Kuokoa Home Rula, Volume X, Number 16, 19 April 1912 — KA MOOLELO HOONIUA PUUWAI NO Kuaialii Ka lua ole o Kanaka Ui o ka Papalohi o Apua i Puna Paia-ala i ka Hala me ka Lehu. [ARTICLE]

KA MOOLELO HOONIUA PUUWAI NO Kuaialii

Ka lua ole o Kanaka Ui o ka Papalohi o Apua i Puna Paia-ala i ka Hala me ka Lehu.

NOKA KA NANI, PAI.I KK KUA MAHINA KE Aio-Im , K AN» Ivo ma Nx Ale Kvm.oloa o k.v Moana-Uma o I m, ti.\ kaJOīīia Noho ī ka M\i.li o ka Piu H.uimna i k\ WM 0 W.MLIIA KA HI'AVAIOI.K OK V IK.UK>.- i.iiKIUA na. Kuvua o Hawaii nki—Hukia n\ m* \ Wm\HlHf O|KONA HAN\UN.\

1 ko Ke.ilohilohi lohe aiu i k i leo o Kuaialii a me kona nin tu ana mai ia lakou, ua olu iVio 11 ou» he wai ko lalo, a no ka m?T, o kelM leo -o kana ipo i niluuinii u ia lakou he leo la ani l nm .u a 1 aloha pu ai ne> hoi, % ua manao ou nonn. īho ua palekana oia i na poino e lauhue w kona moa. lim 1 mau ka waiho o kela kino elike me ka pauku laau A.i, ua nalo ia mau manao kau nu*.ba mai īaia aku, oiai ka leo .> kan.i ipo aloha a me kona ui ,i k.i l.uina ole e ku mai ana umui ona, a īa wa i ea mahe ae, .u kom poo iluna a nana aku ki mo ka hoomahie, «t pan<? aku l.i 01 1 u Aohe o makou pihkia o keu wa, ao ka makou wa olelo e nune nei, o ta no ko makou hui ana iho nei me kekahi wahme ma ka launa oie a makou i ike ole ai mamua." Ninau mai la o Kuaialn "A ia aku nei oia mahea i hele aku nei?" Pane hou aku la lobi īa Kuaialii "MaL-nla no ī ka-ha aku nei la a o ka rr-»Io aku nei no ia "

Ia wa lohe hou aku la lakou nei ī ka leo a-kaaka wahine. i ko lakou huli hke ana enai a na na ike nwi la lakou i keia «ahine nona ka leo a-kaaka e kau ana maluna o ka eheu o na manu Kaupu, me na anuenue elima e pjo ana nia kona mui aoao a uie na kilihune ua lnlui e haule iho ana maluna ona a ma kona mau aoao he punohu ua koko, a ma ka nana sku a na Huihui, ua like ka nani o kona īli me ka puka ana nm ka mahma piha o Hoku a me Mahealani me na minoaka e kau ana maluna o kona mao pa palina, a awihi mai la īa Kua> ilu kaniaiho mai la me ka leo nahenahe e lole oleia mai ai e na Huihm "Ina kaua he au-e-loi, ua ku hi paha oe īa'u he u-a loa a he ' ina'uka'uka hoe hewa, eia ka he punua no hoi kau o kauhaie nei, hoohauhih oe ia'u a hei ī ka upena, aole nae oe e na!o la'u, oiai, ua loaa pono oe la'u me keia poe kaikamahine, a īna oe e hele p«j ole ana me a'u i keia manawa, aole kaua e hui hou ana ma'keia hope aku, o ko'u hoi keiā' a noho ī ka he o Kai'a he wahi keta e loaa maalahi ole ai ia oe, a nui ko īkaiki loaa pa ha Wdu ia oe aole paha, la wa oia ī hooni ae ai ī kona manu no ka hoi ana aku no kona wahi aka, ua paa e aku la ka eheu 0 kana manu i ka umu ia e na manamana lima wikalll 0 ka eueu a kakou, me kona pane ana aku I "Aha hoi e pulate ī ka hoi a papaleo pu me kamaaina, a i ole e kamau wahi ai no hoi a hewa ka waha, eia »o ka uku la o ka "leo." "Ke lohe ne. o Kealohilohi i keia mau kukai olelo o ka wahine mahhini a me Kuaialn, ua lilo ia 1 mea e hoopii ae ai i kona īnaina me kona manao e

kanuiho uku, eia nae, ua n.ilo aku la ka wahme me Kiuuilu, a k.\ olapa aii.i a ka uwiki .une ke kui ana oka hekili, na īa mau iiim j hoopihaiku aku i na kaikama hme makua ole "Ua lawe ke Koolau wahme i ka tioa. U lilo, waiho iho la ika pua hoowahawaha i Wailua " U.i hoonuu ke kui ana Ja ka hekili īa manawa a me ka olapa ana a ka uwila a kupono ka La l ka 1010, oia ki. wa i hoea hou mai ai o Kuauhi miua o na Huihui, a nihi hele ae la a noho ma ka aoao o Kealohilohi tne ka nmau ana aku, oiai no o Ke alohilohi e kulau ana koua poo ilalo a e kahe ana kona mau waimaka me he mau po'i wai la e hanini arta 1 k.\ honua, a ke nokp hala ole ala ke aloha iloko

lona "Pehea oe?" I Oui ua hele mai ta o lnko a kupouh ke aioba o Kane Ho«, Hoa la e hoa, [ Haa na lima o ke Koolau, E kau ani ke ao aaulu a ka aloha Peia īho la tia haawiiia luuluu i loaa la Keah.hilohi 1 na manawa aku mamua o ka hoea hou ana mat o K'iaialu I kona lohe ana i ka leo ninau o Kuauhi, ua e» ae la kona poo iluna a nana ae la i ke kaikunane, a īke iho la e noho ana ma knm aoao, a ninau ae la oia iai<* "īhea aku nei oe, * u»>i kela wahine ut au e kamailio pu ana ' meia^' 1 I, Pane iho la o Kuaialu me ka leo nahenahe e lohe oieia mai ai e kona mau pokir "0 kuu kupunawahine la, o Makaioleapua, he kino lote, o ia no kela lole e waiho ana ma kuu wahi i moe pu a< kaua, a kilona ai e oukou, a ike ai oukou he luahi- - ne ntho ke-ke 3 mahope lilo hou ; ai wahine ui ba, a o īa no kela wahine e kau ana ma)um k o ka eheu o na manu Kaupu a| oukou i ike īho nei, a koi mai ( net īa'u e hele pu wau meia 1 loaa hoii mai na haawina mana, a papalua hou īho ko'u ikaikaj mamua o ka wa i loaa la'u i nei wa, a j ka pau ana mai nei o ia mau hana poni maluna o'u, ua j hoihoi hou mai nei oia ia'u a oia keia au e īke mat net īa'u, ai eia no wau imua ou e kuu aloha a mai kaumaha oe j Na keia mau olelo hoonanea a Kuaialu ilnua o Kealohilohi, ua hoomamaia ae la kona puuwai kaumaha a me ka luuluu i, na manawa mamua iho, a ho-la waleia ae no na kulu hou o ka uluku, ka ukiuki, ka manao ino a me ke kuko, a ho) iho la ka nooaoo a ka wai ua lana 1 Hau ola, a hjea ana na mea ai im«a o lakou, a na ia mea t hoopau ae ī na nune ana mamua aku a haule iho la ua poe Huihui nei a haupu i na kohi kelekele a ka Puakolu, a hol aku la o Kuaialil no kona halau. E ka makamaka heluhelu, o kela mau olelo a Kuaialu īmua o Kealohilohi he mau olelo hon-

hunahuna wale iho no īa nana, o kela wahine e kau ana malu--0 ka eheu o na nunu, o Luukia no ia, ao ke kanaka i hoi pu ai me Luukia, o u no Kuaia ln ma ke ano kino uhane 1 ka w.i a Luuku m,i e noho an.i uik.i o Pihanakalani, au k A ' ino ke han.i nu»o ole ,»Ia i ki mokupuni o Kanuwaelualam me ka nuo ote, ua hele nuvoh n« ahi a me na mak.uinana a pi hhua no ka un>, oi.»t ka hekili, ka ua, k* wai kahe a me ka ma jk.\m e nei: ni.io ole aiu ia m.ui ila a meia mau p<i Ua hele aku U n,i kaikanuKme nu\h a Olopana imua ona,' |a hoike aku lauu nuu apau l e pih ana no Luuku .» nie kona' nalowale ana a me kona pokii J roe Mailelaulii me ko lakou huli ana a hiki luka o Kapahi i knhi e noho ana o Kalalea a ame Kaipuhaa me ko lakou' huh hoi ana uo kai o Kapaa a me ko lakou hele hou ana e nana iloko o ka hale o Luukia ma,' a me ke kapu ana o na mea aj pau aole e komo ma kahi i kau ' la at ka aha kapu, ola o naiula, ka inoa ia o ka aha kapu . , I ka wa o Mailelaunui e hoike nei unua o ka makuakane Moi o lakou, aia no o Olopana ke hoolohe mai La me ke akahele a pau ka ahi-ahi a na kaikamahine unua ona, a la wa i pane mai ai o Olopana me keta mau huaolelo e ini ai na kaikamahine mu(t ana

i ke kanalea nui a me ke kanaka iki, he lam iluna a he honua ita ■ la nei, pehea ia i ko oukou noo 1 nooea'umau !eU-»] o ha?' f ! Ua noho iho la laj kovi apau nie ko kulou an,i o ko m.ui p«o tlalo, n luilni, \ia f p.uie m«u la o M.ulelaumn inma ' ok.t nn'kuakano nu> ka olelo! an.» akn j

| "Auhea oukou e a'u mau lei bope, e hoolohe mai oukou, o oukou ka'u luhi hope me ka ma kuahme 0 oukou me Hanalei, o ke kaikuaana haku o oukou, ua lilo īa i kona mau kahu hanal o la o Kalalea a me Kaipuhaa, ua hanai kapuia oia e laua, a htki i kona nui ana, he kapu wela hahana ko ka haki' kaikuaana o oukou, e hiki ole ia oukou a me a'u ke a'eku aku i kona kapu, a o ia kapu la ke ike nei kakou i ka īno 1 keia mau la, ua manao wau ua hoi ka ha ku kaikuaana o oukou, eia la 1 ka waokele, i ka hale pohai a na manu e uhiia ana e ka uhi(wai a me ka ohu " | "Aohe alu, aohe kanaka a ma ( kau!a e a'eku aku i ke kapu o ke kaikuaana haku o oukou, koe wale o kahi pokii o oukou e hanamoia rei, aole no wau i īke i keia wahi, koe waUe no pa ha kona mau kahu hanai a me ka «»ianu nui o la o Pueohoanoano, no ka mea, aole e nalo ka enenn laia a aie ka poe pn kuahiwi( he hoolalama a hoopaeeia a he kakaikahi ka poe hoea hou no kai net a pela au e | manao nei, ua hoi kuu kaika(mahine i ka leo hone a ke kahuh a haku kaikuaana hoi o ou kou j I ka pau ana |ho o ka olelo a ka makuakane, ua nmau hou mai la o Mailelaunui iataj "Pehea la ko makou wahi pono i na pela iho la ko makou kaikuaana ka haawiia iaia ka mana apau ke kapu alii, a heaha la ko makou wahi pono?" No ka ninau hou ana mai o keia kaikamahme ī keta ninau i ko lakou makuakane, ua pane hou mai la o Olopana imua o kana mau kaikamahme. "Auhea oukou e a'u mau luhi hope, nam ia ua ninau mai la oukou īa'u no kahi pono i koe ia oukou, a e hai aku wau ia ou kou, mai ka pah o Palihale a hik\ i Kee, nou ia, mai ka puu o Makana a na Uluowehi no i Mailehaiwale la, ntai na Lehua i o Luluupah o Kaukoopua no . Mailekaluhea ia, a o ke koena o na aina i koe no ka pokii ia o i oukou me ka haku kaikuaana, a i o la ko'u haawi aina no oukou, . hoi nui iala, mahiai, aia ilaila

"Aole o makou nvakemako e laawale makou mai i,i oe aku,! o k.\ makou e makemake nei el hookapma nukou e lK - ehke no| ko nukon kapu me ko k.uk.i-' jmahine e p.n m.\i nei .mie k.\hij poku hookano o makou, aole cj kela kamuhme wilp no kau rj haawi i ke kapu ktn» makoii,! no ua like no iiiakou alike! nau no hoi nukou, heaha kona Joi ae, i luawua ai ke ieapu ha- ; , hana i«ia, a ,a makou hoi, kohu j ma kaainana no UIo hlo, e ae mai oe ia makou, o kona kapu e |noa ta makou, a o ko makou ka ; hoi e noa īaia, a pela makou j e pooo ai o keia noho ana aku,' 1 |fiana ka foaa e ai pu 1 makou, a na makou ka loaael al pu no hoi oia, aole pono e' holo kapaiii ke kapu laia walel no, aole ī pau pono mai la mau' j huaole ī ka hoopukaia mai e'j Maileiaunui, hookahi no kui ana I, o ka hekili a naue ka honua i'j ke olai, ia wa ī lelelulu aku ai la j kou to a ianet a waiho oni ole iho la iakou apau 1 ka honua me ka ekemu ole aku o kahi i kekahi.

j He manawa loihi īa o iakou 1 waiho 1010 ai, a i ala ae ko la,kou liana, aole ko iakou makua kane aln malaila, o lakou wale no, ua lilo ia i mea pahaohao la lakou. No Luukia ma hoi, aia lakou īuka o Pihaoakalani kahi 1 nauea at Ike kani ana manu, ke kaiu aka pahu kupua, aohe mea nana e hookam, pela ka ha no kani kuekue a kani wi no hoi, a o kahi pokn ona, aia i ka uum nle a kui iehua no hoi no kona kaikuaan i me ki ipo a laua, a o Luukia ma hoi, ala laua iloko oki hale hulunianu kahi i kupopou ai me he mea'ia ua lea kulou a ka Uwai'a ua malie, a i ka pau ana o keia noho nanea aua a ua mau eueu nei, hoea ana ke kino lale o Ma kaioleapua imua o Kuaialn ma, ao la kela hoi koke a kakou i ike ac nei mamua, ua ah ae oia a e hele ana e i tia Hui hui a me ka haoa ana o Luukta ;maluna o ka eheu o na manu a me keia nalowale hou ana o Ku jaialn, a me kona hoea hou ana maiimuaona Huihui E ka makamaka heluhelu, e kala aiai oe i kahi 1 nalowale ai o Olopana mat kana mau kai kamahine aku I ka wa t ala ae ai na maile mai ko lakou waiho b!o sna ila lo o ka honua, ua hoea aku la !o Luukia me kahi poku ona 1 ka hale o ka makuakane, oiai ua hull hot mai la mat ka uka mui o Pihanakalani, oiai, ua hoihol mai Ia i ka ipo a laua la wehena kaiao, a kau maluna o kooa waa, a hala mai la oia, a ia laua i hoi mai at malaila e nana i ka makuakane a ike ai i ka waiho ino ona pokii ame ka makuakane, a o īa ko laua 'mea > hapai ai a hookaii maluIna o ko eheu o na manu, a hoihoi ai a hoonoho i kah) poku ' a me ka. makuakane t ka hale a alualu at mahope o ka īpo alo ha a laua, a īke ai oia la Ku- ' aialn a me na Huihui e kamaiho pu ana, a mailaila ke pelu hou ana a hoi hou ī Kauai, a ike i ke kino i ka waiho 'oni ole, a hoi hou ai oia e kii 1 ke kupunawahme lole īa Makaioleapua a na i hana hou a oia o Olopaoa.