Kuokoa Home Rula, Volume X, Number 10, 8 March 1912 — MOOLELO HOONAUE PUUWAI NO Kuaialii Ka lua ole o kanaka Ui o ka Papa Lohi o Apua i Puna Paia-ala i ka Hala me ka Lehua [ARTICLE]

MOOLELO HOONAUE PUUWAI NO Kuaialii

Ka lua ole o kanaka Ui o ka Papa Lohi o Apua i Puna Paia-ala i ka Hala me ka Lehua

Nona ka Nanj, Pali ke Kua Mahina ke alo— Imi i Kana Ma na Ale Kualoloa o ka Moana—Loaa 0 LuuKIA KA OHIA NOHO t KA MALIi 0 K.V PUA HAUI.ANA I K$ WAI o Wailua ka Hi'akmolk oka Ikaika—LuKUIA NA KUPUA O HAWAII NKI—HUKH NA MFA POHIIHHI O KONA HA-NAUNA

la Uua i noho iho ai maluna j oka moena o ka punee, ua nana aku !a ka eueu a ka- 1 kou i ka ui o Nuumealani, a na l'l mai la ka ui oNi'mmea lam ia Kuaialn me na heleiiele-„->omahie. lja lo»hi keia nana like ana o kahi J kekahi, a ke «nnoaka la kekahi a p§la no hoi kekahi, a ī ken nianawa a laua e nāna 3ike nei, aia, nq na manao hoobtht hookepua !a iloko o iho kahī i naln ai, kiie ka hoopnka-maka ana ae, aka, ua komo like no ka makeoiake a me ka imi ia laua pakahi e, nana pono ana ia wa. Ua loihi keia noho ekemu ole ana o laua ia laua iho, akahi no 0 Kuaiaiii a ninau aku i kona kokoolua I kona nae i ninau aku ai, ata no ota ke a-ka a\a 4a* "Heahaihola ka wa*wai o kou hana mai ia'u a me kp'u na na aku ia oe?" Ua pane inai Ia no hoi kona kokoolua ika hatra o ka tqnei nhau"Kai no hoi i koi aku nei au ia oe no kou hahai mai jko moeuhane, elike me kau i olelo māi at tVu ma ka la o nehinei j keia la oe e hahat mai ai ia'u i ko moeuhane. Pane"aitu la o Ku-mhi me ka olelo ana aku* "Ua pono to ta o'elo ana mai la au ia'u, eta kaht mea apiki a'u e hai aku ia oe no kuu moe uhane, ua poina lo 1 ». la tho la au lua moeuhane net a'u. Ke noo i noo ae la au pohe waht mea a maopopo, palaka a poina ka hot ko'u ana no kuu moeuhane, a me he mea Ja o oe \ya!e no kgi mua o ko'u maka i keta manawa, oiai au e nana aku nei i kou mhu maka noheeohea nnhoi. Ke nana aku net \iu t koy mau papalina, o ta no oe o ke okooko o ka a ana-o kekahi lanahu ohia, a o kou a-kaaka aaa o īa ro 6e q lea feo o ka Itwi Po o na kuahiwi n Maunalna, a no,ia n?-ni paha o kou helehelena i hoopoma ī kuu moetihane a o ia- ka'u e noonoo hou ae /a a'u e nlelo hou aku ai īa oe ne lua o ka manawa, ua poina loa ia au

No ka ui hoi o Nuumpalani ! kona ppno ana aku i na ile'o f_ai a, kona kokoolua nonp, a manawa'i o-i oonō v iho la' oia a nphoppno iluna okona e noho ana, a ma ka nana aku a Kuaiahn ua hele ua ui la a, v . ti' .*> moa unounou Puna i ke - ghi ke'kua wahme, Moa makah ka ohi o moe awakea, Ke nana aku jluna o Halaaniani, Loli mai ka papa ale ka pahoehoe o Kukaliila, Ke hele 'la i ka nahele loa o Maukele e, fakele ke aloha mai loaa i ka j moe, Aohe wa ua loaa t—a o—e, O ka hala ana aku la no ia,

Hala no N.uie me ka anoai. 1 o-i hou ae ai a noho pono hou ma kon* wahi, ua hoo puiwaia o Kuaiahi ma kona ike ana aku, aia he anuenue- "me hoku ehiku e kau pono iho ana' maluna o ke poo oka uio Nuu 1 mealani, a ia mau mea kupa' naha ana e īke aku nei t kulai 1 aku ia»a a htn«i :lalo a waiho ani ole aku la Xa īke ana mai o ke kaikamahme i ka hina ana o Knaialu lia 1 lo ua lalan koke iho la oia hej e-Uia pua leh«a a lulu īho la ma' na maka o Kuauln a hoohoni I pu aku la t na ma ko-' na ihu, a na kela anuanu o kai maile a me ka wai lelehuna o ka pua lehua e helelei iho ana I malftna o kona mau maka, o ia. ka ihea nana \ hoopau koke ae. t keīa manao pihoihoi tloko ona, I a hoi mai ia kona noonoo, a ninau ae 1a oia i keia ntnau j "Auhea oe?" Pane iho la no hoi ua ui nei o Nuumealani me ka olelo ana. iho I "Eia no wau " j Ina pela e neenee mai oe a kokoke e hoomau iho oe i kej kau ana i na pua lehua kuti. tiau lehelehe i nmoomo ae au i. wai ono o ka lehua, ka'u. wain hoi o ko'u mau la ooio. 0 oe hoi, hoohaule iho oe I <ou wahi naukukinn ma kuu inao, a lomiīomi mai oe ia'u ma mu umaumna, ua hele mai la euu honpo a leleie ka oili a ma?a o kou lomilomi mai hoi o ia kumu e pan ai fra lelele' o ka aih*. T ka fohr ana o kona kokooua i keia mau oleloa kona hoa,' mh(« ana knulua ana iho, no ka wa, n kona i?ni nui no ia, a ianfe iho la kona wahi paukli leino nr> lalo, a kau a<» la i ka pua ma ka waha o kana ma'i a hooholo aku la kona mau mani mnna miomio maluna o ka lioupo o ka ma'i, a m* keia w4hi |a e ka mea heluhelu. Puouhi kukui o apalua, ua poeleele, Huikau aku la paha. na. makau kalawaia i Wailua. Koe aku ia wahi i kou Mea Kakau. K,huli bou kakou e nana no ka ui o Kaual, ua au'a aku la o Luukia i kona pokii e noho pu meia a hiki i ka po o Kane 1 ka hiki ana ma ia po, ua kui aku la no o Luukia i kona. pokii e hele laua ma ia po no ka lae kahakai e kah ai, aohe "no t hoole aku kona pokii, o ka ae wale aku no. Ma ia po ala lana ma kahi o 0 ua pohaku la, kahi i kali ai, aole i liuliu ko laua kali ana ma laila, ike aku la laua nei i keia malamalama.anoe e nee mai ana i ka moana, a ike pu aku U t\o hoi laua i na anuenue kukapakahi me he onohi la e kau ana maluna a xpe ka ua koko t nee pu v mai ana. 1 Na keia mau hiohiona kupa[naha i kono aku ia laua o ki

kane paiu keia t Uu* e holo mai nei, i i ole he hookalakupua paha o ka po. Aole no i liuliu iho ia nune ana a laua, ua kokoke loa nui la ua mea a nel ma kahi o ka pohaku *ke kanaka heenalu i knuoha mai ai ia Mailelaulii ma la(fa (aua e hu{ a(, oiat ka Hoku Loa «a oili ae maluoa o ka ili kai, Ua olelo mai la o Mailelaulii īa Luukta: "O oe o kaua ke hele aku nu kahi o ka pohaku a kamailio me ke kanak* hoto moaiu o ka po f a no ke aoo~hU lahila o Luukia, malia o hooleia mai oia e kela kanaka holo po, a olelo aku la no oia t kona pokli, oia no ke hele akvs a ku t ka pohaku a nana e kuhikuhi niai nia nona. Ia laua no e kamakamailio ana, ua pae e mai la ka waa o ke kanaka iholo moana oka po a kau ana iluna o ka pohaku, a ku ana no hoi o Mailelaulii, a ke hele aku nei no o Luukia ma hope A o ka ikaika o ka a o ka po haku makaihuwaa nana t hoomalamalama aku i na kmo e ku nei imua ona ana i puana mai ai i kana mau huaolelo mua loa. "Anoai na ui o keia aina." 0 keia mau olelo i panai ia aku e Kuaialu tpe he mea ala he leo īa no ka hanehane ka nanahe malie, a ua panai aku Ia no hot na ui hele po o Wailua: "Mama wale ka hikina mai o ke kakahiakanui." Ua ike aku la o Kuaialii i ko na hoa papa leo ina la i hala ae, a ninau aku Ja o Kuaialii "Owai kou kokoolua?" Ua pane mai ia no hoi o Ma~ ilelaulii "0 kuaana no, kuu haku." "He kokoplwa mai nei ka kou 0 keia po, kai no hoi ooe wale no ka kaua ī aelike ai, o oe no a o wau, eia ka he kokoolua mai nei kekahi ou. Ua like keia mau olelo i hoopukaia aku imua o Mailelaulii me he mau mea eha la nana e houhou ana i kona puuwai, a ma kona ano koa no, i pane aku ai oia me keia mau olelo; U E kala mai oe ia'u e kuu hoa kamaUio, ua wikiwiki au i ka ae imua ou -owau wale no ke hele mai e kamailio pu me oe, eia nae, i kuu qoonpo hou «na iho mahope, ua !ke iho la au ua hewa ia ae ana aku a'u ia oe, no ka mea, o ke kiai ana akn ia oe iwaena konu oka po, ua maopopo ka hopena o ia manawa he wa ia no na eepa p ka po e hio ai ma kona alahele hoo makaukau, a oia ko'u kumu i kono ai i kuu haku kaikuaana e hele pu mai me a'u e kial ai la oe i keia po, a o ia kou mea e ike mai la īa maua a elua i neia w«naao. E kuu hoa kamailio, ina ua | hewa au, e kala mai oe, a eia 1 iho ke kai la, a pikai mai oe I ia'u, a olelo mai la o Kuaialii (me keia mau olelo:

"He oiaio kau 1 kamailio mai la no na uhane ino o ka j)o, aole, no kaua t noonoo ae 110 ia mea, J eia nae puka hewa ka kaua mau, olelo me ka noonoo mua ole ae, i,na kuia, ua pololel oe." J " Auhea aku nel ko kuaana?", "Aia no oia ke ku mai la e hoolohe ana paha i ka kaua kamailio." j He mea oiaio, u& huli la o Kuaialii a nana aku |ia ma kahi I a Mailelaulit i kuhikuhi aku ai; iaia. Ua like o Luukia ma kana nana ana aku me he mea la ; o ka po mahina no o Mahealani ka hele o kona īH & me kona he leheiena a me he Inahina ala ke ■ aiai, hui pu hoi me ka maiama s lama o ka{pobaku makaihuwaa

hele loa i ka nani ke nana aku, ao ia kana j nalu īho ai īloko ona. I "Ina no hor oe e lilo īa'u, ma kepono ko'u au ana mai i keia. kai loa." AQ īa kana i olelo hou aku ai ikoiu hoa kanuiho: "He nani ia ua hui iho la noi kau* no ka hooko ana i ka kaua mau kamailio, a eia mai ka'u uku ia oe la, hookahi kanaha ka pa hulu oo o Laa, hookahi kanaha lei hulu mamo o ka uka o kuu ama o Puna, a e ae mai oe e kapa iho 1 keia aina o oukou, k* (Moku o Puna), ao u ka mea i kapaia at ta waht o Kauai 0 Puna, na Ktuuhf i kapa aku. 1 Eia mai na moena PolohinaIo o Puna he hookahi lau, eia mai na ouholowai o Laa hookahi lau, aole no i pau mai na mea a'u l manao ai e panai mai no ka nui o kou lokomaikai m'u a komo e nae ko'u wahi waa, x auhea oe, eia mai na lei hala a me na lei lehua nou a rae ko kuaana, a ke makaukau nei au e hoi, oiai ke wehewehē mai nei kaiao Ika lohe ana o Luukia no keia huhu hoi o ke kanaka holo po, ua neenee mat la oia a kokoke i kahi a Kuaiahi e ku nei, a ole]o aku la me ka leo nanahe a me ka malie: "O ka hoi koke iho la no ka ia ou, kai no hoi e kipa kauhale e paina a maona, alaila, hoi aku na ka mea kamaaina ole paha ia oka hoi koke aku, oiai he kai to& keia au e hoi aku ai, na keia mau olelo a Luukia i olelo aku ai ia Kuaialu i hoolilo aku ai laia me he wahi bebe 'la ko na oiiioni ole ae, a liuliu wa!e, pane aku la o Kuaialii: r lna paha hoi wau i makaukau mua he kamaalna Ia hoiko,u o nei, ina Ja hoi aohe olelo ana, nawai hoi e hoole aku ke kono maikai a olua na ui o neia aina, no ko mea he wahi ma'i ko'u a e htkt ole ana paha ia olua ke lapaau." Panemai la o Luukia me ka olelo ana mai: "Ka maha paha he wahi ma'i no 'hoi e hiki ai ia maua ke hana nou, a nee pono mai la oia mamua o £ua hui ae la he alo a he alo, he mea e ka lalapa o na pa uwai elua, oiai laua e ku ana he | alo a he alo, ua paila ia ko laua; mau houpo pakahi me keia | jhe aloha, nawai la hoi n e nele la mea he aloha, aia ka hoi i ke alo, aloha waleia ka hoi o Kipu, hepaliwaleno ia, aiwa hoi e nole ke aloha 5 keia ui e ku nei ma kona aoao, pah ke kua mahina Ice alo īa laua nei e ku nei. Ia laua e kamaiho nei, aia ka hl pokii ke hoohikihiki nei i na puu waiwai no kauhale A he , hookahi mea nui wale no t koe o ka ae aku o Kuaialii ī ke konoa Luukia a me ka hoole aku | oiai laua eku nei a nana aku ikahi i kekahi, a liuliu wale pane aku la o Kuaialii ia Luukia-

"E -oluolu no oe e ae mai, e hol malia o ''holo hou mai au, fetaila no hoi kakou hoi i ka hale, a ao ka mea, ke hiki niai lakuu wahl ma'i, a eia no boi .kekahi, malia o koloheia ae ko'u I waa a haoia aku e ko oukou jniau alii, a o ko'u poino no ia, a ■ nolaila, e hoi ana no au, a ina no hoi he nui kou aloha no'u a nau no hot au e huli aeae loaa jno wau ia oe i kuu aina e puka mai ai ka La. l Ua inakciaakeLti na Lala apau o Va Ahahm Alohu Lnhui oLahaina haawi ika L«u Ofwn oke Aloha ma ka lin,ia o n> fComi(ei > 200., no ke kokua Hoolewa o ko' : kakou Hoahauau i ainke mn Hoi aoluhi, l)oo 1(5 1011 Oia hm o i M». Lahela Ahlo