Kuokoa Home Rula, Volume X, Number 21, 24 May 1912 — MOOLELO HOONIUA PUUWAI NO Kuaialii Ka lua ole o kanaka Ui o ka Papalohi o Apua i Puna Paia-ala i ka Hala me ka Lehu. [ARTICLE]

MOOLELO HOONIUA PUUWAI NO Kuaialii

Ka lua ole o kanaka Ui o ka Papalohi o Apua i Puna Paia-ala i ka Hala me ka Lehu.

Nona ka Nvni, Pu I KK Kv\ M,uhna kf \uj-Imi i Kana li'O M\N\An. K!'\ioiovoka Moana— Loa\ o Luuki\k\Ou\K Noiio 1 k\M\mo KA Pi/A Haulana 1 j K\\\ \1 O^W\IHl \- KV Hi'\PAIOIF OKA IKAIK\— Ltf- ) Kon n\Kim\ 011 m\ \]i nki- Hukia na mfa PohiJ UUU O KON \ll \N \UN \

| Ike kauia ,ina oke kmo puhuluhulu o Kalama maluna o ka lala ulu, ua huli ae la kahi eueu a kakou a kamailio mai la i na koa i akoakoa mai malaila ! "E na koa kipi o Kalama, e holo aku oukou a i ke aln aimoku o na Kona nei a hai'aku oukou taia, ua pau ke kaua, ua lanakila oia, a e hai pu dku laia, ua make o Kalama ke kipi 1 kona aupuni, a īna he kanalua kona, alaila, e hele niai oia a nie na keiki an.i e ike kino 1 ka hean.» o Kalama, a na oukou e kuhikuhi aku iai.i "

"Ina paha he huaolelo ka laua no ke ola?" Ua pane aku h na wahi koa īmua oke ali, "E ke alu, he elele mai nei maua mai ke alo mai o kekahi keiki ui a ka launa i īke oieia ma Kona apuni, a he lua ole hoi o ka īkaika 1 ike mua' ole ia a ko maua mau maka 1 'ke pono ai, a no ka mea, i ka makani wale no o kana laau e niniu ana ma kona poho lima, ua iukuia na koa o Kalama, aohe ahailono, a e ahu mokakil

ana ma o a maanei o kana wahi e holo mai at, a he keikj mama pu 01 <\ 1 ka holo 1 ike oleia e matu mannia, koe wale no o Kihiloa ke kukim, a e hoike pu no hut maua, ua niake o Kalama i ud keiki nei, aia la ke kino nui puhuluhulu o Kalama maluna oka lala ulu, a na ua keiki nei i hoouna mai nei,ia maua e holo mai e hai aku ia oe, ua pau ke kaua, aohe kipi o ka ama 1 koe, a ma he manao. kanalua kou, 1 hoike aku maua

"Ke kauoha hou nei au īa ou jkt)U, aole oukou e ku malu mai a kanu i ke kino lieana e kau nei, o ka mea iioy]ohe ole o onkou i keu kauolu a'u, a koin, hopena e lukuu ana oia ea'u a me kana mau mamo a hiki i ka neoneo loa ana mai ka ama aku nei" Ika lohe ana o na koa i keia mau olelo a ke koa lanakila, ua uwa mai la lakou me na leo hoo ho o ke ano maka'u a kau pu ka weh īa iakou O ka lakou h'ana īa manawa, oke kukuli me ke kunokunou ana o ko lakou rmu poo īmua o o ke keiki e ku nei me ka hookalakupa imua o lakou

īa oe, ua kauoha mai nei no ua keiki nei e heie kakou ī kahi 1 kauia ai ke kino o Kalama i ike pu oe eke ain a me ou mau koa "

I ka lohe ana o ke ain Ho!ualaa me kana mau keiki a roe na makaamana 1 keia hoike a nei mau wahi kanaka, ua nmau mai la o Holualoa 1 ke ano o ke keiki 1 na wahi kanaka "A pehea ke ano o ke koa nana i pepehi mai la o Kalama?" u He waht keiki wale no, ahe mahiole ma kona poo e kau ana, a he aliuula ke kapa e aghu ana a ekau mau ana ka punohu ua koko nuluna īho, a e pio ana ke anuenue, a o kana laau ihe a me kana laau palau, he ku oe 1 ka wehweli ke nana aku ; a ma kahi e nana at kona mau maka, he kohu ahi a 1 ole īa me he uwila ala, o kana mau olelo, he waipahe o ka oluolu loa Oia ke ano o ke keiki ame kana .mau mea kaua a me kona kulana e ke alii. "Ua hai mat no nae paha 1 kona īnoa ia oukou?" ī ninau mai at ke altt 1 na wahi kanaka ona "Koe aku hoi la wahi, aole 1 nmauia aku. I ku no paha: ka ninau i ke akakuu mat hoi j |o ua keiki nei, o ke kauoha koike mai la no la o ua keiki nei īa iinaua e holo mai e hai ta oe, a o ko maua holo mat nei noia elike

Oiai kona mau maka e hulili ana me he uwila, a o kana mau mea kaua e kakaa ana no ma kona poho Jimfi me he hu'la na kamalu ka niniu, a na keia mau mea 1 hooi ae ī ke kau o ka weli i na poe apau e momoe nei ilalo me ka hiki ole ia lakou. ke nana mai īaia nei Ina kva e momoe nei, ua h,i,i lele koke aku la o Kuaialn u wahi me ka īke oleia e ka poe malaila, a hoi mai la oia no Kaawaloa, a hui iho Ia me na hookele waa e kah mai mai ana no īaia. Otai ka ohu a me ka noe e haln ana ī na Kona, ua hoolale aku la keia ī na hookele waa e hoi lakou mamua o ka napoo ana oka la Ua kau aku la la kou maluna o ka waa a huli hoi mai la no Puna.

Aole ī napoo aku ka la, kau ana lakou nei no uka o ka ama, a lele ae la no keia mai loko ae o ka waa a ho) aku Ia no kon<t mau halau, a huhu haule iho la

oia paina, a pau ka paina ana haUfe nq ka heenalu o ke kulu aumoe. Ma*keia wahi e waiho iki ae kakou no Kuaialn, a e hu h ae boi kaua e ka mea heluhelu a nana aku no na koa e holo h e hai la Holualoa ma no ka make ana o Kalama a me ka pau ana o ke kaaa.

I na koa i hoea aku ai imua] o Holualoa ma, ua hopu īa mai| Ia oia a me kona kokoolua e na; koa lanakila o ke a!n Holualoaj a laweia aku la imua o ke alu | mamuli o ko laua olelo Ika wa o laua i hopuia ai. He makemake laua e īke 1 ke alii, he hua olelo ano nui ka laua īmua" ona No īa olelo a laua pela, ua hookliuia na koa a h»ki īmua o ke alu Holualoa, ua 'mnau m=ti la laua

me kana kauoha " * j Ia lakou no e kamakamaiiio nei, ua mao ae la ka noe a me ( ka ohu, ua īkeia aku la ka puno hu ua koko e nee ae ana mawa-1 ho o Honaunau me ka pio mau no o ke anuenue, a hooho ae ia ua mau wahi kanaka nei "Aia ka hoailona o ua nei ke r»ee ae U i ka moana, a ua ike pu aku la no Holualoa a me kana mau keiki apela na ' kaoaka i ka nee ana a ka punohu no Kau j Ua hooiaio īa na olelo a walu k-tnaka, a ua hoouna īa ' hoi he mau elele mai ke aln aku t ,',»na 10 i ke kauia ana o ke

kino o Kalama iluwa o ka lala uJu. IU holo tu oleU» a ikonuika a 'ko no hoj i ko kmo he.uia o tia oa o <*hu niokaki ,\tu ma na wihi no lakou i hin.i ai, a hoi mAi l.\ na tleloa hai i ko ahi ī j ka oiaio o ti.i n\e.v apau a u,\ w,\ kanak.i i li.ihA'i h\ umia o ke ko alu, ,{ iio k,\ maopop<i atia ta j Holualoa ua make kona eneuu a Uwo aku uo Halulua mA K.u Uu.i, a m,\latla oia o kau ia „1 ī ka 1010 elike nie ka hana an.i o u mau la pouhuli. Ua hookoia lee kauoha ake | aln, a malaila 10 no i kauia m' ;ke kino heana o Kalama ma-' hope iho o kana kaua lanak:laj ole, a mai lanakila no ma iai .hana ana a Kalama, īna aolekal eueu o Apua, i na ua ko io no' oia Eka makamaka heluhi'u' 0 keia kekahi o na kaua lan ikila a Kuaialn, ka mea i oleloia, ,"Ka Hiapaiole o ka Ikaika— lukuia na kupua o Hawan nei." KA HUI ANA 0 KEIKI ME KA MAKUAHINE I ka wa kakahiakanui loa, ua huli hoi mai la o Kuaiain nui ka heenalu mai, a komo ana ī kona mau halau maa mau īaia, a ua makiukau mua kana mau meaai, okonahaule iho la no ia haupa hou. Ola ai hoi ko lanei a ptha o Haloa, a ea ae U kona poo ilunll nāaā aku laliīe kahu iT Keakakilohi a pane aku la "E kuku,ua olelo mai hoi paha o kuku Apua ia kaua, eia ia nei kuu makuahine, makemake oia e īke īa'u " Ua ae aku la kahi kahu no keia mau olelo a kana moopuna "Ae, he oiaio, eia īanei ko ma-' kuahine, ko mea no hoi ī hoopakakele ai mai ka lima mai o ke kanaka i makemake ī ko makua hine ī wahlne nana, a heaha kou makemake e kuu moopuna?" 1 ninau mai ai o Keakakilohi

manao o kana W im uu kona ike uia. Ia lohe ana o Kaumaluma'lu no keia mea, tia lilo u i mea nona p hauoli ai, ka ike aku i na iu maka o kana keiki ana i lohe wa*e ai no i ka ui a me ka īkaika. la lav\a no e ohumunumu nei, ua loheia aku la ka leo o na ma nu o kel \ a me keia ano e karti am», .» u wa hookahi no aia ke kui ala ka hekili, ke olapa la ka uwila, ke pa mai la no ho> ka makani, a ke noke hala ole ala na paka ua mailuna mai, a he mea la nana ī hoopili pu aku īka hanu o rta makaamana a Puna mai kela pe'a a keia pe'a o ka aina, ua hoeu koke aku ia o Apua la Kaumalumalu e bele oia e ike i na maka o kana keiki.

"E hele aku oe e olelo īa kuku Aapua ua makemake au e ike ī kuu makuahine ī keia wa, no ka mea, ke kau e mai nei tia haiiaha īa'u ī keia wa e hoea mai ana ī o kakou nei he mallhini mai ke kai mai, a nana auanet e hoonioni ka noho ana o keia mua aku o kakou, a e naha ana na kukulu o Kahiki a me Hawan nei, a ia mau la, he mau la mo īa o ki mojna a me ka aina." \ Ke hoolohe nei kahi kahu i keia mau olelo a ka moopun a, a hoomau mai la no o Kuaialu ī kana kamailio ana "E hele aku oe e < 1 lo ja kuku Apua me kuu n akuahine, aia a lohe laua īka lc<.■ ona ma nu e kani ana, e kui ana ka hekih, e olapa ana ka uwila, e ua ana ka ua, e pa ana ka makani, o ja ko laua wa e pn mai ai e 1 ike la'u, o ka. lei o kuu makua hmee lei mai ai o ke pohuehue, a o ko kuku lei hoi, o ka pahapaha ulu o kahakai, a o la wale no ka'u kauoha la oe e hoike aku īa laua, o laua wale no ka'u 11 ake ai e īke "

Ia laua no a ku ma ka puka o ka halau o Kuaiaiu, ua ike aku la kona makuahine be eono mau kaikamahme ui e kahili ana ma kahi a ke keiki ui ana i ike ole ai mamua e noho mai ana iluna o ka eheu o na manu, a e kulou ana keia poe kaikamahine .mua ona. Na keia mau mea kupanaha ana e īke nei imua ona, ua haule iho la oia a maule imua o kona makuahme a Apua hoi i leie iho ai a lomilomi i kana kaikamahine, a na ka eheu nae o na ma nu i lalau mai īa lakou a kau aku la lakou apau iluna oka eheu ona manu e kikaha nei iloko o ka halau, a pohala ae 1? 0 Kaumalumalu mai kona maule ana, a kaakaa -ae la kona mau maka, a hoi pono mai la kona noonoo, a ike iho la oia eia ka lakou apau īluna oka eheu o na manu kahi ī kau ai. Aole i pau loa ae kona poniumu,.ua lohe atu la oia i kekahi [leo mahhini loa jaia i ka pane 1 ana mar | "E kuu makuahme, eia au ko keiki, ua hanai ia au e na manu

a me o'u mau kahu hanai ahonuj, aohe puu, aohe kee, eia au la ua kakala, a lele mai la oia a honi Ika makuahine, ia wa 1 kui pakolu īho ai na hekili eko'u me na uwila e olapa jkaika ana, a kam pu mai Ia ka leo 0 na manu, a kani mai la no hoi ka lea o ka pahu a me na mea kani eae no hoi A he wa ia no na waimaka o,Kaumalumaiu e hiolo ana, me ka hoolohe ana 1 na olelo a kana keiki ana hoi 1 olelo wo ai i ka wa o Kuaialu iloko o ka opu, a ke mihi nui la oia imua o kana keiki ma na ano apau, a ke kamailio pu mai la no hoi ke keiki no kona hoopakele ana īaia me ka make ana o Kalama īaia, a ua pau ke kaua o ka aina, ua maluhia a e hoi aku ana oe me ka mea ole nana e hoopomo. I ka pau ana o kana īke an& me ka makuahme, ua olelo hou mai la o Kuaialn i ka makuah 1 'ne. "E mama, o kela poe kaikamahine la, he poe kaikamahine ihookamaia na'u, ua lawe maj au īa lakou mai ka ama mai o

Ua heie mai la o Keakakilo-j hi a hoike i\eia kauoha 'aka S moopund imua o Apua, a īaia i hoea mai ai, ua ike e mai la 'o Apua īaia, a ninau mai la oia laia. "Heaha keia huakai kakahiakanui au e kunane?" Ua pane aku la o Keakakilohi elike me na oielo a KuaiaHi 1 a'oa'o mai ai laia Ua hoolohe mai la o Apua a hiki 1 ka pau ana o kaua kama- ' iho, a ua apono mai U o Apua i keia mau olelo ana j 1 loa no apau kana olelo ana elike me me na mfa a kakou 1 ke ae nei mahina, a ia wa i hele aku ai oia unua o Kanmaumalu, a haha?i aku la ī ka

Nuumealam, a o ko. lakou makuakane ko'u hoa paio mua, a 'no ko lakou makuakaae ole pela au i lawe mai ai ia. lakou he mau kaikamahine htfokama na'u a he -mau hoa ohumu pu hoi no ko'u alo nei, a e ike aku oe ia lakou ma ke ano he poe kaikafmahtne nau ! ia wa i huh ae ai o Kaumalu |malu a kunou aku ta i na ui c apela no hoi na u [oNuumealami kunau hoomai kai mai ai ia Kaumalumalu. I, wa i liuli hou ae ai o KuaialU , 'olelo dku li ina kaikamahim hookania ana.