Ke Kumu Hawaii, Volume I, Number 4, 24 December 1834 — Page 31

Page PDF (921.04 KB)

1834.) KUMU HAWAII. 31

 

na kala 12, alaila 3 paha, 4 paha, ka uku. Pela hoi na kanaha, a me na haneri, a me na lau, a me na tausani kala o ka waiwai i hoopakeleia, ka waiwai nui, a me ka waiwai liilii, ka pahu nahaha, a me ka pahu okoa, a pela ka papa, ka pea, ke kia, ke kaula, ke kui, ke aha la o ka moku ili a nahaha. Ina lawe wale ke kanaka i ka waiwai moku ili, aole e puunaue pono, aole hoi e hoihoi aku, he pono ole ia lawe ana.
                Eia ka olelo a na'lii i ka wa ia Kaahumanu, i ka makahiki l826, he mea ia e maopopo ai keia mea. Na kekahi luna Amerika, a me Kaahumanu, a me Kalaimoku, a me Boki, a me Hoapili, a me Namahana, i ae like mamuli o keia olelo na Kauikeaouli a me kona kahu, peneia;
                IV. "Eia hou neia; ke olelo io nei ua mau alii nei, e malama nui laua i ko Amerika poe moku ke ili mai ma ko laua pae aina, e hooikaika pono aku laua i pakele ai ka moku ili a me kana mau mea a pau a me kona ukana. He pono no e loaa mai i ko Hawaii nei poe ka uku no ko lakou hooikaika ana i pakele ai ua moku ili la a i malama pono ia ai ka mau mea ana. Eia ka uku, he mau kala paha, a i ole ia, o kekahi puu o ka waiwai i hoopakeleia ai, ka uku. Ina ekolu puu waiwai ua like, hookahi puu paha ka uku, aka aole loa e nui aku ko lakou uku i kekahi o ua puu waiwai akolu la.
                "A o ka mea nona ka moku a o ka poe i hoopakeleia ai ka waiwai, e kuhikuhi pu lakou i kekahi mau kanaka e, aole no lakou ka waiwai na lakou hoi e hoike mai i ka nui o ka waiwai i malamaia ai."
                ELISABETA KAAHUMANU,
                KARAIMOKU,
                BOKI,
                HOAPILI,
                LIDIA NAMAHANA.
                THOS. AP CATESBY JONES.
                IV. "Their Majesties do further agree to extend the fullest protection within  their control to all ships and vessels of the United States, which may be wrecked on their shores, and to render every assistance in their power to save the wreck and her apparel and cargo; and as a reward for the assistance and protection which the people of the Sandwich Islands shall afford to all such distressed vessels of the United States, they shall be entitled to a salvage or a portion of the property so saved; but such salvage shall in no case exceed one third of the value saved, which valuation is to be fixed by a commission of disinterested persons, who shall be chosen equally by the parties.''
                No ia mau mea, he maopopo, aole e pono ke lawe wale i ka waiwai moku ili; aia puunaue pono ia, e loaa ka uku pono, a i ole ia, o ka hoihoi okoa aku ka pono. Ina ua pau e kekahi, me ka naaupo paha, a me ka paau palaka paha, a me ke kuko hewa paha, alaila e hoihoi aku i ke kala e like me na lalani maluna. H.B.
Honolulu, Dek. 19, 1834.
 

NO KA EMI ANA O NA KANAKA

                Eia kekahi mea e akaka i ka emi ana o na kanaka ma Waialua nei.
                Ma kela mau malama i hala aku nei, ma ka malama o Augate, me Sepatemaba a me Okatoba, malaila ka helu ana o ka poe i make; he kanakolukumamalua lakou. O na keiki i hanauia'i ma ia mau malama he umikumamaha wale no lakou.
                Ina pela ka make ana o na kanaka ma Waialua nei, a pela no hoi ka hanau ana mai a hala keia makahiki, kela makahiki, alaila ua emi loa na kanaka ma keia aina.
                Ina 3000 kanaka i keia manawa ma Waialua nei, e emi kekahi o na kanaha pakahi, i keia makahiki, i kela makahiki, a uuku loa na kanaka. Ma keia emi ana, a hala hou na makahiki iwakalua, alaila uuku loa na kanaka; l800 wale no paha i koe ma Waialua nei; - a pau na makahiki iwakalua hou aku, l000 wale no i koe ma na aina o Waialua nei.
                Oiaio no; ina e emi na kanaka ma Waialua nei ma na makahiki 40 mahope iho nei, me ka emi ana i kela mau malama ekolu mamua aku, elua wale no lau kanaka a me ka iwakalua i koe ma neia aina.
                Ina i like ka make ana o na kanaka ma Hawaii nei me ka make ma keia aina, a hala mai na makahiki he 40, alaila e emi loa na kanaka ma keia pae aina; - e hoohalikeia na kanaka a pau me kanaka ma Maui, i keia manawa.
                Auhea oukou, e na lii ma Hawaii nei. Ua heluhelu anei oukou i keia olelo no ke emi ana o na kanaka ma Waialua nei? Heaha, i ko oukou manao, ke kumu o keia emi ana o na kanaka?
                Ua ike oukou i na keiki a na misionari, he nui loa, he poe hoolaha lakou ma keia pae aina. Heaha ke kumu e emi ai o ko onei kanaka?
                Eia ko'u manao ia oukou. O ka moe kolohe, oia kekahi kumu nui o ka emi ana o kanaka maoli. Ina aole i hookiia aku keia hewa, ke makau nei au, e anai koke aku ke Akua i keia lahuikanaka a pau loa.
                Mahea ke kanawai e pili aku i ka poe moe kolohe? Mahea hoi ka lunakanawai e hoopili aku i ua kanawai la. Ua olelo mai Isaia xxvi. 9, "Aia kau mai ko ke Akua hoopai ana ma ka honua, alaila, e ao na lahuikanaka i ka pono."
                I ka malama o Novemaba ua make ma Waialua nei umikumamaha mau kanaka; ehiku mau kamalii, a ehiku kanaka oo. Eono wale no keiki i hanauia mai; pela no i mai ai e G. Laanui. Ko onei mau kanaka na emi. Pomaikai ka poe i makaukau ke make.
J.S.E.
 

                Halawai pu o Kolina, ka aiahua, kekahi la, me ke kanaka kuaaina e hele ana i ka hale pule. Ninau ae la ia, "E hele ana oe ihea?
                I mai la kela, "I ka pule."
                Ninau hou ae la, "Heaha kau malaila?
                I hou mai la kela, "O ka hoomana, aku i ke Akua.''
                Olelo mai ua aiahua la. "He Akua nui anei kou, he Akua iki paha? E hai
mai oe."
                I aku la ke kanaka kuaaina. ''Eia kona nui, ua piha ka lani a me ka honua ia ia. Eia hoi kona uuku, e hiki pono no ia ia ke noho maloko o ko'u naau.''
 

MAKE

                Waialua, Novemaba 5. Ua make o Ioane Naili, o kekahi ia o ko Waialua nei ekalesia. Aole makou i ike i kona hihia. He kanaka ui ia, he ikaika; aole ia i elemakule. E kiai kakou e pule hoi, no ka mea, aole kakou i ike i ka la, aole hoi i ka hora no kakou e make ai. J. S. E.
                Lahaina, Novemaba 23. Ma ka la kapu, ua make o Rutia Inaina, ka wahine a Kalaikoa, ka lunakanawai o Lahaina. He wahine o ka ekalesia no ia. He hi ka mai a me ka luwahine nui ana, aole e kala ka mai ana. A.C.