Kuokoa Home Rula, Volume X, Number 50, 12 December 1912 — MOOLELO HOONAUE PUUWAI NO Kuaialii Ka lua ole o kanaka Ui o ka Papa Lohi o Apua i Puna Paia-ala i ka Hala me ka Lehua. [ARTICLE]

MOOLELO HOONAUE PUUWAI NO Kuaialii

Ka lua ole o kanaka Ui o ka Papa Lohi o Apua i Puna Paia-ala i ka Hala me ka Lehua.

Nona ka Nanī, Pali kE Kua Mahina KE AhO~IMI i Kana IFO MA NA ALE KUALOLOA 0 KA MOANA—LOAA 0 LUUKIA KA OHIA NOHO \KA MaLU KA PA HAULANA IA KA WAI O WAILUA—KA HI'APAIOLE OKA IKAIKA—LU KUIA NA KuPA 0 HAWAII NEl —HEIA NA MEA KUII O KONA HANAUNA

Ua hooholuia ta manao eke ]o alii a me na k ihuna, eia k.v \ea apiki i ko laua hoea ana ku, aia m kaikimahine i ka iu wai oia kak <hi nui, aole e htu wat waleno, aka, ua hele ku la no I.ikou 1 k< heenalu, iai, he maikai *k4 nalo o ia kaahiaka, a e hakt ana ka nalu īai ke alo mai o kahi m >ku o lolokim a hikrr ke awa o Maena. Ua nanea na kaikamalune eenalu la manawa. ia lakon e anea ana no keia hma, ua loe aku la no lakou i ka alala ,uiokapuaae Lm mai la o )lo dme Knanunu īnnia q Luuia ma.

Oiai ak »hi no a ala mai ka.hia loe hookalakiipua o Mai'.emlii, a oia no ke kumu o keia lai loa o koaa kaikuaan v laia. a lakou i lohe ai i ka leo o ka j maa i ka alala ««ku iuk<i o ka ma. Ua hui kuka "ae la o Mai elaunui ame Mokuhima, oiai, io lauimi īse kahu.iheeaalu ''E kuu aikine," wahi a Mo~ .uhina i kahea aku ai 1 kona ioa Ke lohe nei au i ka leo » ka puaa e alila -mai la, 1 ke rna lao nei au he pu »a mohai kela 10 na hana a kaua 1 ka po nei, l pehea 1« kou mamo e kuu a< :ane no kela leo o ka puaa a'u 1 lohe nei?" Ua pane aku'U koua ho\ kanuho: "Auhea oe e kuu hna nake o ka paqe>, ua pololei kau olelo leo. puai mclai lani kda no kaua ui ī'ena »hi o anei i'-ko Lkou hewi, a jia ii e k<tlafaele mai la e mihi i no kau ninau e. kuu aikane ; poao kaua e hpi no uka O puiwa mai auuiei ka h-ku eaikuaana o kakou a jnie ka p iku hoi o kaua, no| t ,iU, e ulioi leaua, ua huii hot nui na knomahine h]u wai o la kakahia leanul, at ka pae ari3 o ldua oq, uka oka aeone u < Koi ,iku la lana no k iuhale.

.la lauai hoei aku ainn kauhale »ti,t o Oio ke kukuli ala īmuao Lnuki'i ame MailelauIu me na hu | puk no ī wah» a ia wa i hocdcuu ai o Oio i ka puaa imua o Luukia ma, ku ma Hejho la ka pua» imu» o lau i,|a Imliu, oku ae la ka ihu o ka pua -iluna, kowtliwili ae h ka huelo, luliluli pu ae la ke poo a huli nivi'a ke poo O'ka puaa i ho t e a īke mai la 1 keia m iu kaikama hme e ku aku i ei ma ka puka o ka hale. U* hu ae la ka puaa a qioe iho b ilalo a kokolo hele aku la imua oke alo o na kaikamahine au,iu kai, a ku hou aehka puaa iluna a nu hou ae la me ka oku pu hoii ana ae i kona ihu iluna a moe hou iho la no ilalo nje ka onioni ole. Na keia mau hana a ka puaa i hoike aku ia Oio ma o keia m kaikamajnne nana kela mau hana hookalakupua ma la po, ua hulihou ae la o Oio aalanahou aku la imna o J "Mokuhina ma, a i ka pau ana o kana alana ana, ua pane koke mai la o Moku.hinia.

"Q ka hewa o na alu o oukou i hana mai ai maluna o maiia, ke kai olena aku nei I maua īa Olua a me ko oukou 1 mau alii, ua pau, ua lele a lele la " Ua pane ae la o Oio "0 ka huaolelo a ke alii Honuaula i pane mai nei, he makemake e me olua na kiikimahine nana hana eepa o ka po nei, nola'la, o ka pane ma ko olua aoao kne." Ua pine mai la o Ma-lelaunui ia Oio ma. tl o na mea ap »u ua hala, ua ha'a īa, nana aku no mua, a n wa ī hoom,)ka ae ai o Luuki i e ia Oio me ka olelo an.i aku "Na'u ka olelo ma ka ao.io o'u pokii, e haalele īho ana makou ianet ī keia la a moe aku makou ma o aku nei."

Jka lohe ana o ,Oio 1 keia [mau olelo a keia wahine 01 aku |oka ui ma kana nma aku, ua pane aku la o Oio "E kal» ko onkou manao holo a lohe hoi au i ka olelo a ke aln Honuaula, a no ka mea, he hana nui keia a kakou e noonoo ai, oiai aia ko makj?u mau hale noho mau mi kei3 huli £>ku kahi i kapaia o Keoneoio Ii lakou no e kamaiho nei, ua mio īho la o Oio me ko lakou īke ole a ku ana imua o Honuaula a hahai aku la i na mea apau īmua o ke alu ehke me na mea i oleloia maluna ma waena o na ka kamahine ame ka olelo pu aku o Oio ke makaukau 'la na waa no ka holo no Hawan Ua lilo keia mau olelo a Oio i mea e hoopn houia ai ka maina o ke _aln Honuaula ame kana māu rt)oopuna Ia wa ua kukala ae la oia ī na makaainaim apau e akoakoa ana īmua ona, ekn lakou e hopu hou ī na kaikamahine a e lawe mai īmua ona

I lakou e makaukau ana e hana ia* ua ahai aku la ka pupahi a'na kaikamahine malihmi, a no ka mea, 11 Oio 1 nalo mai ai, ua olelo ?ku Ia o Mokuhmia ī na a kane "Ua holo aku ia ka ekie a ke aln a hahai aku an4,ioma o ke aln no na olelo a kakou i olelo īho nei, o'u m «nao, e kau ka-1 koM maluna o na wai, a e ho!oj kakou o hiki hou mai auanei ka pilikia maluna o kakou, no 1 ai i ka olelo, q ko Luukia kena ae la no īa i na hoewa me na hookele. I ka n\akauk iu ana o na waa o ko lakou kau ae la noia lluna o na waa, a īa wa ī ku'i iho ai ka' hekih, olapa ae la ka uwila, ua ka ua, a uhi iho la ka noe, a nalo aku la lakou nei i ka moana, kaalo lakou mawaho o Molokim, kau ka ihu o na waa 1 ka lae o Pohakueaea. E nana hou kakou no ka hana a Honuaula ma, a ī ka makaukau ana Jno ka iho ana mai e hopu hou ī na kaikamahine, a ī ka hoea ana o lakou 1 kauhale a na kaikamahinn noho ai, he hoaa ko laila, holo

aku la i kahi o na waa 1 kau ai aohe ikeia aku, a no ka mea, ua aaki iho la ka povili ano-e Ua lilo la n\ea 1 h*na nui ka huh ana ( oiai ka ua e h.iulo ana, e olapa ana k.i uwlla, a e kui ana ka hokili, aoh« huna loaa Ina kanaka o u w,\ ka huli an;i aku i na kaikmnahii» 1 malihini nana 1 hoopuhih Iko Alii Honuaula, I na kanaka i huli hoi mai ai imua o ke aln ua hoike aku la' i kela mau mea, a ua lilo w i mea inaina loa īmua o Honuaul«\ a kena aku la i na kahuna e' hele mai im\ia ona ] 1 ka hiki ana mai o na kahu> na inuia o ke alii Honuaula, ua' olelo aku la na kahuna. "Aole { kela he poe kaikamahine maoli,: aka, he mau kmo akua ko lakou' nolaila, e hoopau ke alit i kou| noonoo ana e hopu ī keia poe

: kaikamahine, oiai aohe alanui' ! hele hou i koe e hiki ai ke hanai aku, a ma Jcakou e hana aku ana, oke kmo no o kakou ka luah'." Ika lohe ana o Honuaula : keia miu olelo a na kahum, ui huh ae la oia a ninau aku la i na moopuna "E ke lohe ae la no olua 1 na olelo a na kahuna, na kilo, ame na kuhikuhi puuone o ka ama, heaha ka olua pane e na moopuna?" mai la o Haleakala. "O ko'u m 'nao e hoouna aku na waa nui ame na waa īki, ke kau lua, ke kialoa a laualau na waa tka moana no ka huh ana ī ka hi a na kaikamahine e pae ai, a no ka mea, ua hele mai la o loko o'u a wela ī ke aloha no kela kaikamahme ui a'u i īke ole ai mamua, aua manao pu no hol au e lokahi mai ana no , ko'u mau pokii alu, o īa o Wai- ; hee, Waiehu, Wailuku ame , Waikapu i keia manaoo'u" ( Ua ku ae la o Honuaula | īluna a nmau aku la ī kela moo ] puna ana "Pehea la ko oukou ] maiiao no keia mau olelo a ko j oukou haku kaikuaana? Ekolu j ī ku mai īluna, a pane mai \a. , "E hooko ia ka manao o ko ma ,

kou haku kaikuaana " 0 Waiehu kai ku mai i olelo mai la imua o ke kupunakane; E o'u mau kupuna, o ko'u manao aole e hiki ke hooko la ka manao o ka hanau mua o makou, a no ka mea, ke ike ae )a no kakou Ika ino lmua o ke alo, eia ka pohaku ke ku'i nei, ka uwila ke olapa nei, ka ua ke ua nei, auhea auanei ke ala e hiki aku ai ke hele, īna e holo aku i ka moana, ke kaikoomai nei e hiki ai ke puka aku īwaho oke awa, nolaila, la ea, e hoo-j pau ka manao uilani holo ana, oka ama no keia noho īho, a oīa ko'u manao la 1 lohe oe e kuku " īa wa i huli mai ai na kahuna īmua o ke ahi a hooho ae la me ka leo nui "Ua ke alu opio," la lohe ana no o Haleakalā ī keia leo hooho ona kahuaa, o kona ku ae la no īa īluna a hehi (ho la kona mau kapuai wa-j wae īlalo, a olelo mai la imua o ke anaina, na'lii ame kona kupu nakane. "Ela au ke holo nei a

waiho aku kuu mau iwi i ka nahole o Oopuola, a na ka ua e huna 1 kuu kmo no ka manawa mau kia, kai no he pono ka keia„poe kahuna, eia ka he holokee, o kona ku ae la no ia a oili mai la īwaho a nalo aku la. No Haleakala ka hele, o ko Lihkoi uhai aku la no īa mahope. no laua ala hoi ka nalo ana aku, ua hele pu aku la o Waihee, Wailuku a me Wai-j kapu, o ka huikau aku la'no īa o ka aha kanaka mai o a o. Oi hoomalu mai ke aln, aohe hooloheia aku, a no ka mea, aia no ka ino ke noke ala īluna o ka aina. !

keia moo|elo ua "hoi pololei no o Haleakala a kokoke i Oopuol» a o p>)i i ki oa pih wa le iloko o k.\ poopoo pohaku a Wiiiho n,v iwi m,i!aila ( kapaia ke kuahiwi o Maui i koiala "Kuah»wi O UakMkala." Hoi aKu «o hoi ko kaikualuue uo ka uUh «ina i kona kaikuiuuie ,i opili uo hoi i ka ua ( a poe uialalo o ko a-a o ke kmnu puhala a w.nho na iwi mal.ula, a k.>paia no n wahi o Lilikoi, npeU no hoi no hoi na keiki alu e ae ; kapaia no ( hoi ia mm aiua a hiki i keia la,i Waiehu, Waihee, Wailuku ame Waikapu. Hc mau alina lakou no ka moolelo walohia o Lnukia e huli hele nei ī leana aloha n Kunaln ja no Waiehu, ua noho malie no oia npiu ka ino, o kona hoi no !ia me kona mau kupuna me ka Ua ame Hoehuh

■ \ Oīa 110 ka mea i kapa'.a ai ■ kela ua o Waiehu a hiki i keia la/'ka ua hoeha ili o Waiehu." E hul; ae kakou e nana 1 na kaikamahine huli kane Ia lakou no a kau maluna ona waa aia ka palena i Nuu, ma Kaupo a ua hlo ka hookele ana o na wa-\ malalo o ka Mokuhima mau kuhikuhi an?. Ia lakou i pae aku ai no Nuu ma Kaupo' e ku mai ana o Ka-h-kinui malaila, pa mai la kahea a kamaaina ej)ae na waa no uka, o ko lakou pae aku 'a 110 īa no uka o ka aina, komo ma kauhale ana lakou ka hookipa ana ī ka poe malihini. He ai ka lakou 'la hana a piha o Haloa nana aku ana he manawa hou Ia wa ua kukala īa aku la ka īke alii o la po, ia wa. ua akoakoa mai la na kaikamahine ui ame na keiki kane, 'hookahi no kaikamahine ui loa | oia wahi oia no o Mokulau, a l o na keiki /ji eae oia. no o Kau po ame Manawamui, ai ka jhoikeia ana aku o keia mau keijki īmua o Luukia ma, ua olelo mai la o Luukia imua o keia f poe ui. "He ui no ko oukou, o ka hewa o oukou he ui kuaaina "

Ia lohe ano o keia mau keiki i kela mau olelo a Luukia, "1 ka ui kuaama" o ko Ukou hilahila no n a nee ka ho'o no na pali o Kaupo, a o la ka ma'i nui o nei mau keiki o ka hilahila. ' I ka haia ana aku ona keiki m 1 manaoia e loaa ana la hoi ka ono īa mn o kekahi o ,laua e na kaikamahine malihmi, eia ka, ua hlo ko laua ui i mea ole loa ī neia poe kajkamahine a ka pauaka nui wale i ikeia ai, ua hoi aku ka lakou mahalo aoa ia Mokulau ke kaikamahine ui o Kaupo ia iuhu la, a oia ka mea ī oleloia ai "ka ohia puakea o ka Ua Peepohaku o Kaupo; ke aikane aloha a Luukia ma keia hope aku I ke ao ana ae o ia po, ua pa mai la ka makani moae me ka ikaika, e hele huhu ana maluna oka ilikai o Alenmhaha, e kupi kipikio ana na ale iluna, e puo ana ke ksa, a raa ka nana aku a na kanaka aohe īno a koe aku e hiki ole ai ke holo aku na waa ,maka moana.

Ua hlo keia ino 0 ka moana 1 mea nui loa 1 ko Luukia noonoo no ke alanui e hiki koke ole aku ( ai no Hawau, nolaila, ua kuka īho la lakou i ka lakou hana e hiki ai ke hana; eia nae, aohe mea i hooholoia īa wa, Jua noho malie iho la lakou no Kaupo, a e pono kakou e nana hou no ka mea nona keia moolelo, eia la oia īhea 1 keia wa, a heaha 4la kaoa mau hana 0 keia kowa 101hi a Luukia e huli hele nei

Ua hoomaha ta "Boke Hawaii Holomua" a loaa he wa kupono raa nei mua koke īho; alaila, o,li hou aku Hoomanawanui īki mai nohoipaha kahi waT