Kuokoa Home Rula, Volume X, Number 14, 5 April 1912 — HE MOOLELO HOONI PUUWAI No ka eueu KAPUNOHUULA Ka hele ana o Kauluhinalo ma ke A-na-Ka Hoao ana me Kaeweulaokalani ma Keawaula, Ma kua, Waianae. [ARTICLE]

HE MOOLELO HOONI PUUWAI No ka eueu KAPUNOHUULA

Ka hele ana o Kauluhinalo ma ke A-na-Ka Hoao ana me Kaeweulaokalani ma Keawaula, Ma kua, Waianae.

MOKUNA in

H(\t ?»).(> . lhu»iUt (ii >ia ĪJa>i'ou

() ka puka aku la no ia o u* tlu nei a hoi no ka hale huls 0 ua poe nei, mahope iho o ks makaukau no ia o ua alu nei nc kana huakai hele Ika Mrehe ana no i ke kapa hulu manu, oke kau aku la no ia me ke kahea ana aku ia Naue t hele mai. Ika hele ana aku ? ua kaikamahine nei imua ona, ) ka olelo mai la no ia o ua keici nei "E kau mai oe " okc kau aku la no īa o ua eaikamahine nei, a lele ana iaua ie Kawaikmiakane, a 1 ko laua īoea ana aku no Waimea, ike a raat la laaa nei e k* poe heeīalu, a ike no hoi ka poe t ike a Kau&kahialii- o ke keiki aht o Pihanakalani Ke wa nei na kanaka ame na iln he« nalu oua kai a.la oko au* nei hookokoke aku la no a a hiki 1 kahi oka poe e heeīalu ana 1 ke kai Aoie o Kauakahialu e nana Lna no ka poe heenalu, e nana ma oia 1 na wahine ui, o ke kunu no īa i hookokoke aku ai ua ilii opio nei 1 ke kapa a kokoke ka ilikai, no ke ake e īke 1 na :aikamahme opiopio a ui no hoi 10 kona mau kahu, na Pueonuiloanoano a me Kahulupueo, a >lelo aku la īa Naue kona hoa īele* '-Aohe loaa na kaikamahine > ka 1 nuku w>ai o nei, a ele ana laua nei a hiki 1 Noni, Ixa laua i hiki aku ai, e hula 3iai ana no la mau haie, o ko taua ku no ia ilaila, a owili ae ia o Kauakahialii 1 ke kapa hulu manu, a haele aku la iloko o ka hale lalaua 1 komo aku ai īloko o ka haie, ua piha o lok® i na'lu a me na kaikamahne hula 1 ke kuu ana o na leo hula o loko o ka hale, o ka olelo mai la no la o Naue īa Kauakahialii "E kanaenae ae au oke o aku la no la o ka leo o ua Naue nei pene' A naue ike Kula o Hanaimaa, Ike maka ī ka pua-iki, "pua o ka neki, E apo ana e ke anu o Waniha, Ke ku wale aku no mawaho, aohe makamaka o Waimea e, E aloha ae ana au ī kuu haku alii, Alu o ka uka lihau anu o Plhanakalani, He lani īluna na ka houpo o Kane, Kuu haku e naue kaua a, E ua noa īa oe, e ke aln opio o loko nei, e komo ua komo aku la o Kauakahiahi Itia i komo aku ai no loko o ka hale e piha mai ana o loko i na kaikamahme'a'o hula, ama ia wahi i ninau mai ai ke kumu hula ī na ahi "E ke alii opio, he hana paha kau t ke ahi opio?" Ae aku Ja ua alu opio nei. "Ae, he hana ka'u hele mai nei, he huakai huh wahine na

i ko'u mau wahi kahu opio o kai; i hale." "I ehta kou makemake," i ni- > nau mai ai ua kumu hula nei ke aln opio. "I elu* no " Aole no hoi ha he nui, ke manao aku nei la au he nui, ma hoi ha pela, e haawi mai oe na'u kekahi mau kaikamahme mawaho ae o keia mau kaikainahme, he nui ia mea ia'u, ao na kaikamahine a'u e malama nei, e lawe aku oe elike me kou make make e ke ahi kaulana o Pihanakalani. "E, auhea oe e ke aln, kt haawi aku nei au u oe i elu» kauna o na opio alii a me elua lele mawaho ae o keia o la naln a me ko lakou mau kahu no. "A īna pela, aia a hoi hou mai au." "Ke manao nei au, i keia wa no la apau ae, i olelo mai ai ua kunu a'o nu I kela wa i pane mai ai o Panaewa: "E auhea oe e ke aln opio, e lawe aku oe īa lakou nei i mea lawelawe i kau haoa, aohe a'u hana, o ke hula wale Tno a me ke a'o ana "Ua pono ia e ke alii opio, a ia wa i olelo mai ai o Elalokaa* "Akahi no a ike i ka lea mao Ii o ka leo o ua kaikamahme hu la nei. Ae aku la o Kauakahialii, he oiaio la, a oukou e ike ae la, a 1 no ka hula, aole oukou e ike ana, no ka mea, e hoi ana au me kuu poe manu e a'o i na pu i apua o lakou oei t o ka puka aku j la no la o ua alii nei no waho, o| ka wehe ae Ia no la o ua aln! opio nei i ke kapa hulu Jmanu, o ke kahea mai la no la o ua ahi opio nei ia Naue a me na kaika mahme i haawna mai ia Kauakahialn. I ka akoakoa ana mai o ua poe kaikamahme, o ke kau iho la no ia o ua alu opio nei iwaena o ua poe kaikamahine nei, a ia hooni ana i ke kihKkapu " o Leinoai, o ka wa no la i oili koke aku ai ua manu kapaiuLu nei a kani ana no Pihanakala^i. Ia lakou nei i ku ai ma k» pu ka o ka HalauaoU, ua lau kana ka ae la o Pihaaakalani i na ma nu ai hawane a Kalokaa. I kela wa a lakou e noho hoo lai nei ma Pihanakalani ī ka na ni a me na wahi i kamaaina o kauhale, he olu la a me ko lakou mahalo piha ī ke aln opio a ma ka noho ana he oluolu Ia wa i hoomakaukau la ma 1 ai na meaai na ua poe kaikamahine. I ka makaukau ana o na meaai, ua kn mai 1* o Pueo i na, poe kaikamahine e hoi e ai' i ko lakou halau a me Naue, a o ko lakou makuahme ia nana e a'o kein poe kaikamahine i ka hula ana. I ke ano kamaaina ana o ua poe kaikamahme nei īaia, ua olelo mai Ia ua alii nei. "E, ua makemak** au e kama | ilio aku ia oukau e neia poe ka ( ikamahme, ua \kamaama ae la jhoi oukoul ka noho ana o keia j"wahi, ke haawi aku nei au i hana kupono na oukou, a e haawi

13U aku ana rtd Koi *a i koOlauu jio kekahi kaikart\ahine i ole e Hina i Jt* mnkaHi, li 'ke ar krtkou i ka olplo iwne a kp keiki aln o a'o ana i kn i ino',l k.\ pulelui I ke alu e k»nui!io uc\ ua I<jv hea 1a oia i na poe i waein e ke alii 1 may ho,\ no na poe o uaalnne» ī ke e nana nei * īke ke aln 1 kekahi oJu& kaik* mainno m a maemae i ke kai ka pua o hala, o olua e hookaawale in olua mso Olelo ae !a oia ia Kalapueo'| "E hoihoi oe ia lakou nei i ka hale o Kahalelehua la hale lakou uei e noho ai a me ka hoo-1 ! malu īa o keia poe he umi, elua ', 1 hookaawaleia, 1 ka noho ana'i o ua poe kaikamahme nei, i , ua hoi mai la o Kalapueo no ka Halauaola, a la vra i olelo mai j ai o Kauakahiain ''Auhea oukou e ua poe kahu 'na nei o'u, aole e loaa wale ka wahine u oukou, aia no me ka 'laau ī hakuia me ka hulu, oiai, ua īke oukou au oukou a kai me na leo ku ī ka ipo, alaila lilo ka wahine īa oukou, a pela Ve ano o īa laau, he īwilei ka loa o ka hma Ua kauu ma ke poo o ka jlaau na hulu o ka manu punua koae, a uwau, a ma ka hula ana e loa* ai īa oukou e 'kai ai rae na hua oh ma ka wiha, a ma īa e kai at oukou a i kana wahine e makemake ai, e nana Jpono oukou u lakou ala e noho mai la ke loaa ia oukou A ma keia po e hui oukou ma Pihanakalani, a tna īa po e lilo ai lakou nei ekolu ia oukoa, a. ua oleloia ka moa o ua wahi laau ala, he kolili a me kahi hu lu ma ka welau oluna e kai ai a jpuni ka aha hula, a 1 makemake | oe e kau ī kau hulu iluna o ke ' poo e kapahli ai, o la ka wa e 'ku mai ai ka wahine a hele olua , | īwaho, apela no oukou 'e kai ai apau ekolu imua o ke anaina hu la pahu, a owau ka mea nana e ' hookani ī ka pahu i ka po 1 i Ua holo ia mau olelo a ke ' i alu, a i kekahi la ae, ua piha I mai la o Pihanakalani i na ohanaona ai>Ko Pueo, ua lako ina mea e ai ai ke anama hula nui 1 0 ia po i na ahi apau, Ua hele no ua aln nei e kala . ī ka po nui o Pihanakalaki ma ke ano hoao o na kahuna ana 1 wahin^ | He kapu loa lakou/ia kahur-a I I ke komo "haumia, a no ke, aloha o,ke aln opio ī keia poe ka'huna o ka heiau, ī ko lakou ike 1 ole wai pahee o na puahau i wa ilana o īa ke kumu i manao ai e Jnoanakahuna e hoi ke kapu ( loa 1 ka heiau a ku ke kapu 1 ka . puka | I ua po ala ī a ai na kukuula malama apuni o ka Halauola a 'piha no hoi īnakanaka a me nalii, na wahme a tre na keiki, J a noa ka hale hula o ke aln a ; ma po no hoi t p'ha ai i na poe , hula, o ka wa ia i īke ; ia ai ker anoano eehia o ke aln opio ī na ' ohu let ohelo o Kahiki a me na ula mamo a me na hulu manu ! oo a me na kupee ma na hma a. ma kela po i pai ai ke aln ī ka jpahu o Kahihpulu i ka lai o ku' pakee aina moani i na ea honn' kuaeaea o ke kino īa o ka pahu kapu o Pihanakalani, o ia ke kli mu i lilo ai na ke ahi opio e hoo !aa mua ua wahi pahu ala J ; ' I ka pih o ke ano ahiahi ana, • makaukau loa na mea o īa i po a he po nui no īa, oiai ke aln e hoomaka ana ma ka hula ma J na *no apau, ua pau mai na alu j 'o Kapaa, Keaha a me Anahola a htki loa ma na Koolau, ua loheia aku la ka po nui Jo Pihanakalani e heJe na mea apau. O ka po keia e hlo ai na kei ki aln, oiat, ua makemake na ka hunaouakeiki ala e noho m?

& pii hoi kakou, itrt ka me«j u» ndi< ( aia wale tio ke kapii 1 ka hp.au, a o kahi k*p{{ « 0 U makou i lohe mai 1«. Ae, e pii io kakou." I Ko lakou hiki ana no. uka o PihanakaUni i ua ahiahi nei, ka mea, o ka po keia o 'ea hulf « ke alu opio, a ke pu nei na ka naka o na wahi hke ole o Kauai a piha o uka o Pihanakalani i k i via mea he nm na kanaka mai na wahi hke ole mai. 1 Ua »oa na wahi kapu a koe wale no ka heiau o Pihanakalam aole kanaka e hele mala wahi, ; a ° ka poe e hele ana a noho pa 'ha ma ka paepae mawaho, aoie ! e hiki ī keia kamka ke wehe ae J a hemo apela ka wahine a keiki paha I ka wa i īke a> ke tlu opio o kona wa no m i olelo mai ai īa Kalapueo ©.hoike mai ka «anao j na kanaka apau a me ka ,nui o kona leo e kahea ai ma kanaka mai kela pea a keia o Kalanipuu a hui i Nihoku i na Koolau, apela na pah uka a hui me Haupu a mawaho aku paha Io ia ka'u e kakala aku ai i na kanaka. Aole lakou e lawe i kekahi mau mea o Pihanakalam nei a pela me na nuu kapu 0 ka heiau a me na mea apau, pela me na lua kai, mai hele oukou e hanamo o pau oukou i ka pilikia a pela me na mea kanu. "£ na makaainana, ina e'ipakemake oukou i kekahi mau mea; e olelo mai no imua o ko makou alo, e loaa aku no ia oukou me ka maikai, a ina oukou e kii e hke me na iole a make no oukou, a ma īa wahi t olelo mai ai na kanaka: "Aole o makou kuleana, 'o ka po nui wale no ka makou o ke aln ī lohe aku hoi 1 kona leo lea elike me ka pupu kanioe o ke kahuh no me oukou. Ua lohe aku la makou ī na kauoha o ke alo aln, ua pu mai nei no'makou me ka poi a me ka ī'a, aia eku mai Ia a me kt makou mau mea e pono ai. "Ae, pololei, hele ana makoi 1 opae na makou 1 kahawai am< ona oopu." Ua hoi aku la o Kalapueo i hoomakaukau i na lamalama ne ia po nui o Pihanak-lani. Ik: ahiahi ana iho, ua hiki mai la alii o Kapuaokalani a me Kauakahiahi; a iwai nana cte ai ua a}n opio ne* i na ma kua, a olelo aku la"Ua manao au, aia a ahiahi alaila, ku aku au īa olua me na aln no apau "A pehea ke kaikamahine ah epn mai ana no laua," i nmau aku ai o Kauakahiahi. "Aole makoū i lohe ī ko laua ptt mai, e pono no paha, o oe no ke kii aku, wahi a na makua aln i olelo mai ai. "Ae, eku aku au ia laua, i ke kau ana no o ka Ia i ka pali, oka lele aku la no īa o ua keiki net no kai-o ka La'ohauola. la Kauakahialii i hiki aku ai no kai, ike aku la no oia t ka no ho mai o ua aln nei o kai o Ka lehuawehe I ka ike ana mai o Kaihiauokekoa, a olelo mai la o Kaililau okekoa "Aia no nau ponoi 8 ku mai la'u, no ka mea, heaha ka waiwai nui a'u e pu aku ai ilaila, aole o'u makemake e pii aku, a ī makemake oe aa'u e pii aku iuka, a pehea no hoi o oe no hoi ke hoi aku e hoopono pono ī ka oukou ham.

n*ns mm ī keml 0 ki Nupep* KUOKOi HOWK RDMj< he Hmahiwn na I,hVuii, n ko hu n« ol«lo o k« I'ok o ki Nupp|' A ī makemak« o«, e kkii>«U» iu*i kei Luu«hooh*n* Jo»kph Kamjjim lui.u, e Hool il t> ia «ku no me' k hikivpawo iua