Kuokoa Home Rula, Volume X, Number 36, 5 September 1912 — HE MOOLELO HOONI PUUWAI No ka eueu KAPUNOHUULA Ka hele ana o Kauluhinalo ma ke A-na-Ka Hoao ana me Kaeweulaokalani ma Keawaula, Ma kua, Waianae [ARTICLE]

HE MOOLELO HOONI PUUWAI No ka eueu KAPUNOHUULA

Ka hele ana o Kauluhinalo ma ke A-na-Ka Hoao ana me Kaeweulaokalani ma Keawaula, Ma kua, Waianae

MOKUNA IE

HeNanea e Hoonlumaliiehie ai >m /Inwān

"E keia wahi kanaka e noho neil HeahA kou manao ame ke kuleana o ka hiki ana mai nei o uka ne\, a nohea mai oe?" 0 kahi kanaka kukini hoi, aohe hiki ke puai wahi huaolelo aku, no ka mea, ua hele mai la oia a piha loa ī ka maka'u, a o ka make, oia wale no na kahoaka e kau mai la imua o kona j mau maka, aohe nohoi he puu-! honua mamua a mahope ana e| u-i ae ai no kona pakele. Oiai, he lohe wale no kona no Pueo-maka-lenalena i ke ku i ka wehweii, a akahi no a ikemaka. A ia wa ī hu mai ai ke aloha o ka wahine ame na keiki iloko o ua |Wahikukini nei, a na ka waimaka no e hiolo, Ia wa i lele mai ai o Pueonui mai kona wahi mai e noho paaj mau ana iluna o ka lala kukui a hiki ī ka wahi a kahi kanaka kukini e noho aku ana me ka piha haalulu ī ka maka'u, oia ka nini kapu o ka hale hulumanu o ke Ahi Opio. 1 ka wa o ua Pueo nei 1 hookokoke iho ai 1 kahi kanaka kukmi o Wailua me kona mau maiuu wakawaka e anehe īho ana e uwalu iaia nei; aia hoi, ua kuwo ae la ua wahi kanaka nei me ka leo nui; me ka hoopulo pu ana ae me keia mau olelopoino au īa Pueo-nui-hoanoano Maka-lenalena, aole au he ktpi aka, he elele he kukini noke alo 0 na'hi o Wailua. E Kalant-e, e ola au ke kanaka," Ia wa koke nō ī poha īho ai ka leo o ke kupunakane akua o ke'lu opio: "E Pueonui-hoano ano, a no ka wa nou e hookaawale ai ia oe iho mai ke kanaka a elele mai o ke alo o na'hi u Wailua, o pa auanei oe ī kuu pohaku ia Kane-wawahi-lani, a e hookuu i ke kanaka, he lawe kauoha, he lawe olelo a he kukjni he elele na na'hi o Wailua, a e huh mai ana īa Kauakahialii ī kuu piko, i kuu lei lani aln 1 kona kamaaina o ka uka waonahele o Pihana a-kalani." Pau nohoi na olelo kipaku a ke kupunakane akua o ke'lii opio īa Pueonui, poha ana ka leo o Kauakahiahi, e u-i a e maau mai ana i ke kukini o kai o Wailua: "Ae, e ka malihini, ka hua i umauma huaina ia ma —i." Maha loa ae la keia, pau ka maka'u, pau ka haalulu, a hoi iho la ka houpo i ka houpo, a īa wa i kamailio aku ai ua wahi kukini nei: "Ae, e ola nohoi au ia oe. o ko leo ka'u e lohe aku nei, a o ko kino aohe o'u ike aku e kuu haku alu opio." "Olelo mai hoi paha i kau hana i hiki mai ai : uka nei o Pihana-a-ka-Iam?" wahi a Kauakahialii maloko mai o kona hale hulu manu nani. "Aole no ka'u he huakai ano nui e pau ai ke aho o ke'Lii i ka ulono mai; aka, he huakai olelo, he huakai nmau a he huakai na ou mau makua ahi no olalo o Wailua," wahi a ke kukmi. "A heaha," i hooho mai ai o Kauakahialn me ka manao pui-

wa no na alii o lalo o Wailua. | "Eia e kuu hc\ku lani alii opio ka mua, he makana na ko makuakane alu, he malo puakai paiula, a o ka lua, ua makema-' ke oia e hai mai oe ina nau ponoi ka mea kam hoala hiamoe! ;nana 1 hoala a hoohiaa i ka ma- 1 kahiamoe o ko "Wailua a hala | iloa aku ma na'e o makou, i keia' mau'po iho nei." j u Ae, na'u no, apehea aku?"j "Oia wale ae la no," wahi a| kahi kukini elele. u īna hoi ha pela, o hoi a hai. aku la lakou, eia ke'lii ooio i ka I ■hale hulu manu ona, ua hoi mai, I a nana no na mea kani, a olelo | pu aku oe mai ha'oha'o lakou ī. kekani o na,niau pio oia o Ka-! nikawi laua o Kanikawa o ka j uka o PihanakUam nei. Emoe' hoi ke k.a kapu o Kalehuawehe a aoa i ke'lu opio, a maiha'n-l hī\'o nohoi i ke alu-aimoku ia| ka Maw?elualani, a o hoiua' lohe aku la no oe i ka olelo o, kahi aln nei, a e hoihoi pu aku nohoi oe a'waiho i ka milo auau kai no ke'lū." Pau no ka huaoleh a ke'lu opio 1 ka hoopuka, o ko ke kukini ku ae la no ia a pe'a mai Ia hoi, nana aku oe la la—Kani ka hoe a ka ua i ka laau, P^o, Auamo nnmaka ka hauo Kau-' kaopua, I ka makam Polohinano o Pooku Ku nohoi keia ī ka ipuka hale 0 kona mau haku alii o Wailua. Ninau koke mai la no o Kalamalu: "Ka hua i ka umauma wehe ia mai." "Ae, e Kalaniahi, kuu haku laai Moi," wahi a ka elele mama 1 ke kukim o ke aloalii o ua lani aln ala. "0 ke'lu opio o Kauakahialii ua hoi ae aia iloko o ka halau hale hulu manu ona, a o kana huaolelo i ka waha ua pono, a o ka makana au e ka makua ahi kuu haku ua noa aku nei ī-ke'ln opio, a e noa ke kai kapu o Kalehuawehe e ke'lu, a mai ha'oha'o hoi ke'liiaimoku o Maluawaelani." i u Ae;" wahi a Kalanialii, "ua noa īaia na mea apau o Wailua nei." A pahola ae la keia ]ono iwaena o na makaainana o ke aloalu ua huh mai ke'hi opio. 1 Hele aku la keia lono a hoea loa i kai o Kalehuawehe no ka hoi mat o ke'lii opio, a no keia hauwalaau o na kanaka o ke aioahi o Kalehuawehe, ua ala mai la ke kaimahme alii a kahea mai la 1 Kawailoa; {t Ea, mai Ia nohoi o Kawai-' loa, e-a." i "Heaha keia hauwawa o na kanaka o ko kaua aloalii nei?" wani a ua Wohilani aluwahme nei "O ko haku alii opio kaikunane no, ua hoi ae la a aia iloko o kona halau haleahi hulu manu Oo nani, a nanano kaleo lealea keu a ka nani i hoehoene mai ai i ka wehena kaiao i keia mau po iho la e kuu hanai," "A e noho mai ana no paha,

a e hele Jiou aku ana no paha," wahi a Kaililauokeko* i pane aku ai me ke ano īnoino o kona wahi noonoo. "Koe aku ia ia kaua," wahi a Kawailoa, "aka, o ko kai kapu nei, ua noa aku Ja i ko kaikunane, a oia no na mea 4iou o ke alooka makua sUii, i hoonoa aku la," Kal" wahi a Kaililauokekoa, l, ua noa mua no ke kaj kapu o Kalehuawehe ia Piilani, aohe kapu, oiai, he mau' po nui aku keia no Pihana-a-Kalani, apela nohoi maniua aku o na wa i hala aku." Ae," wahi a Kawailoa. la lapa ne? no e ilio ana. Uwauwa ana ka pihe ona kanaka. M E-i ae ke'lii opio ke lele inai nei maluna o Nounou—e! Auwe, ka nani-e, Heaha la keKi mea e lalapa mai la maluna ponoi īho oua alu opio ala," 1 A iho nku la aku i kahi ona jmakua, lele iho h oia ilalo a I komo aku la iloko, a ke hauwalaau nei hoi na ohua o ke alo I ahi o na makua no ke kapa hulumanu lele o ua Kauakahialu-a-Piua m nei, apela nohoi me ka u i ame ka nani o uaaiiiopio 'ala | Ika pau ana oka ike a Kaua jkahialu ī na makua, uti puka mai la oia a lele aku la no kai o A ke liaawl nei Ina mea apau i ka mahalo no ke kulana kanaka maikai o ke'lii iopio. Ikawa i puka mai ai o 'ke'hi opio, ua ike ae la lakou i . ka lele aluka ana mai o na manu hu!u like ole a pohai ana m\lu,na °ua a 'ii opioala, meleemele J ana t»e na leo kani kikiko'uko'u ku ī ka nam. A no Kalania!» hoi, ke nana ala oia ī ka nant o ke'lu opio, i kela wa pu nohoi ī ike aku ai ua Kalanialu ala ī ka pu mahe ana ae o ke kapa hulu manu nani mf na- mea kinohinohi anapanapa a kau aheahe ana ika ■■lewa. - -——~—-—■ Ike kuu ann iho ona leo jmele o na manu, ua panee ma lte aku la ka halelewa hulumanu o ua Kauakahialii nei no kai o Kala'iohauola. Ua hlo īa wa he manawa walaau me ka piha mahalo no ke anaina holookoa, a o na kanaka e piha ana ikai o Kala īohauola, i ko lakou wa ī ike mai ai i ke'lu opio me kona hale kapa hulunnnu ame ka leo īkuwa o na manu e kau hoola'i milie iho ana maluna o ka halau halealii o Kaihlauokekoa. Ua puia koke-ae ia ka lewa ī ko lakou mau leo, me ka piha mahalo aku a mahaio mai ika nani 0 ka aahu olapalapa hulummu o ke lu opio. I hakalia no i pau ka īkuwa ana g ka leo o na manu, oko lakou manawa no ia i pau aku ika nalowale. Aua lilo hoi ia he tnea ha'oha'o loa na ka aha-kanaka ame Kapuaokalani, ia wa pu nohoi i ike aku ai lakou ika hoemi ana iho o ke'lii ( Jpio Kauakahialii-a-Piilani i ka halelewa kapa hulumanu ona no lalo o Kala'iohauola; aka, o ke anaina kanaka aole ī pau ko lakou ha'oha'o no kahi. i nalowale aku ai o keia puulu manu. Aka, aole he mea hookahi iwaena o 'ikou ke hooiaio ae. 1 Ia Kauakahialii-a-Pulam z opio ana i ka loa ame ka laula o kona kapa hulumanu a ano pananaiki mai hoij i pujwa ae ai oia me ka hikilele i ke kuku lalani ana mai kaikamahine a Kapuaokalani ma kela ame keia aoao ona. A i kona i huli papu mai ai, ua hooho ae la ua poe kaikamahine la me ka lelele poai apuni ana ae ia Kauakahialu- a-Pnlani me ka paipai pu ana nohoi o na hma: "Auwef auwe ka nani—e." (Aole ī pau.)