." O ka moe hoi, o ke kn mai, no ka mea, ua makemake no oia e moe hou, malia loaa hou īaia ka moeuhane no kela wahme maluna o ka waa, eia nae, ua hiki ole moe hou, nolaila, ua ala ae la no oia a puka aku la 1 waho o ka halau hale (mua) eku mai aaa ke kaīkamaiune kahuna o Nyumealani

imua ona, a lalau mai la ī naj lima o Kuaialii a alakai aku la no kona hale me ke kamailio ole a kauwo ia aku la oia a ka punee hikiee a hoonoho ia īho la me kona īke ole ae i na mea e hanaia mai ana maluna ona e ke kaikamahine o Nuumealani. /0" nano mai i keial 0 ka Nupepa KUOKOA HOME RUMA he Hiwahiwa na kn l,ahm,-'a kohu na olelrt o ke Poo o kn Nupepa A 1 ivmkemuke ot», e k»uoha m»i 1 ka Luuahoohana Josrpr Kakawalum), e hoolake m aku no me ka hjkiwuwe loa.

"He oiaio kau e olelo mai la e hele io au e hoala'. la hele ana aku o kahi kahu e nana, ua ala ae la o Kuaialn a e okuu mai ana iluna, a ike mai la kela i kahi kahu a kahea mai la: <( Mar, o oe mai la jka ia." 4 jAe, owau keia, i hele mai la au e nana īa oe, ua hoohuoi ou mau kaikuahin£ hookama ia oe, aia la ke kah mai la mawaho."