Kuokoa Home Rula, Volume X, Number 15, 12 April 1912 — KA MOOLELO HOONIUA PUUWAI NO Kuaialii Ka lua ole o Kanaka Ui o ka Papalohi o Apua i Puna Paia-ala i ka Hala me ka Lehu. [ARTICLE]

KA MOOLELO HOONIUA PUUWAI NO Kuaialii

Ka lua ole o Kanaka Ui o ka Papalohi o Apua i Puna Paia-ala i ka Hala me ka Lehu.

lONA KA NMI, PAU KK KUA MAHINA XE .M.O-Iwi I K AH* lR) MA NA. AI.K KUAUUOA OK\ MOAN LO\\ 0 L(UfKIA TKA M\Ll» 0 KA P(r A HUU \N\ I K \ WAI 0 W.UUIA—XA HI'APAIOI.K OK\ lK \ika- LuKUIA NA KUPIK OlhWAll NKI--HllKlV N\ W.\ POHIHiin o^kona.Hanauna,

A t\i ilia viu\ aku la ke kaikuarut o ouko» ika heenalu i na /al» o Keekee o Makaiwa i ka i.ipohupni mai a ka ni.iknm o Joae 4 mnoi ka puukilu o kuaa ia i ka pae 1 ka nalu opuu, mata a»a ak» la no i kat. Na keia mau olelo a Kaialea min o keia poe moopnna, a nn a mea i hoihoi iho a ka wai Lina nalie o na pioloke o na mana,\a i h.ila I ka pau ana o ka pama a na uoopnna, 'ia hu!i hoi aku la lakou no k-u o Kapaa a nie Waipouli, me ki manao he oiaio na ilelo a Kalalea īa Ukou, au no ku o Kapaa. I ho~'i .iku ka hana ilaila, o i aa'lu a me na uiakaainana wale no e haenalu ana. a o Luukia , ma hoi, he neo ia, a na keia ] nele <na o ko Jakou ike ia Luu- j kia nn, ua hoi loa mai la lakou , no Wailua. I hoi aku hoi ka hana, ua paanahale o Luukia ma ī ka Pa!aniata, he kapu, aohe aln,« aohe hoahanau e hele e īke i ke alu ia Luukia apau ka wa kapu : oka heiau a na kahuna i Nolaila, kaomi malie ilio ia ] ka maina, ka ukiuki a me ka | huhu īloko o lakou a e ikeia aku ana no tr>a keia hope aku ■ I na moopuna Maile i hala ( oiai ai, ua nniau aku Ia o Ka- | lalea ia Kaipuhaa ' ( ,4 Heaha kau i manao ai e hoike ina moopuna a kaua no ka lakou nmau no ka lua huua a waht paha a kakou ī noho ai me ka moopuna haku a kaua?" "O ia hoi ka'u t mihi iho Ia ta'u tho, ma ua puka hew i ka'u | olelo, a 'olelo aku la wau, |ie wahi huna no no ka maua moopuna, aia la i ka leo o na manu, uia paha oe aoLe i pane mai i na la o kn'u olplo aku no la " "Nolai'a ei, keia happ aku, n ai noho oe a IHe e nwi kau niau olelo, waiho no <>e na'u e kamuho o ka noho wale mai tio kau, no ka mea, mihi au ina oe ī hoike ae, alaila, nohe wahl huna i k> e no ka kaua moopuna e naio ai makeia.hope aku a'u e marao nei he makaulawalenoka n.ea īke no keia ■wahi huna a kaua no ka kaua onopuna E huU hou < e kakou no hope a nana hou no ka ut o Nuumealani e hiolam me kma ipo e waiho ala īmua o kona alo. I ka pan ana no o ka laua ka makamailio ana,om laua a elun maluna o ko lana wahi moe, a| Kealohiiohi 1 hoala aku ai la Ku | aialii no kana rrea e kamaiho ana ma ka iroeuhane e pih ana i na unihipih 'hoop'impuni a ala kai hewa ta Kealohilohi ana hoi e hoolohe net me ka hialaai nui me kn manao he nioeuhane io la a īanei eia ka he hoopumpum wale no

no keii la hot, e paa jua wau ia oe, ke lohe mai la ko [_x>u hooi k u ' K " Heae wmlo no ka hana a kona hoa moe o la manawa, me ,ka haupu ole ae o Kealohilohi e! hoopunipuni ia a:ia oia e ka eepa kmo pipalua ' I ki pum ana o KealohiohJ ua hiule pono aku la laua no' ke kahua lealea o Lanl kahua/ pouh poeleele ka !ani a me ka' honm, a pau ka īke ana a kou ' mea kakau un la wahi ' Ma la nnie am a Inua la la, a nie la po, na kaia loa u o Kealohilolu e ka hiamoe kuhpohpo nie koua iHiipu ole ae no ka eepa e mue nei ma kona poli [ I loa a nonolo ka puaihuo Ke eilohilolu, o ka oi 1} la no la o ka uhmeo Luahi o Kauai ka pa huhop», a oia kela a kakou e īke ala tuka o Pihanakalani me ka ut o Wailua, ana e koho hewa' nei he kmo oiaoli no keia oka īpo ana e aloha uei, eia ka he' kino eepa o ke kanaka hele alualu wailiula o Mana, a ke nanea ala me u ipo ana me ke kmo uhane, a o ke kino maoh ke wai ho la imua o keia ipo me he pau ku Uau la ka om ole I Oi moe hoi ko Kealohiloln a waena o ka po, ua puoho ae la' um d nana iho la i ke kmo o ke kaikunane īpo ana, a ike iho la, oia aia no ke moe ala Jma kona aoao, a olelo iho la oia iaia īho "Ua aloha 10 ka oe īa'u, a uai hoolohe m no oe v kuu olelo kuu l olelo, a no ka mea, aoie oe e pa kele, no ka mea, Jua ai oe 1 ape, ka ai hoomaneo lehelehe o kuu aina a me na oha kapih ma i nu he papala e pipih ai ou mau manamana wawae a me ou mau lima a e hakihaki pu ai ou mau a-u me ko rmnao o oe ka oi, aole nae oe i fke i ka'u kuna, oleha ko onohi jmaka ehke me ka ī'a i make ī ka hola." 0 keia mau olelo a Kealohilohi e namunamu luhf net iata iho, me kona manao aohe mea nana e lohe mai, ua nae oia, oiai, o kona hoa e waiho oni ole ana, a na la oni ole ae o Kuaialn, a no ia ont ole ae ua haule hou īho la ua ui nei l o Nuumealani hiamoe hou, no kn mea, oia no kekahi i «lipoa īa eia mau hana a laua mamua īho, a na ia opaopa ona fua lulumi iho la 'na lihiīihi maka o kona hoa a ponmniu ae 1a a haule aku la iloko o ki hiamoe nui.

Oi moe hoi ko laua a hikī 1 kekahi la ae, a po īa la, a ao īa po, akahi no o Kealohilohi a pu oho,ia puoho ae kona hana, ua kahikole ka,la, a i alawa bou iho kona hana e nana, aia tio ko na kokoolua ke waiho ala no, i haha aku kona hana, ua hele a koekoe ke kino, a hooholo hou aku la kona Hma ma ka a o ia wale no kahi pumehana, o ia ka wa oi loa aku o ke kupi hku o ua ui nei o Nuumealani, aole he maopopo o kana mea e hana aku ai maluna oke kino o ( kana aloha e waiho nei me ka hanu ole. Hoomaka ae la oia e hooni-

O ka p f me hoi a keia hupo nui wale. "Aole 10 no wau e pum hou ana, no ka mea, na ae mai nei oe e noho pu kaua 1 keia po a ao, alaila, wau hookuu aku la oe, e kali no kou hele i ka hee nalu o ka po a me na lealea, a

uni me ka hoolUKluli atia *the jfce k*bea ana iho the kt le<J «uii j"E Ku e! E Ku hoill e »!«/• I Aohe no be oni ae, a manao iho la oia e holo e kahea \ns pokn a tne kahi kahu me Kenkakilohi, .1 ko tk>ke m A i oU )ka u\vi> kuo. ' lm.\ e auplu' tiei e holo no ke kii »na t na pokii ona, iaia 110 a, ualo aku, vu\ lele nui la ke "kupu! nwahine lole o Kuaiai'n, o u o Makaioleapua a kau ms k,\ \mia! inii.i o k.i mooptin,i, a hoomaHeoneo 1)10 l.i ma k.i opu, ni pol ho hii).i me ke iuhu atia iho t i kona nian w.il» mho litltt tiu ka piko o k.i nioopuna, a na ia nahvi aua i hoola koke ae la Kuauln iluna, oiai, tu kouikoni wa laiua ana o ke nahu ana a kahi |lole \AU\ t a 110 ka niea, o keia ola hou ana o Kuaiali), o la no' na hana liookaiakupua a kahi! Io!e 0 ka uhane o kaht lole o u i keta uhane i ola ae la o Kuaialii, a hoi aku la ma kona mau | hale mu-a, a o ke kino lole o ke kupunawahine, waiho iho la ma kahi aoao o Kuaiahi i moe ai me ka ui o Nuumealam 1 ka hiki ana mai o Keakakiiohi -ue na poku ona, ike iho la lakou, aia he kino īoie ke waiho make ana maiuna o kaht a laua t hiolam at, a na la mea i hoou lu hou ae i na manao pihoihoi iloko o Kealohilohi, a uumi mahe waie iho la. no oia i ke aioha me ka huna ana īho, aole nae e nalo, ua hoikeia mai ma ka hiolo ana mai o kona mau waimaka, a malaila ka ike la ana aku he aloha. Ua nmau aku la kona mau pokn īaia, "Heaha kau hana nui i koi ae nei la makou e hele ma)i kou hale nei, ī koi ae nei oe u makou e hele mai e nana . keia kmo lole " Ua pane aku la ko lakou kaikuaana ma ke ano hoonalonaio. "Oia hoi ko'u kumu ī koi aku nei la oukou e hele pu mai kakou e ike f keia mea kilpanaha a īke pu iho la no hoi kakou i ka waiho o keta kmo lole " | Pane mai la kekahi o lakou. "Kai uo he Ulau aku ma ka hu 210 a kiloi aku iwaho, 0 ka pau ae la no hoi īa o īa pilikia, eia ka apauapau kakou e hele mai e nana 1 keia wahi lole " "E nana mai paha oukou la, e lalau ae au e kiloi aku īwaho, ia wa, lalau aku la kahi muh t ka huelo oka lole a paa ma kona lima, a kiloi aku la īwaho, me kona olelo ana ae, a lele. Ia le'e ana qo jwaho me he mea ala t pata ae ko lakou mau j maka, aia hoi he luahine ua, hele a kolopupu ke ku mai ana| imua o lakou, ua hele koaa mau mho a keke, ona alu o kOna mau maka ua hele a alu aku, a alu mai.

: ftku. [| I ka loiig kna 6 Muihil) i ua huīi like Jnkti U -lakou J ( iw«ho e nana ai, aia hoi he mea 1 ,e V*. lele oko lakou haiili no ko *|lakou ikt> an a aku, nu k.ihi n ka 1 'uahine niho keke- nuuin i akn, he wahuu' ui elui t uli ko ku.i I niahina ks ,ito ke nana inai anaI ko Ukuu iiAiu pono ana akn ī ua wahine «t\alilntu nei, ua hoawihi ae la oia i kekahi uiaks o«j, a o kekani maka hoi, ua hoopili īho la, a nalo akn h 01,1 niai ka lakon nana ana nie kr ekemu hou ok> mai, a na hlo ihoi la u mea a lakou v īke ,u i mea i pahaohao i ko Ukou noonoo, ,i I |Ui aku l.v a ui m.u I,» kahi i ke, j kahi me ka olelo ana mai o ke-i kahi o iakou j "Pehea la t luki nm n keia mau mea a lakou i ike at i nai wa mamua iho " ) Ia lakou no t> nune nei, oili ana ka eueu a kakou miua o na kaikuahme hookam» ana, ua hele a, Moaunounou Puna ī ke ahi a Akua wahine, Moa makoh ka ohia o Moeawakea, Ke nana aku la luna p Halaaniani, Loln kapapa ole ka pahoehoe Ke hele la i ka nahele loa o Maukele, j E kokohi ana na paka o ka ua i ka lani, I E nonoke ani na- opua i ka 1 lewa, Lawe luhi poohiwi a Kamalanai, Kapae kikala i ka nuku o ka waa, Nonoholua i na ale a ke kai "Pehea īho la i heie ai na lehelena o ka eueu a kakou a! miholehole, "kaili o Kafama-J kea, kahe mai ke koko ula o ke' kuikui. Pela iho la ka helehelena o ua ui nei o ka Papalohi o Apupa ana i hoea aku ai īmua o na Huihui, a nawai no hoi e nele ke kau o ia mau helehelena ituna o Kuaialn, oiai ua lupeaia mai la oia e na hala o Nauekekai a me na pua lehua o Luuluupali ahea WaipiO t ka wai, a no ka mea, ua mikna mai la oia e ka ui o Kamawaelualam Miki na hma o ke Koolau, H»» kulana hoomahie ' kona eku nei imua ona kaikamahine o Nuumealam, a lakou i hooho pakahi ae ai me ka leo nui "Nam hoi ka ui o kunane, ka : heleka īa a kapukapu na maka 1 oke Akua wahine, 1 Aohe ike waie iho īa Malio,

I lawe Auwekahuaa, Ke-ena wale ld 110 ena i ka ] pua, Paia ae la t ka nui o ka lehua, I hahai la Kulili ka ua 1 ka nahele o Maukele e A ia Kuaialn i mnau m<u ai i ua poe k<Mkamahme nei "Hao wale hoi keia la a oukou e ako i jkoa nei maanei, me he mea 'la jhehana 'nui kekahi a oukou e inoonoo nei, īna he pihkiaepo,no hoi au e lohe pu la pihkia a ! malia no hoi he hana hiki no hot la'u ke kokua aku la oukou, no ka mea, akahi no hoi au a puoho mai la mai ko'u hiamoe 'naai, a lohe mai nei au 1 ka nunui o ko aukou mau leo.

Na \a mea i hoopuiwa hou aku i tu Huihui, no ka mea, he lole ka lakou i kiloi ai twabu, a ma kahi o kc kmo a he kino wahme o ka ano luahine loa, ana īa mea t hoopn ae i ke anu maeele o ke ano maka'u ia a holo pu ae la ke ano meha ma waena o lakou e noho ekemu ole, a e kulou ana ko lakou mau' poo pakani ilalo. ! Ia lakou e kulou nei ilalo, lohe aku la lakou J kekahi leo mai waho mat o ka hale 1 ka ninau ana mar 1 "Heaha ka oukou e nune nu nei e na opio ut, oiai aole oia maanei, aia ota ika eheu o na manu Ika leo hone ake kahuli, e inu ana i ka wai ono o ka lehua, a e muk>ki ana i na kihhune wat lelehuna ua mai ka maka o ka opua e na opio, e pau ke kaumaha e hoea mai ana oia imua o oukou me he ao opua'la ke kakahiaka, a o ko "oukou hoopakele i* ° nei mua