Kuokoa Home Rula, Volume X, Number 39, 26 September 1912 — Kahiliaulani ka Elele Lahui no Wakinetona D.C.. KUHINA FISHER ME GHARLES K. NOTLEY. [ARTICLE]

Kahiliaulani ka Elele Lahui no Wakinetona D.C..

KUHINA FISHER ME GHARLES K. NOTLEY.

[Mniki N)ii»rpa Bi*lptu>a mai o Wi pt 18]

N<> kn pimuil<,ii o M'i Hnuni n)ii;iui wih a oli' i K'i oli lo Hiutnnin iiimlii iimi innkou i ii,'i nm/iii a nie oi liniiu ii Kiihiinmlnni imn» Kiiliin t l''iBlitr ke Koiiunna mnainniii >vi k,i knf ii Ktihii> in Kianuiii Kit«nr i mnkmi e olplo nei N" ke:thn Unu Hawnu ni» kj| IUMUI l{ t .|»llUll\fc > i «« Ull' •>! hifle »'»i t> liolke i ko lnkoii man>ui imuft n ke huliinn, no na mea e pili ana i nn Honn> Hookuonoono? Aka, o Knlullouhuii k« ī ,i i o he/e imua o ke Mihina no na hnmn boo kuoiioono. a nu ka pono o na HnWivu. A ī n,v iuu iui Hnwan kokou o ku walui no ku houhnwn le m Kiiiniiin Fre«r, o keia Uio la ! k>i w« kujnmo loa « ike m Inkou i k« inti!i ;iiin> k i iiope o ka otmo o ka lioopn, kt> kuuui e liookohu ole m mni m o Kiaiunii Frt>ar, auu' ku liuokohu luiu i&.

O na haole wule no ka puuln luki ue iiuua o ke Kuhinn, a o ke ku naku hookaln no keia. n o ka Elele no ka lua, Eia na ninau a ke Ku hma »mti iia h.iina o kn mn ,u n i.i a K,thiliauhuu aku, koe nai Uek.ihi uiau uiea anu nui n hal.ili uluj|i i j.ini)e .ii miui o kt Kuliinii aiile i paii pouo mii i ka h,,ike ia, o na Liiea i i.oike la oia īho !u m malalo. P —' i\e ike m>i ,tu aub, o Nokale kukahi o n.i Ueommana ī hookomo II uai uo kaiohe una i kekahi aiau uiea n>4J ala nuu Nuhula, e No~ kal.i, owai kou inou iiniai' N.~ J hnle hahiliaul.iu. iNot,ile K.--U.l llmke jh uiai uu o oe kc knhi mea hoolohe ko.kui um keia A>a iiUuueK* lle oun ainu ,iuci ae, he uiea huolimalimu, a rioho hoo kuonoouo p.ihaf N. — ile nien noho homt hookuo,iu>.»no au. F — 0 oe kekahi nua nohn Imme hookuonouiiii? N.—Ae F — tleahii ka loihi o kuu hoao a«a e ho >kutinoon>i o kokahi apaua aui.i'? N. Mai ka Ihi'-I ni.n F.—l'ehia 1 uln jui u\ kela manau e komu aku e nuho ma kn auo hookuonoono/ N —-Aolo i in'u! No ka anilaina an.i uae i ku ohanu, u,i | ulu ue la k.i ui.uiao iloko o'u im ka l'iwe una i aui-i hooknonuouo a i kukulu i hale no k.i uli.uia U.i i kuUihewM la ka au, ua Uwa ae uu J ka ama hookuoiiooim i k.i 1 «1)8. nia kalu o ka 1879 F-~-Ua like ii mc ka inomio I i iii.'ikuliiki 1 li.ila ae nti <i hoeu m:ii 1 kiiii mauawa N ,-~Ae, he an-une H uiakahik' 1 ha'i' 1 ,F.—-A a m niali^a? N.—Aia ina ka «jiana o Hamakqn, iloko oka Mokupuni o EJa "Wail F —Maialo o ke kahua hea oe i lawe ae ai i ka .um huoliut.na.ino?* N*—Mal.ilo o lCa l'ono-honhma liuia P' — lle poe okoa ip no nn<i kekahi me oe i paulele nia keia ku muhami? N:—He jion eae no kekahi me a'ul Ou lawe kekahi poe i lawe īlako oui manaw.i like Ma ka mea maopnpa nao ī ko'u uiaoao, lloko okn JBBS niiia 18S!J Owau kekahi o im ana aina ,nua loa n-iua ī hootnla na aiui hookuonoono F'—īla hke ia nie nmi makainki mnt»u i akn, a mahope mai kou lawe aua 'ie i aini hookuqjioono nou, a.i' N.— \e

F-—He lehulehu no nnei i lawe ae malalo oia kahua like? N —Ae, malalo o ke knhua o k» Pono-hoolimalinoa Ke manao nei au, o ka poe no a pan maloko o ka apana o Hamakua i lawe i na aina honie hooknonoono; ua lawe ia ma lalo oka Pono hoohmalima. Koe paha he poe kakaikaln F —No na lahui hea fceia noho ama hookuonoono? N —No na lahul liko ole Fle Hawau ame na Pukiki. F —yNo ka lahui hea hoi oe? N,—Ho hapa au ika Hawan. F: —Ua mnīe ia oe? Heaha ka nui o kou ohana ? N.—Ua mare ia au he 3G mnka hiki ae nei i : F —Eh\a keiki? [ N-—Eha keiki mo eono moopuna | F—l kela wa au i komo akn ai |iloko o ka aina hookuonoono, o na kmki pa no kekahi maiaila? N:—Ae

F —Heaha lakou? He tnau ke~ īkikane paha, & he uiau kaikamahme pah»? N:—lle elan keikikane ame elua kaikamahine P'—Pehea ko lakou nnnui iloko o ib wa? [kamanawa i komo ai 1 kaaina j N—E hele ana no-i ke kuln, F; —Heaha ka nui o ka apana au 1 lawe ae ai? N'—He apana 72 eka ka'u ī law« ae ai P —He 72 oka? N —Ae F. -A heaha kau i hoolala ai no ka hooulu ana maluna o laila? N —He Kope, F*—He poe e i»e no anei i lauhma pu uiai ma ia wahi no ka hoouln nna ī ke Kope ilok<) oia maeawa? N*—Ae F —Ua manao no oe iioko o kela manana. e holopono ana na kau hooulu ana ī ke Kope, ea? N; —Ae. F —Pehea mai nei? N.—E m no wau maluna o ia kumuhana he kope F —Pela? N —Ae F.—Aole oe i hoohuli ae i kou no k«Vatii aiea © sp t ea? • N —Aole, aole au ī hana pela.

i 5 1 —Ua maopopo in'u ka hoobu li ana ae o kekahi poe 1 ko lakou |aina i ke kanu ko, ka halakahiki a |i na mea e ae 1 01 loa aku ka holo pono, N ~Ae, ua lohe īho nei ao 1 ke kamailio ia maanei īloko iho la o keia noau la. Ke manao nei nae au 1 hoohuli ia aku ]r ia i na mahiko 1 wahi e loaa koke mai ai kel d'»la Oke kumuhana maikai loa nae no ke knnata īlihime e komo aku ai, oia ko ke aupuni haawi ana iaia 1 ke kautyahi kokua lulii ma o ke kanawai ala F -E kokua ma ke ano hea? N —Ke manao nei au ha men maikai 1 ke aupum ke haawi aku īaia 1 ke kauwahi dala lulu no ka hoomaka ana ī mea hoi e kokua ai laia i ka noho aea iloko o na ulu laau loloa o ka nahele P —Pehea oe ī manao ai no ke komo ana aku īloko o la mea? N —Ke manao nei au e hookele la ke Teritore o Hawaii e kekahi kanaka i kupono no ka hana, a. he hui e nana ana no ka pono o ka lehulehu Mai oi loa aku nae ka maikai, ina ī loaa la makou kela mea ī keia wa.

F:—Heaha na keehma kuio maoli no ka hooneeana aku ta mea! imaa, a. pehea hoi aa k&naka ala e hana aka ai? N - —Ke hoomaopopa e nei aur« komo iki aku ana au iloko o na ka mailio kalaiaina ana e hiki ai ke hoomoakaka ae i keia mea. F.~E hoomao aku ka nee ana imua. N— 0 wau ka Pereaidena o ka Aoao Kalakma Kaokoa Home Bu--1& ao na HawaiL Ike au hooponopono o Dole, «a hoouna ia m»t la e ka Ahaolelo Lahui kekahi Ko mite no ka nieniele ana. O waa kekaii o ka poea hoea akn iniua o aa Komile ala, a nonoi ako no ka hooloh ana ae , ke Kanawai Kumu i ae īa ai ka mana aupuni tua Wa--Bineteria e hookohu -ia i Kiaama mai laila mai F —Ppla j loaa ole ai ia oakoa oe Kanaka ma keia mau mokupnni, ea?

— o kela komite a ua hoiko-m imua o ka Ahaolelp Lahui o ka pau no īa oko makou īke ao«. I keia lft bae, eia hou no au ma&nei no ka nonoi hou ana aku 110 no ia mea' hookahi, ua loajt 1 ka «īnana nja VVflBinetona ka hookol.u ana mai i Kiaaina, & o kem Papa no ka pono o ka lehulehu, 1 poe e paulelo ana no na pono o ka lohulehu mai loko mai o ka puuwai 1 —Ke manao nei oe ho mea po no ia oukou ko loan i Komißina no na Pono o ka l.ohulehu, iv o kekahi mea oae paha ī oi ae ka mohala [ke akea| i na e luki ana ke loaa ia makou Ipa paha makou e hoo kohu raai nna i Kinaina mai na mokupuni ae, ke loaa nae hoi la makou he kanaka kwpono, ina nolo e loaa ana ia makou ke knnakn ku pono maanei, r lawe ia mai ī kana> ha mni ka ama makua mai, o m anei? N -He oi loa aku ka maikai no raokoo ka loan i kanaka mai kn aina makna mai, ma kenno he Ha wau, ua mnnao au, o kela wale no ke alahelo e hoopau ia ae ai keia pUikia F. -No keaha oe i manao ai aole e ioaa ana la makou he kanaka maanei maluna o keia man mokupum? N.—Malia, ua pau loa lakou i ka hauhili, a kuonoono loa maluna o keia mea, a, peia auanei »a Ha wau īlihune e anai mau īa aku ai. 0 keia na leo hooho o keia la F —Ano, ina e hookohu 5a mai ana ke Kiaaina e hke me kau e hoaiai mai nei he manao anei kou e hiki ana īaia ke koho mai ī keia Komieina o nn Pono o ka Lehulehu?

N.— Aole 0 ko'n manao maoli na ka Pereßidbna e hookou mai, olai, aole o'u hopohopo no koia poe me na "ekeili ma ko lakou lima " F,—Alaila, ke manao nei oeo na kanaka » pao e komo mai nei mna ] nei, a Roe aku na Hiiwaii, he poe lakou me na "ekeih ma ka limn?*' N'—Oia maoli no Ua pau loa, koe aku na Hawaii F.—lna paha e lo»a ana in ou kou ke Kiaaina, anie neia Koausi na me na kannka aiaikai, heaha aku ka oukou hana o ia wa? N Ina e li»aa ana lamakou na kanaka o la ano e haawi hou īa na aina 1 jia Hawaii, F —Ia lakou a pau? N.—Ua manao au e haawi ia i (kaūaha eka 1 kela aine ktia Hawau pakahi, a, oia ke ana haahaa. lioopaa? K.—Ua manao au, o ke kahua Hoolimaiima o 99fl makahiki ke haawi la i na Hawkii e pono ai. ī 1 —i, pani ana anei oe ina J«bui e ae mai ka loaa ana nku o na ama ma Hawan nei? N:-Aole, aka, ke mnnao ne: au 6 hana maikai la aku na Hawan i oi iki ae hoi ī ko na lahui e ae

F —Heaha kou manao me keia mea o * ka )iana maikai ana aku īa lakou i oi īki ae i ko na lahm e at?"

N —Ae. Ua manao nu, he mea pono ke haawi īa aku i ka poo noho aina hookuonoono ke kauwahi hunahuna dala. kfl ano hea oe i manao ai he pono īa makou ka haawi ana aku ia lakou i ke dala, ma ke ano home, makana, a pehen aku la? N • Na ke RotDißina ia e honpo nopono F —lna e hooholo mai ana ka Ahaolelo Teritore i bi]a haawina 110 keia kumuhana, e loaa ana anei ii oukou he kanaka e ku iho ai ma ka puka o ke Keeno Kulnnakauha le & haawi mai 1 ka lehulehu, a pehea oe e hana aku ai? N; E hana no au elike me keia ; Ina e lawe īa ana malaio o ka 999 makahiki Hooliunaluaa o ka ainai he mea maiiai i ke konnte'ke kokoa aku īaia i hale e noho ai ma— luna o ka aina hookuonoono I haie o 1500 me ka hoolako pu ana aku i $100 o kela ame keia mahina F —E haawi aka anei laia ma ke dala maoli, a e hookua aku īaia <j hoolilo e iike me kana i makema ke ar?

H.—E hookuu aku na ke Komieina e haawi iaia e like me kana. 1 ike ai he pono, a'malalo hoi o na alakai a ke kanawai.

| F —Pehea aaanei e hiki ai i ke- | k*!u puula kanaka ke hoopooopono i ka makemake o kekahi pnuln kanaka ma ka hoolilo ana i ka lakou dala ihaawt maah ia na lakou. Be mea maopopo l o a o I OW e hou j īa ana ko lakou aina, O b ou ma _ kemake no anei i»?

•N'—Ke maaao nei tt u, ho mea pono ke haawi in. m» ka mahina

F —Pela noakou e hana mai nei no na Ilikiui ma ka nina makua, e hanwi kuike aku ana makou la lakoii Aole o lakou makemnke īki e hana aku me ka ikaika, ua la\ve aku nae hoi lakou 1 ke dala,me ka hoohana ole ana i ba aina. Aia! keia mau aina i haawi ia aku lakou n>a kahi nani loa o ka aina iloko o na Mokuaina HuAa I N—\o ua naaopopo ia'n kela mau meal ko knnawai o na home hookuonoono, ua loaa ī ke ki>mißĪna he uinna e kaih hou aku ai j ka aina i na aole oia e noho ana malalo o na mea ī hoakaka īa e ka kanawni aina i F—Kenohoole oia malnna o ka aina me ka hookn 010 i na mea i kauoha ia e ke kannwai/ e lawo hou ae i ka ama, ea'? t N —Ina e haule ana oia ika ho oko ana ī nn moa ī knuoha in e ke kanawni, e haawi hon ana anoi oo ī manawa hou nona? j N —Ao, e haawi ho« in ī mnnnwa no lakou o pono i\ih I F-—EJ haawiia anei in lakou no kekahi manawa i maopnpo ole, a ī ole, pehea la oe e hana aku ai no lakou? N - ~0 koia oki pokole ia ana o ka manawn no Inkou o m mai kekalu kumu o ka pilikm | F —Ke manao nei anei oe okn ana i ke kanaka e hoopula pula, a ua manaoio oia e loaa ana īaia he dala no ka uku ana i kona mau bla aio, a ua mnkomake ina oh no oia e hana in6 ka īkaikn no ka hoalo nna fte 1 kona mau aie; e loaa ana no anei laia he hnlolea ana ma :a hape aku? N—\ole loa e loaa he pihkia : Aole loal

F — Heaha hoi kn pilikm mn keia mea i kf»a wn? Pehea \ loaa ol« ai iii kaknu na hoohiuia ana 1 oi ae mai la lakou mai 1 loko o

keia manawH? N —Mai la wai mai? | F:—Mai ka lehulihu mai hoi. Heaha iho la ka pilikia? N:—Aohe hoi he aina i loaa aku ia lakoul F'—Aia he lehulehu wale o na aina 1 wehe hamama la aku imua 0 lakou i lokoo na makahiki ī hala ne nei, a, ke mau nei no ka wajiho hamama, no keaha hoi lakou ī lawe ole oe al, a he kumu kuia? 1 N—O ke ano nme ke kulana o |ka «\iia ī waiho a\ F —Alaila, ke manao nei oe; aole |i "waihoia akn na eina innikai nnua o lakou, ea? rIT— Aole ~ — F Aole ī waiho īa aku kekahi o na aina maikai nmoll īmuao hkou enf N —Aole loa au i īke i k<>kahi o ui mau ama F —Heaha ka ke ano o ka aina a lakou i makemake ai e like me ka maa? N I man inna maikni maoli F —Alaila, aole loa I waiho īa aku na aina uinikai naaoli imua n ka poe noho aina hooknonoono no kn lakou lawe ana ae en? N Aole ioa au i īke ī kekahi F —Pehea kou lawelawe ana ma luna o kou aina hookuonoono? Eia no anei oe ke noho mai nei maluna o laila? N-—(Ja hololea enaoh ka'u mau lawelawe hana ana maluna o u r i aina ala Oiai nae eīn nn au ke noho nei maluna o laila

—Kehana mai nei no oe maluna o iailn?

II —Ae, ke hana nei no au maluna o lnila, nie ka hr>olimalinia pu ana i na kannka hB lehulehn wale no ka hana ana i ka ama F —Pehea kou \ikij aiia ia lakou? N —Ke uku nei an la lakou mn ke $30 o ka mahina. F —"Ke hana nei oe maluna aka aina? N —Ke hana nei ati maluna o ka ama, 5 1 -—Pa ike wale no nae paha oe i kt» lehulehu wale o na kanaka e noho wale mai n«>i maluna o ka ama me ko lakou hana ole iho i ka aina no lakou īho? N-—He lehulehu wale o lakou! Aka, e hoao ia aku nae keia alahe I® a'o i hoomaikoike aku la imua ou» E haawaūa ak» na kokua ana i na poe noho aina hookoonoono i kinohio .ko lakou hoomaka ana aku e haawi ana ia lak"oti \ na hoeuen ana. fi ike no~auanei oe ike kulana like oie o na poe e lawe ae ana l na AINA. HOOKOONOONO Mekeiamau pane bb la a ka' EJele CHABL£H KABILJAŪIiANI NOTLEY, e ike iho ai oukou e ua Hawaii Pobol. owai la o lakou nei e holo nei.ma ke kulatia Elele Lahui ke kanaka e ola ai oe e Hawaii Lahui ame Hawan Aina, 0 Likana piepielo «maanei, a j ole o keia lo anei o kou io, ame ke ko ko o kou koko? t ī 1 CHARtES KAHILI i Ola Hawan K uaulil