Kuokoa Home Rula, Volume X, Number 48, 28 November 1912 — HE MOOLELO HOONI PUUWAI No ka eueu KAPUNOHUULA Ka hele ana o Kauluhinalo ma ke A-na-ka Hoao ana me Kaeneulaokalani ma Keawaula, Ma kua, Waianae [ARTICLE]

HE MOOLELO HOONI PUUWAI No ka eueu KAPUNOHUULA

Ka hele ana o Kauluhinalo ma ke A-na-ka Hoao ana me Kaeneulaokalani ma Keawaula, Ma kua, Waianae

MOKUNA 111 HeNanea t Uooulumahielne ai jhi Ilnwan

, Ina mea e nanea ana i ke kau aheahe o ka eheu o ka maI nu, aole nae he pili o kahi ame jkekahi, o na olelo hookaau mawaena o laua a elua 1 ka wa hoo kahi, o na olelo akaaka ka mea jnuiialauae kamailio ana me he mau īpo ala no na ale i ke ksi o Kau. Ku īho kka aka hehe a ka manu ī kamh, ī ke kai kea a i na mahele o ua aina ala o Kau, a eia no ke keiki o Pihanakalani ke īke aku nei ī ka laua mau kamaiho ana me ka manao aole he mau kupua nana e hoolohe, aole he mea nana e lohe ka' laua mau akaaka ī ka eheu o na manu. Oiai,aole e hiki ia laua ke hui aku mai kahi eheu a kahi eheu, he kanawai ka eheu o Ha leku ke pn a kau ma kekahi aoao o kona eheu a pela no me kekahi aoao, he kapu ke kua o keia manu, a ma kona mau eheu he nui launa ole.

oka manao ana na haupo lewalewa mai loko e hookomo wahi mana. 1 Kauakahialn 1 pili ae ai ma ka eheu o Halekii, eia no o Laie kawai ke 'noke nei 1 ka akaaka, o na hooh'eno ana me ka ui hau o ka aina ahi. ! I ka pih ana o Kauakahialii) mawalio ona hula o Halekii, j īke mai la no o Halekn īke alii a oia kona mea i wehe aku ai i| ka eheu nui iwaho loa, ua kau | aheahe loa o Kauakahialii i ka wehe ana ae o ka pouli aaki a me ke kalae, ua wehe ae la ua keiki alu nei me ka ike oleia, a 0 Halekii hookahi kai ike i ke alu īa Kauakahialu a o na kai mahine aole laua 1 īke he kupua hookolohe keia o Pihana--1 kalam.

I ke kupono ana o ka la ī ka 1010 ua hoi mai Ia ua alii opio nei mai ka moku lewa i ka moana o Kuaihelani. I ka hoi ana mai ka moana kai ua lele hou no ua opio nei no ka ike ī na api auau kai 0 Keaau aka heenalu o na aln | apau o Puna. I ka īke ana o ua alii nei ma aln e heenalu ana, ua nui loa kona hauoli a ike pu aku la oia ekuana no ka pahu a mena puloulou o na hale o ua kaikamahine aua kaawale aku la o ( Halaamani ma ko lakou kai au au a pela no o Laiekawai me kona haia wahine he kapu kane, ua hookokoke aku Ia o Kaua- ; kahialu ī ke kapa hulu manu a pili i ka ilikai. Iwaho hlo loa ka hoea ana mai a kahi e hee ana o na wahine, ke ike nei na kiai a ke ka hea nei i ke alii opio e hoi mai īukao make i keia naea nui u{a! 1 e nee mai nei ī ka moana. j Ike kokoke ana mai, ua hoi |ke alu no uka o ke one, oia ka | Haleku e mele ana ī na mele 1 aln j Ika īke ana ike alii opio me na manu luln e kani nei malalo iho o ke kapa hulu manu oKaua kahialii a lohe o Pulama a me jia aln apau o I ka hiki ana mai ona alii apaiTa ika lo

he ana o Kauakahialn kela ao|he lele o ua alii nei, ua kii mai jla na elele a Laiekawai e hele ; aku e ike ī ka hale pohai lehua o ua alu ala i ka eheu o' na manu Ika hele hou ana mai o ka elele e hui, ua hoole loa aku o Kauakahialn, me ka olelo ana aku oia no ke hele mai, a ua lele aku Ia ke kapa hulu manu a mawaho mai o ka lanai pohai lehua, oia no ka hulu nwi polena lelo melemele o na helehelkna o Kauakahialn nei e kau ala no īluna, ua ohu i na lei ihma o na aina aka ī lele ai, a no ka hiki ole la Kauakahialij ke hui aku me ua ahi opio nei oka eheu o na manu. | Ua puka okoa mai la no o [Laiekawai a o kekau no iluna o ke kapa hulu manu, a ua lele ae la laua a kiekie a ke holo hele nei o Halaaniani ī o a īanei me ka manao e pu aku īluna o Halekn, ua pai a peku īa ua Halaaniani nei e na eheu o Haleku, aja no laua ī ka pohai a na manu e kāni ala oia ke koi ana o Laiekawai e lele laua e īke ī na kahu hanai ī Pahuli a ua ae aku ua keiki nei o Pihana kalani.

Ia laua e kau hoolai ala ua īele'ae la o Haleku a ua kau like me ua rnau ahi nei. I ka ike ana o Laiekawai īa Haleku, ua manao īho la oia e ku la aku ana oia, a olelo aku la oia.

"K, 1 kii mai nei oe ia'u, a i na pela e olelo aku aku oe e hiki aku ana au me ka moopuna a Uh a me Hina aumakani o |Kipu i ke ao lewa a nana ia | aln hele kai, aia apau ka makejmake o ke alu nei i ka nana ma kaikai i na ulu lehua o Panaewa nei a hiki aku maua, ua ae mai la o Halekn Ike kam ana, ua nalo aku la .0 Halekia ma ka puka oke a-na oua poe eepa. nei, a olelo aku 1 la o la oia. "Ea, auhea aku nei ke alii opio o Paliuli, o ka wa mai Ia ( no īa ona moo lau o ua aina, ano e nei." Ua olelo aku la ka manu. "Eia ae no mahope Jme ke alii j j opio o Pihanakalani, a o ka wa [ i ikeia aku ai o na moo o na : ano like ole ona manu hulu hke. I ka makaukau ana o ua aina pahaohao nei, ua mele ae la na manu i na leo mele, ke hae nei na ]lio mai ka nui a ka lnlii pela no na moo nunui ke kakani o ka waha. Eka liiki ana o laua, ua lele loa aku la laua no ka hale hulu manu lehua o Laiekawai I loe kuu ana īho o laua ua hele pu aleu la laua no ka hale mua a kii mai ī na kahu e hele e ike ī ke alii. i

Ua hele lakou e ike ia Kaua kahialn me ka nani me ke melē o na manu o ua aina ala, ua hele mai la o Uh Papakea ekahi o Uli Papakea konane.

Bja ui a he nani ka noho ana o kela aina. I ka hui ana apau ka īke ana o ua poe kupua nei a olelo mai la o Poloahilani e

ke kama lei "o makou e noho' ana kakou no Pahuh nei. "Aole au e noho ana, e hoi ana no au-no-ko'u 'aina o Pihanakalani, aia 1 ka pau ana ona kupulau elua, a nani ua noa o Paliuli nei ia oe eke alii opio a me na mea apau ke hele, a ina I owau ke hele aole !>e olelo ana nou e ka pulapula a makou e noho aku nei ia Paliuli. a e olek) aku au ia oe aia ka nani la i ko 1 maua aupuni wai e noho mai la ke daimana ke kula me na mea nani apau i lehe e hele paha e ]ke i ka haku o makou. "E nana iho oe i keia. mea e ku nei ke ahua nui au e ike ala a oia no na kupuna moe wai o Wailua-nui-hoanokalnni, e uli papa kea, e uli papa eka, e uli puholo lau palula, o Mimo, o Halekie, o Heleipaewakalani, o Kawelo lauhuki, o Kawelo Polo

hinalo, o Kawelo-hko-hau, o Moanaliha. I 0 Uli lei puhi, o Kamawau,' a ke kama o lele au, iku i ke' poo oio uli nana pono, oio uh nana ī ke poo o Keaau o Wb T -' lua nui nei, koele ka papa polu ku ai alii o Heia-kalani-a-Ma-' kalii, lepe ka pae ka pohakalani he lam hala īluna ka ka maka- , nei, ī lele hele mala no ka ino 1 0 la makou la e ke alii ui a makou e makaikai aku nei, a eia iho no ko hooluu puakai i kakai heenalu nou e ke alii opio o ka lewa nui ao hau i ke au awa awa, a noa ia oe ke alu o| Kauai o ka lewa he lewa na ka makani i Nounou a Wai opua makan'. 0 Honokawailani, ( 1 huli hia e ke kai, Awahia ka lauhau, Me ka lau maia, Pala ka he kaai, 0 makaukiu, Hekiu ka pua kiukiu, He elele na ke Koolau, Ke kuehu mai i kauka, 0 Pehue e, A ola la, e ola e^ Anoai oe ke alii opio a ke kei ki ui, o ka wa la i oni ae ai o ua luahme nei me na alualu, a ma ia wahi ua piha loa īa wahi 0 tia mea nui nei e moe nei, a 1 oia no oUh poha i kalani, ke | jpoo nui oua aina ala-o-Paliuli -o-Pah holo o Pah nee, Pali na' 10. I

A ma la ala ana mai o Uh po ha i ka lani a oia ka wa i hui me Kauakahiahi e ka ui hot 0 ko kakou hale nei a na o oi na o oina, na wai ke kupua, o |oe e keia kama a Hina Uli pohalu 1 kalani no, he lei ka [pu no Wailua o hoao 1 ka la ni a iie hnaio nau e keia lua hme nui a'u e īke nei. 1 Ua piha ka halau ia oe, ua ae aku la o Uli pohaikala.ni, ua ike mai Ia oe ia*u, ua ae aku la no hoi o Kauakahialii, a e nee mai oe a noho īluna o kuu mau lima hma o ua moo nei la." la wa-i kau ae ai ua alu nei no luna o ka lima o ua moo nei o Uli pohakalani aha mama ae Ia kona waha o ke komo mai la no ia o ka liiln a moni o ka mom aku !a no ia'o ua alii opio nei, % o ka'u uku hoi ia ia oe e ke alii a kuu: mau haku e noho mai la 1 ka aina kauoha o na kupuna. j Ma ia wahi i ike ai na kupu- j na, apau 1 ke alu a hui kamailio ma na ano apau. U& like ka waha o ua alh nei me ke ahi uwila ka lalapa me he kaimana ka lalapa, o la ka haawina kauoha o luna e hoi e ai aku i na mea o ka honua, a mai haalele a mai hookae no i na mea lele a me na na mea kolo, ai aku i na mea apau ua nani ka ui oi aku he ui hiolo ole

t a na na ao o luna ē kaupaona mai, ui o ua alii nei * he ka ni mau hoi kau o na manu o Paliuli, a ke makaleho nei ua ui nei o ka uka a me 'ku wai pui o ua aina nei. Ikuwa mai la ka leo o ka ha nehane, ka leo o ka pupu kani oe, ka leo oka moo o Paliuli a no na uiea nani o ua aina ala, a koe aku ia, I ka pau ana o ka mak»ikai . a ua ahi nei o Pihanakalani, ua uhi mai la ka noe o ua aina nei ;j a ke mea ae nei ae nei o LaieI kawai e lele pu no laua no Pi»j hanakalani. ij Ua olelo mai la ua alii nei, II "E noho no oe a hiki i kuu wa 1 ai no ka aina o Hinaia- ' ( eleele alaila, kau kaua a hoau > no Kahiki a hoi hou mai.

I Ina aole a makou hana nui jme ka poe o Kahiki i keia mau po aku o Akua, o Hoku ame Mahealani, apau na kapu o ke Akua e hoomanawanui, no oe a mai haawi mai oe i ko wai maka īa'u, o ke kino no ka'u mea nui ī lawe heleia e kela poo lekei e kali mat la no la oe o ka hoea aku 1 kakahiaka a lele no laua i ka hu'a o ka ale e nana ai a piapia makole mai ka maka i ka nana i ka hu'ahu'a kai a kau ka paakai i na maka a he poele maika maka' a lilo ko ui i mea ai ua ka mano. Ano eno kau olelo i ka haawi m'u na ka mano, a ma pela aole au e makemake e hoi me oe ī ko ama i Kauai, a pau ma keia wahi aa ola a make, e lohe oe, aohe mea ma luna ae o'u ame oe ma no ka make, hiki no, aole au maka'u īa mea he make. Aloha ole keia waimaka e -helelei aku nei i ko alo aloha ole ia'u. Owai ka ke aloha, Ua kuewa i ka lewa— Me ka waimaka, Paoioi ka manao, l Me ka newa ilokp' I 0 ulu-ku aole e.

j Ika īke ana mai o na kupuna ina alii e wih ana no ka [maile 1 ke kumu alii kokokee .hina ua alu opio nei i ka pui li paa ia e ka uhi wai o Pali uli he mea ole na kupunaame na makua alii e kii mai e we he ae 1 na hma o Koolau. Wahme o Puekei, | Ka pua laukona, A ke aloha i»hiki mai nei. Kē umii paa ala ua ui nei oka eheu lima paa o Halekn !he ole ka pakelo aku ua paakiki j No ke alu Kauakahiaiii aole 'onioiamauno ke ku mahe o [ahi opio ala, aole he wahi puai leo ae, ua like ua ahi opio nei me ke kumu lehua o Halulu 1 ka Halekn. Ua ku aku la ke kupunawa,htne eepa o Uli-nui pohaikalani ame Poloahilani a olelo aku la oia 1 ke kaikamahme: "E Laiekawai, e aha ana oe e ke alii" Aole pane o Laiekawai, arka hiki ana o ua raau moo alu nei, ai ka pa ana no o ka lima o o Uhnuipohakalani, ua waiho a make aku la ke alu opio i ka eheu p Halekii, a kii mai la na kauwa a hapai ae la x komo īlpko o ka hale.

He mau pule helu wale no koe o keia mahma ae o ka pau no ia o keia makahiki,gnolaila, ke kauohaia aku nei na poe e lawe nei i ka Nupepa Kuokoa Home e-uku mai ī ko lakoa aie nupeapa o keia maka hiki. Eleu mai!