Kuokoa Home Rula, Volume X, Number 12, 22 March 1912 — KA MOOLELO HOONIUA PUUWAI NO Kuaialii Ka lua ole o Kanaka Ui o ka Papalohi o Apua i Puna Paia-ala i ka Hala me ka Lehu. [ARTICLE]

KA MOOLELO HOONIUA PUUWAI NO Kuaialii

Ka lua ole o Kanaka Ui o ka Papalohi o Apua i Puna Paia-ala i ka Hala me ka Lehu.

Nona ka Nani, Pali kk kua Mahina ke ai.o—lMl 1 Kana Ipo ma na Ale KuaLoloa oka Hoana—Loaa 0 LuuKIA KAIOHIA NOHO l KA MALU 0 KA PUA HAULANA t KA WAI 0 WaILUA—KA Hi'aPAIOI.E OKA IKAIKA- Ll)NA KUPUA o HAWAII NEI—HUEIA NA MKA PohiHIHI O|KONA Hanalina.

Na keia mau olelo kuio a ka ui o Nuumealani i pahu pololei| mai ai i kahi eueu a kakou e no| ho hookepue aku nei ma kona wahi, a ua hke ia mau olelo me kekahi ihe pololu i pahuia mai ma kona puuwai a t ole ua hke' paha ia me be Hee la i ku i ke o a ka mea lawaia Hee ka lalama o na aweawe e hāpuku wale ana no ī na īlnli, a i ole ke kahuh ae o kona ano L hmukaU, a i ole lau-i pala f pela iho la ka helehelena o Kuaiaiii i ka wa i loaa pi n6s mat ai i na olelo oolea o ka wiwo ole mat keta punna peepah aua e hookepue nei Ua luki ole ia Kuaialii ke| ekemu koke aku, a 1 mea *tiae' nana e koke aku ai i ka houpo o ka ui noho hale i la-1 lapaia kona umaumainei mea h* alolu kane, ua pane koke j aku !a ota me keia mau olelo j waipahe o ka pukalua^ "Auhea oe • kuu'kaikuahine, e oluolu o£-e hoolohe mai ,i ka'u mau wehwehe.ana aku i ke ano o ko hih'o, aole nae i pau pono iku kana mau olelo ī manao ai ; kamaiho, uapane hou m.u la no ua ui nei o Nuumealam me keia inau olelo:

"Aole ka'u moeuhane he hihio, »u e hoololi mai nei he hihlo, ua īke maoH no kuu uhane la oe 5 ho—aole 1 puka pono ka huaolelo u honi", ku ana kekāht kaikamahme o 'na Huihui imua o laua ara: "Heaha keia a olua e nunui aei na leo?" "Eia Ia r ka leo o na manu ke hone nei maluna o na hale o kako», o ra Ica makou e J}oolohe nei 1 ka lea o ka leo o na manu, no ka nunui hoi oko olua mau leo, t manao mainei ma |cOu īa kekahi o olua, ua loaa4a i ka ma'i kauhola, a i ole lka ina\uhipu a me ke nahu o ka opu a'u e nana aku nei'] kou rriau helehelena e kuaana, 'ie he , al* ua oe 1 ka ma'i, i ka hele o kou mau he' lehelena i lilo ou mau maka t l£e kui, ou .mau ,khemaka; aumalu. Heaha keia ma'i ~ou e kuaana?" I keia vya a kew Huihui e f 'n'i u«ij nei i kona kaikuaana, aohe i pane,piai o Kuaialii, a ku"hou ana ke kolu ona Huihui a ninau ana no īa ninau hookahi i ke kaileunane, aole no he pane mai o ka mua o laua, aia no oia ku ekemu ole mai la me ka puai wahi leo ole, a ku hou ana ka ha o na Hūihuj

. Eha lakou 'la, a no keia k?hi hookalakupua o Apua a Vio ko lakou akoakoa ana mai j kahi hookahi, ija. mio iho la ua p'ihi olali'nei a kakoīi e ka mea heiuheln, a palamimo aku-k a komo iloko o kona mau hale mu-a, a rpa ia nalo ana aku ta 0 Kuaiahi ilokp o kona mau liāle, 1 ua huli ae la ua ui Jnei o Nuumealani a nana pono"mat-Ia kona mau maka ī kona rtiau pokii a na ka waimaka no e hiolo mai kona mau maka ponoi mai o ka wahine maikai au e ka mea heluhelu e hilei ole ai ke kupaa iho oiai ina o oe malaila ua ume kou noonoo, aooe keknhi e

lupea e nei mea he kuko. he hooohihi, he makemake, a e komo poo ana no oe i nei mea he aloha pupule nona, oiai, na helehelena wailohi oka ui ame ka nani e kau ana maluna o na 'helehelena o ke kaikamahine o Nuumealani, a ina o la ui a i keia mau la, hiki ole i ka poe hele po ke hoolalau hou aku, e ake no e hoi ī kauhale e nana at / iaia o hlo hou t ka ulua kapapa| o ke aumoe. I

NoiaU ke kulu o tta waiutaka| ua kulu pu iho no hoi ka waimaka o kon mau poku, a he wa ku pouli mioli īa o ua poe haku nei ona Huihiu, a lnihu wale ia noho ekemu ole ana o lakou, ua nmau hou aku la na -pokii i ko l.ikou haku kaikuaana "Heaha keia ou e ka mea a ko kakou mau makua ī kapa aku ai ī kou inoa, "Alohilohi o ua Nuumelanr a lole "Kauakoko o kahi mokupuni o Kamaho o uaNuumelam e haimai ī ka pilikiA a maha he hana hiki no hoi īa makou ke kokua aku no kou pilikia e kuaana, mamua hoi o kou huaa ana mai la makou aku.

Na keia mau olelo maikai a , na pokii iaia akahi no a hoi mai ka noonoo maileai īloko ona a mao ae la na kijx>na o \e aloha' e umii ana i kona kino, a hoi ae la a noho pono iho la ma ka jku wai a peahi mat la kona lima akau ī kona mau pokn e noho iho ilalo, a na ko īala hma ke am mai i na pokvi e noho īlalo ua noho like iho la lakou ilalo a j pane mai la ko lakou kaikuaana ka mea hoi ī kapaia kona inoa' e ko lakou mau makua Kealohi lohi a ī ole Kauakoko, akahi no a loaa pono ka īnoa o ka mua loa o keia poe kaikamahme la kaua e ka mea heluhelu, a no ka mea, ma na helu 1 hala ae nei, ua )keia ko lakou inoa maa mau na "Huihui" a o ke kumu-no o na makua 1 kapa ai i ka inoa o keia kaikamahine a laua, t Qo ka ui 10 no, no ka mea,' i ke kakaiiiaka.a hiki i ke awakea, 1 e alohHohi ana na maka o na makua ke nana aku iaia a me _ ka lehulehu ma ka auinala, a i ke ahiahi, o kona ui ke nanaia aku, ua 3fke pu no me- ka aa-koko, e.like"no me ka ula o ka~ua-koko ī ke awakea a' ahiahl, 'pela ka ui o keia hine a laua, a pela iho la i kapa la ai keia mau inoa maluna ona a na pokii e hahai nei, oiai., o lakou iho no kai 1 ko lakou mau moa pakahi īho, a ma ka moa nui na "Huihui a ī ole ka Ui o Nuumealam". la lakou i noho iho ai ma ka jkuwai, akahi no a kamailio mai ke kaiktiaana 1 na pokii me keia maii olelo: 1 ' "Au'hea oukou e o'u mau poku aloha, he poe makua ole kakou a pau, ua ikfe oukoU, ua ike no hoi au ia mea, aole keia o ko kakou apaa, akaj ma ka lokomaikai o ke kanaka a kakou i kapa aku ai laia he haku kaikunane no kakou, kona mau kupu na a me kona mau makaalnana,

ji» milinuu k«kou me bt miluiwh«hipuu »ōhe no hot he lfM, ur Ike oukou ia m« a ua ike pa Ho kakou ipau, * ul 1110 ho'ho! bla i makua, a ua aloka no hoi kokakoU ttoho ana, i'u olelo aku nei ia oukou e o'u Inau pokii, hc lani iluna a he honua ilalo nei, heaha auanei hoi ka mea e onioni hou akn ai a lapaku ae ka manao e imi i haku hou, ke kamailio t\ei o Ke alohilohi imua o kona niaii pokii .1 na iia wannaka no o na pokii e hiolo, a pane hou m&i la u* kaikuaana nei o lakou:

"Auhea oukou, i kulu kuu' mau waimaka a oukou i ike mai nei ia'u ī keia k&kahiaka i ka nunui oko nuua mau leo, mamuli no i* oka olelo ana mai nei oua haku kaikunane nei o kakou, e haalele ana ia kakou, |a e noho no kakou pela, e hele ana oia i ka makaikai no elua a i ole ekolu anahūlula, alaila, hoi mai, a oīa ka'u e hoolaau aku nei, «na oia e hele, o kakou pu no hoi kekah) e hele i ike aku i ka maikai o īa aina a me ka no ho ana o na alii a me na makaa ( inana oia mau waht, o ia ka'u i noi aku nei, a o kana i pane mai nei, e noho no kakou e hoi mai ana paha oia, aole paha, a o i,i ke kumu o ke kulu o kuu mau waimaka a me ka nunui o ko maua mau leo, a hoea wale mai la no oukou la. £ ka mea heluhelu, ke īke ae la no kakou i na olelo pee hoonaionsrlo a Kealohilohi imua o kona mau pokn, aole nae ota ' hahai pololei aku ike kuinu o ko laua papa leo ana ma la kakahiaka e hke me na mea a kakot> ī īke ae nei mamua, aka, imua hoi o kona mau poku he okoa loa, a ua huna ou i ka mea oiaio, a he kumu no hoi kona o ka hana ana ( Ika lohe ana s o na pokn i nei mau olelo a ko lakou hanau mua, ua pane mai la lakou imua ona-

I M Ka] nani no ka hoi nana no 1 hoole mai Ia aole kakou e hele pu me la, heaha auanei hot he noho no ko kakou pela, a ke olu ala o Kealohilohi no keia m*u olelo a kona mau pokii, a pane hou aku la na pokii. | "E hele kakou ika heenalu, nani hoi ka maikai oka naiu 'e haki mai la i keia Ja, na lakou ka 4ioeu heenalu, he ae wale aku no ka ke kaikuaana, no ka mea, ' aia ka wela ke pii paumi la iloko o Kealohilohi me he wai hua 1 ! la ka pu mau lka houpo no keta ike pono ana o kona uhane ia kunane e kalele ana ia Puna hihnal ia Eau, aole paha e ole ka wel* ua ai maoh { na nioiwela o ka Papalohi o Apua

' Ia Kuaialii i haalele īho ai i na Bfuihui eha ma ko lakou mau halau, ua puka pololei aku la o ia iwaho a hele akula 1 ka halau o na Huihui i koe a ilaila oia ka hi i nanea ai me kela poe kaikamahine, a m&u kaikuahine hoo- ( kama no hoi nona. I, ka ho?a ana aktf o lakou ilaila, e hehe mai ana ka lakou a-kaaka, a ua hookuia ko lakou noonoo no keia komo ana aku o kahi eueu a kakou no loko o ka halau o keia poe kaikamahine, a no la kou hoi ke komo lloko o ka halau o kela po« Huihui, ua mio hou aku Ia kahi.eueu a jfcakou a pelu hou no ka halaq o lea nani o Nuumealani e noho „hookepue mai ana, no ka mea, aiia no kela 'ma'i iloko ona kahi ,i nuhēīe ai • (he poniuniu). laia no e kulou ana ilalo me : ka noonoo ana i kana mea e ha i na ai, no ka mea, ua hoopuka ■ oia i keia mau olelo oo\ea ia Ku i aialii, "e īke ana nae oe i ka io . o kau mea i hana ai." laia no i e noonoo ana pela, ana ka pou o kona ihu i ka hoomau

li »R« aku m< kfl Ita kapa33 hlmhin» HuH*h»U*| l &wili paia me )fe kapukupu ulu o na Wad JaaU> * rtā ia a U 4 liApal M I

jftolia poo .luna, tfa Hdt linua «jj alo ka mea ana e li,i nel I jno ke ake e lohe pono i k.uia I ttuu wehehe At\a t« p.Uo ae .n ,i j ae paha imua ona no kana mea i ike pono ;»i tn.i ka moeuhane a! ninau nui h ua ui nei o Nnumealam. "O oe mai la ia?" Ae aku la o Kiuuln ,l Ae, owau no keia." J t "Auhea aku la lakou 'la," i |nin*u hou mai at o Kealohilohi, "Aia aku la no ī ko lakou mau halau, a no ko'u noonoo ana mai nei ia oe i kou noho hookahi mai, o īa ko'u mea i kt pa hou mai la maanei a hoi aku au e hooluolu, ia wa ī pane mai ai o Kealohilohi: "O ka hale wale no ia e hik) ai ke pili ou mau lihilihi maka aole ka e hiki ī keia hale ke pih iho ou mau 1 ihihhi maka." i Na keia mau olelo a ka ui i hooni ae i ka manao hoohuoi hou ī kahi eueu a kakou ana i o'elo iho ai iloko ona "Aole ka i pau kela noonoo nonohua o ke ano huhu īloko o kona hoa kamailio o la wa." A o kona haule aku la no la iluna | o ka hikiee i hele a nua i ka mo 'ena makaiu polohmalo, uhi ke kapa hulu a waiho aku la me ka pane wahiHeo hou ole mai ī kona hoa. Oi okuu hoi ko ua ui nunuha nei no Kuaialn, a o koiala om ole ae, ua hoi okoa aku la oia e hooluolu ma ka aoao o ka mea e ana, a kaomi malie iho la na lima ma ka umauma, aia no kahi eueu a kakou ke waiho 'iolo la me kaomonl ole ae, ke ike nei no nae i na hana ana a kona hoa papaleo o ia kakahiaka ame ka hoi ana ma kona aoao. | Nolaila, noonoo īho la oia i kana mea e hana ai ī kumu e hoopau īa ae ai ka manao uluku iloko o Kealohilohi, a īa wa i hoopuka ae ai oia i keia mau olelo me he mea ala he moe hewa nana*

"Aole au e puni ia oukou e kena poe unihipili pili lau-i,- he poe alakai hewa oukou ma ka moeuhane ī ka ui hoomahie o Nuumealani, a eha koni hoi o keia kino 0 ko'u manao īa, aia

a kukuli mai oukou imua o'.u no | ko oukou hewa o-i-o-io o ka po,! 0 alakai mau la e oukou ke alii- j wahine o Nuumealani, ma pela e pau ana oukou ia'u ike puhi ia i ke ahi." Ke lohe nei kona haa moe i | keia mau olelo a Kuaialu me he mea ala he moeuhane pahaial anaenoke nei 1 ke kamailio,| pela kona noonoo iho, eia no nae, he mau hana apuhi wale no keia a kahi eueu a kakou i mea e pau ai na manao huhu o keia kaikamahine īaia. | Nolaila, ua noke aku la oia 11 ka hoala ia Kuaialn me ka noke ana 1 ka hoolulilui me ka īkaika a la wa i u-u ae ai oia me ka m nau pu ana ae* ! "Heaha hoi kau e hoala nei i ko'u hiamoe, ua nanea hoi ko'u hiamoe ana." "Heaha paha kau mea e kamaiho ohewahewa nei, nui kon • olelo e pepehi a e puhi 1 ke ahi 1 na unihipili pili lau-ī a peepee pohaku! Owai īa poe au e kanei?" i ninau mai ai o Kealohilohi. i"'"E noke aiia paha au i ka nu ku 1 keia poe alakai hewa la oe m«. ka po nei a oīa ka'u i nui iho nei ka leo, eia ka ua puka loa Ike ao, he poe akua lnln hoopunipuni. I Aole i pau