Kuokoa Home Rula, Volume X, Number 51, 19 December 1912 — MOOLELO HOONIUA PUUWAI NO Kuaialii Ka lua ole o kanaka Ui o ka Papalohi o Apua i Puna Paia-ala i ka Hala me ka Lehu. [ARTICLE]

MOOLELO HOONIUA PUUWAI NO Kuaialii

Ka lua ole o kanaka Ui o ka Papalohi o Apua i Puna Paia-ala i ka Hala me ka Lehu.

ona. ka N\Ki, Pali ke Kua. Mahina ke alo—lmi i Kana IPO MA NA ALE K.UALOLO* 0 KA MOANA— LOAA 0 LlfU KIA KA OHIA NOIIO t KA MALtJ KA Pa HAULANA IA KA WAI O WAILIU—KA HI'APAIOLE OKA IKAIKA—LU kuianaKupao Hawah NEI-HKIA na meaPohiHIHI 0 £ONA HANAUNA.

Ua haalele aku kakou n Kv.~ ihi ame Kēalohilohi ua hnli t laua no Puna mai Kona u a haalele iho no i tn\ pokii Lma e noho no no na Kona. Uua ī pae aku ai ī ka a'eone Moae, ua ul,eu mai la na kahu mai o na'ln nie na aipmipuu,! i lakou no i hupai aku na wal ukana no kauhale, a no ka lea, ua kau aku la no lau i Ma* ialuna o ka eheu o na m.mu .* iki no ka pa hile o n īMn e kiai i ana e na kui nanea ole o i.pua ma, a ua. makaukau na īeaai a o ka haule tho la no la Kealoh)lohi a me kouu p e iaia wahme haupa i na mea o «a papa am i ī pih.i i na mc i u o kela «\ me keia hiio, a pela io hoi o KuU.'.īli e paina nn.i la mua. Ma la po ua hele no ka kakou eueu no ki heen'lu, a ..o, ho' no e hiamoe. la humoe ana ona ma ia la, ua hel? liou kona uhaae me he kino kanaka 'l.i e hke jjo me kona ano maa mau ka hele o ka uhano.me he kino kanak i ol i m o!i ala no Ma keia hele hou an • oka uhane o Kuaialu, o īa no ke'a wa a Lunkii ma ī īke ai mi Kawai hoi ae nei'i ke kaalo ana iho o ka punohu ma ke alo īho o Ihiihilauake» a me kfna holo ana no Kauai a hiki no Pihanaka-lani-a-aie kon * hu'i ht-i hou ana mai me k t nele a ka ;lo hou ae ai no oia nia Kawaihoa, a hiki hou ana i Apua.

U > lilo ka nalowale ana o Luukia i mea nona 6 moino a 1 ka e moe ole ai ka po a ua nalu «ui oia no kahi i hele ai, a i ole nalowale ai pihi o Luukia ma. Mi m »a oia ī kona he!e ana ī ka heenalu, aua haule nc> oia hi »moe hou

Mau htamoe ana ona, ike dku! nei kona uhane i ka pai ana mai o kekahi nv»u w,ia ma kahi no o kona mau e pae mai, ui aku la na kanaka o na waa aole e pae mai malaila, he kjpu ia wa hi no ke alu, ua paakiki »nai la no na kanaka o na waa a hiki ī ka hakaka ana o r na kanaka kta, me na kanaka malihim, a hiki i ka ana o na kiai ona ī ka lqkgja e keia poe kanaka malia meka hiki hou ana aku o ha kokua no kona poe ka naka a me ke ala ana nw o kekahi kanakaopioui o kona ra m helehelena %me kona 1 iluu ina he upena a me ia upena oia 1 hoolei mai m i na kiai o uka aku nei o ka aina, a i ka hei ana o na kanaka ī kana upena, ua piU loaleona poe kiai ī ka luku ia £ keia heiki, a na īa mea i hoV ae i ka inaina iloko ona, olelo iho la kona uhane īau īho no: hele au e kokua i ko'u poe'kanaka o pau e mai auanei ilea lukuia ekeia kanaka a'ue ilee aei i fca iua ole o kana mea make he upena." Lalau aku Ia j kona lima f kana laau ihe, a na k'a oni alia o kona hma 1 hoopuoho ae iaia mai kona hiamoe ae, l Wa mau maka i kaakaa ae

• tMa ka he moe vih,\no walo i no kaiu i ike wi in.umia iho, l, ua lilo u \ \nei nona p hiaa i !<>a ai ;y hiki i ke ao lot ana a ptli hou iho h kon.i ,„ JU maka > iH\ka huinioe hou lata i pih h>u iho ai kona ■ mau niak-*, ua īke hou aku la no «w i keia kanaka i ka lele ana f niai luka o ka a!na, aia na kana ka ke hailuku ala i ki pohiku a o hih ana kekihi poe me ka pauku laau, a iloko o ko lakou nui e alu nei i keia kanaka me na mea th», o lakou ke pau ana > ka puhee i o a īanei, o ka lala kum.ii nomek» e paa !Ui«i 1 ka lima, a ke hoolei mai oia 1 kana upena, o l,»kou ne> ke pukeia na poo a hihia ae la ua poatia-i o keia poe i ka ahht oka upena au i k,vn .ka nei a pnu aku la 1 kiloua īloko o ke kai, a pela ak u ana kei.i kanaka e hana mau ai, ua hooi houia ae U ka mama īl.lieo o Wo Kuaialh uhane no ktia mea ana e

īke nei, a ae la kona uhme e holo kui) e hopu i nen k^naka Ua ala jno ae laon iluna, a laia i ala ae ai, akihi no 011 a hoomaopopo hou, he moeuhane wale no keia ana e īke nei, a ulu ae la kela noonoo iloko ona e hele aku oiae nana la waho o ka hale 1 īke aku hoi ī na paha he oi-uo aole p-"ha laia ī anehe aku ai e hele no waho, koinn ana kekahuhanai Keikilohi a ku ana imua o kana hanai a nmau ana "Heaha la ka mea e moino nei kou mau

Pane aku la ka hanai i ka h iina oka nmau a KeakikUohi elike me ka kakou i īke ae nei maluna no kana moeuhaoe Ua ha'i aku la kona kahu hr.n-ii ī k<' ano o kana moeuhane mr ka o!elo aku oko moeuhane, 'o heplakalakd nui o ka po'* o ī'ā hoi ( aohe waiwa», aka he a~kaj naei» no ka manawa e hikii mai ana, eia ka olelo a hikl nftai, nohila, e noonoo Ke kulou 1j ke poo o KuaiāIu īlalo ake hoolohe ala no ī ke kamaiho a kona kahu hanai me koaa ekemu ole aku, alaila, hool ile mat Ia o Keakakilohl e hele e paina, a no ka mea, ua kahiku lea la īiuna, a ke ai mai la hoi o Kealohiloh! ma mekona poe hoa ai, e awiwi kau paina no k i mea, e Lolo ana makou i lawai'a hnhi ililo o ka Papala.

"Ina hoi ha pela, owau e holo pu ma ka oukou huakai lawai'a o kela la," wahi a Ku« aialu "laa hoi he pela, ua pono,"

wahi a Keakakiloh». Pau kana paima ana o kona hele aku la no īa a.hiki imua o Kealohilohi a hahai aku la 1 kar\a* huakai lawaia o ta la. Ua ninau mai la o Kealohilahi imua o Kuaialn; "He wahi manao ko'u īa oe ke pono hoi ia ikou manao." "A heaha īa manao ou," wa-

hi a Kuaialii { ninau aku ai. "Heaha mai auauiei hoi kau, ia'u i hele aku nei 1 ka hiuwai, e auau ana no hoi au, kani ana keia mau kolea elua, i kuu alawa ana ae iluna, ike aku la au iua mau manu nei e kau mai iluna oka pa pohaku o ka lua wai auau a kunou mai ia na poo la'u; a me he mea ')a e olelo nuu ana ia'u e nmau aku, o ko'u niiuu aku b no u. "Pehea o Kahiki?" aohe kunou mai oko laua ala poo, twnau hou akn la au i ke lua o ka ninau. "Phe», maikai no o Kahiki? o ke kunou mai la no u o ko laua Ja poo & lele aku la, nana aku oe 1 ko\j aloha mai la 1 ka aina hanau ame pap» no hoi, arae o'u n»au pokii, pehea la ko>*- n«a

lUO e holo pu kakou īUila, o ka. ( nan,\ wale aku no ka hoi i ka um,i la» hoi mAi ana; he keU ko'u aloha kwu aina hanau.'' | "Atu wau e pane mka haina o kau njnau la'u 1 keia la,' di<» wau a hoi mai mai ka lawai,a mai, no ka mea, he lealea hoi au 1 ka holo lawai'a i kela ia me' na kanaka lawai'a o kakou , Ua kaha ak!u la ou hele no ka~ hi ona waa \ kau ai, a īaia i! hoea aku ai, e kah mai ana no' na kahu o kona hoea aku. i | Hi ki no hoi leeia o ka holo aku la no ia a hiki i ke ko'a la|wai'a hiahu. I loa no a lele kai lpa-ka mua a Kuaiahn, j loa no i ka holo ana a ka pa-ka a hejtno ka makau, o ka paa mai la no la o ke ahi mua, pela ka lua o ka pa-ka, pela kona hana ana j a komo ia waa i ke ahi, ka lua j o ka wai, o ia ana no, o ka hele iia a kanaha-waa he |piha walē no ikd t'a o la ke ahi, ua hele ,ae Ia ka la a aui ma kai, o ka

hoomaka ruai la no la o na waa e hoi He loa no kahi e hoi mai ai, aneane he īwakalua mile ka loihi ma ke a-na q keia manawa, eia nae, ua hooikaika mai la no na hoewaa e hoe me ka ikaika a no Kuaialū' ua pae mua mai la no oia Ika ama, a īaia i pae mat ai, he neoneo wale no na aohe maalo kmaka|mai a ke ha'oha'o ala oia, eia la īhea na kupuna ame na aialo, he me ha pu wale no, a n.o koaa ha'oJ ha'o, ua hoi loa aka (a oia no kona mau hate me ka manao e loaa aku ana U hoi na a-ipuu-puu, ūo, ua huli hele aku la oia no ka hsle o Kealohitohj 1 noho ai, aole no, ua hplo koke, aku la ola no kahi o na kupuna kahi o Apua ma, he meha pu wale no, ao!e ona ike aku 1 ka moa aole pu no hoi he ikeia aku o ka tlio me ka puaa i ka ma ka īpuka hale.

AkahL no a uiu ka noonoo īioko ona, ua pololei paha kana moe % me ka bana a na kolea U Keakakilohi, ua hiki mai paha kekahi kupueu ua kailiu koaa mau kupuna, na makaainaaa a me na'lu a me ke aloj ha noonoo, eia la' iihea, a owai 1) ke kupueu nana| keia mau hana. | la e nalu nei tio keia mea, ua (

pae mai 1% na waa lawai'a hiahi paoa o ia la, a ka ana o Keaka-j kilohi imua o kaaa hanai a ninmau hou ana: keia; pUikia haa o kaua e kuu haoai, kuu luhi, c ha'i m»J?" j \3a o\e\o aku la ka hanai.

o kuku ma, aole pu hoi me ke aloha kaawe, aole no hoi , ' na mea apau o ke ahu puaa o Apua nei, ua mehameha, aia la lakou ihea kahi i lawe ia ai e hutia? a ke ike hhi au 1 ka me* nana keia hana o kona kmo ka luahi." I Ma ka napa aku a Keakakilohi, ua like na maka o kana hanai me ke ahi ka uia, 06' ba mea, ua piha loa gia i ka huhu. . Ia lakou e nune nei, oili' ana he waki kino lole mai ioko mai

( o ka poopoo pohaku, a lelele hele ana imua o Kuaialii ma, īke aua o Ke.tkjkilohi i kah{, iole e ho'oholo ana imua o I<kou, ua lalau īho la~ oia i kahi I iole a paa ae la 1 kona poho l hma a ninau wale iho la no j Ina oe ke kmo o Makaioleapuai e hoike mai oe i kahi i nalowa-l le ai na'lii o Apua a nie Koala-! komo a mea na mea apau " j Wi-waela ke kam ana ,J kahi ioie a lelelo hele aku l,i no' kahakai, ua hookolo aku la no 0 Keakakilohi mahope o kahi iole a hiki i kaht o na waa, ua nu» la ke kino oua lole nei, Uwa ota i holo aku ai ma ka waa mua nanahu no ka niho 1 ka lako o k.i waa a pahu ana iloko o ke kai ka waa mua, peU ka lua o ka waa, a pela oi.\ i hana ai apau na waa he kaau i ka lana iloko o ke kai, alaiia, lele mai Ia kahi to!e no uka a

loaa o Keakakilohi, nanahu iho la j kona lima a huk. hele aku la » kahi a Kuaialn e ku nei me ka om ole, a hiki laua malaila, 1 a me he mea 'la i pa'i ia ae ko laua maua maka, aia hoi, ku ana hekino luahine, ua hele a k?ke na niho o mua e ku ana me' laua, a ninau ana "Heaha ka', olua mea e kaumaha nei e ke 1 1 aln o ka po a me ke ao?" 11

Ua pane aku la o Kuaialii "No kuu mau kupuna ua naloa rae na makaainana no hoi," "Ae, a i nui ka ikaika loaa |ou kupuaa, ala la t Kaht-ku a ime Kahl-moe i ke Papalani a ime ka Papalaunui t Numealani

ka ama o Papalaai a me Ma kalii, o Makalu ka īpo a ko aloha o Kealohilohi, o aaka kana a na ko'lea i hele mai ai i keia kakahiaka e hakilo ī ko a na )a man'' kolea ī hoi aku nei e hoike ia Makalu, o ko wahine ota wahmeui a laua i ike ai ma Puna nei, o na kaikaina no hoi'ou, oia no na wahine ui o Kona, nolaila, ua lele

mai nei o Makalu me ke koko puupuu ana a hoolei īho nei ma luna ou mau kupuna, me ko wa hine, na makaainana a paa i ka īala koko, hoihoi aku nei a lu īa poe ī Numeaalam. a malaila ī'ku hou ae nei i na wahme opio a oukou ,a loaa ma Kona ua pau ioa, la aia Kahiki-ku () kelajmau kolea a ko wahine ī ike ai ma keia kakahiaka, o Ko leaulilimakahui ma ta, o īa na elelei hoounaia mai nei e huh l na Makalli ko iaua haku, a īho nei au 1 kuu holo ana īloko o ka poopoo pohaku ina pdha ua pau pu makou apau 1 ka paa iloko oka upena koko a Makalu, nolaila, m»l kaumaha oe e kuu hanai, e ai tka ai, e inu ī ka awa a ike oe 1 ka mahae lua o ke kukui i ko maka, manao 4 'ae ko lanakila Ika la apopo, a mai poina oe i kuu kino tole, e hookomo oe ia'u iloko o ka ipu hokeo aho, 'houhou 08 jriya puka lii'ln ī pukaea o kan mea mua no ia e kiloi ai 1 kaha one ma kah| e hihi ana ka lau uwala, kiloi oe i ko ipu hokeo malaila, no ka J mea, 3 huki hou ana o Makaln ī kana koko upena i ka lani ma|hope iho o ko olua hakaka ana 'me ka ikaika.' 4

| Lka |Qhe ana o Kuaialn ma I na olelo a ka luahme niho ke-i ke i ka mea nana i lawe kona

mau kupuna a me kana mea aloha, ua ku!u iho la koua mau waimaka, a ao ka mea, akahi oo a kaaawale kona mau kupuna mal iala aku. j Ua kaheaia aku Ja na hoewa lawai'aona o ia lae akokoa mai ma kahi hookaki' no ka mea, o lakou kekahi e kaa mai nei kumakena no ka. lakou «iaq keiki, ame na wahlne/ no ka itiea, o {ikou apau ua p»a iloko o ke koko upena a Makalii, o ia no hoi ke kaa kumakena a īa poe.