Ke Kumu Hawaii, Volume I, Number 4, 24 December 1834 — HE OLELO AO I NA MAKI'A [ARTICLE+ILLUSTRATION]

HE OLELO AO I NA MAKUA.

Auhea oukou, e na makuakane a me na makuwahine mea keiki. E hoolohe mai i ka manao o kekahi kumu ia oukou. No na keiki a kakou ko'u manao. Ke manao nei paha oukou, ua pomaikai oukou i ka loaa o na keiki ia oukou. Oiaio no, ina loaa ia oukou na keiki pono, hoolohe a me ka malama i ka leo o na makua, a malama pono mai hoi lakou ia oukou i ka wa palupalu a me ka popilikia, ua pomaikai io oukou. Aka, ina he poe keiki hookuli ka oukou, a i uhauha lakou me ka lalau wale, aole hoi e malama mai ia oukou, auhea la ko oukou pomaikai ilaila? Aole. He poino wale ko oukou ke lilo na keiki a oukou i ka hewa. Ke makemake nei anei oukou i ka pomaikai? E ao aku oukou i na keiki a pau a oukou i ka mea e pono ai. E ao aku hoi ia lakou i ka palapala a ke Akua. E papa ikaika i na hana hewa a pau. Mai ae aku oukou e hele pu lakou ka poe hana hewa. Aole hoi e ae ia lakou e hele i na wahi hoowalewale hea. E kiai hoi ia lakou i ka po i lalau ole ai. E ao hoi ia lakou i na hana pono o ka honua, i ike lakou i na hana e pono ai keia noho ana, a i lio ole lakou i poe hoomolowa wale a me ka palaualelo. No ko ke Akua aloha i na kanaka Hawaii i hoouna mai oia i na Kumu mai kahiki mai. Aole makou i hele mai e imi i kou oukou waiwai, aole hoi e lawe i ko oukou aina. O ka olelo a ke Akua ka makou i hele mai nei. O ke ao aku i ka Palapala Hemolele ia oukou a me na keiki a oukou; a o ke kuhikuhi i ke ala e hele ai oukou a hiki i ke ola loa no ko oukou uhane. Ke lohe nei no kekahi poe elemakule a me na kanaka makua. Ua ao lakou i ka olelo. Ua huli lakou ma ka pono. Aka, o na keiki a oukou, auhea ko lakou lohe? auhea ko lakou huli mai i ka pono? Aole. Ua pau lakou i ka hele hewa. Ua ao iki paha lakou i i ka palapala. A hiki mai ka molowa,

ua haalele lakou i na Kumu a lakou. A o ka pepa i haawiia na lakou e ao, ua pau i ka haehaeia; a ua lilo loa lakou i poe lalau wale. Auhea ke kumu o ia hewa? Mai i iho oukou, no lakou ia i ao ole ai i ka palapala. Aole no lakou. No oukou ia, no na makua malama ole ia lakou. Ina hoopaa oukou ia lakou ma ka pono, ina ua mau lakou ma ka pono. Ua kuu wale oukou ia lakou e hele mamuli o ko lakou makemake ma ka hewa. A eia no ka hua. Ua lilo lakou i poe kamalii kolohe, lokoino. Aole he haipuie iwaena o lakou. Aohe hoi mea o lakou e makemake ana i ka naauao. Auhea oukou, e na makua? No oukou ka hewa e hele hewa nei na keiki a oukou. Ke i mai nei ka olelo hemolele, "E alakai oe i ke keiki ma ka aoao e pono ai ke hele, a i kona wa e oo ai, aole ia e kapae ae." Nolaila, ina hele hewa na kanaka e noho nei, ua ikea ke kumu o ia hewa; aole lakou i alakaiia ma ka pono i ko lakou wa kamalii. Me ia no e like ai na keiki a oukou ke malama ole oukou ia lakou i ka wa uuku. Eia no ke ano o na keiki hewa o Hawaii: I ka wa hele, ua lalau ma kona wahi inakemake, a kii aku ka makua ia ia e hoihoi mai i ka hale, ua huhu, ua hoole, ua paio i ka makua, ua uwe nui, ua keehi, ua hina ilalo me ka uwe ana: aole hoi e manao ka makua e hoopono ia hewa ana. I ka wa nui iki ae, papa no ka makua ia ia, "Mai lalau, aole ia e hoolohe iki mai, ua pakike mai no, a hele ka makua e kii ia ia, ua pehi mai ia ia i ka pohaku, a holo no, aole hoi e hoi iki mai. A hiki mai ka pololi, hoi mai no, ai i ka ai, ku hou ae, a hele hou no. Pela no ia e hana ai i kela la i keia la, aohe ao iki i ka palapala, aohe hele iki i ke kula. Ua naaupo no, ua paakiki, I ka manawa nui ae, a manao paha ka makua e ao ia ia i ka hana, aole ia make hana, he molowa. Holo keia i ka paani a haalele i ka makua nana e ao ia ia i ka hana. Hele no ia e imi i ka hea, i ka aihue, i ka inu rama a me ka inoa kolohe. O ka olelo a ka makua a o ka olelo a ke Aua, na hoowahawaha e ia. Lilo ia keiki i ka naaupo a me ka hele wale. Aloha ino ka makua nana ia keiki. I kona

lakou ano: aole hoi oukou e manao iki i ko lakou hope. Aole oukou i manao e lilo ana lakou i ka hoohewaia e ke Akua i ka wa ana e hookolokolo mai ai i ka hana ana a kanaka. Ua haawi mai ke Akua i na keiki na kakou, i alakai aku kakou ma ka aoao e naauao ai i kona pono, i ao aku ai kakou ia lakou i kana olelo, i pule pu kakou me lakou i na la a pau, i papa aku kakou i ko lakou hewa a pau, a ina hookuli mai lakou, e hana eha hoi ia lakou me ka laau. ' Ke i mai nei anei oukou, "Ua aloha i na keiki, aole e hiki ke hana eha aku o make? Ea, aole pela ke aloha io. O ko aloha no keia, aole ka eha ole o ke kino a make no ka uhane no ka hewa; aka, o ka imi i ka mea e ola'i ko lakou uhane. Oia ke aloha ia ia. A, ina ma ka hooeha ana i ke kino e lilo ai na keiki i poe hoolohe a me ka malama i ka pono; o ka mea nana e hooeha i kana keiki i i mea e huli mai ai ia ma ka pono, oia ka mea aloha io ia ia. A o ka mea minamina i ke kino o ke keiki, a kuu wale aku ia e hele i ka hewa, a make kona uhane ilaila, oia ka makua aioha ole, Auhea oukou, e na makua. o ka mea ia e koe ma keia pae aina, o ka hooponopono i na keiki, e like me ka ke Akua i kauoha mai ai. Aohe paha nui ona keiki i malamaia pela. Aka, ina paha e manao ana kekahi o oukou e hooponopono i kana poe kamalii kolohe i hoolohe mai lakou i kona leo, ea, eia ka'u e ao aku nei ia ia: Mai hana eha ia lakou lue ka huhu. E uumi ika inaina. A hiki mai ke aloha iloko o ka naau, alaila, e hooponopono ia ia me ka laau. No ka mea, ina ike mai lakou ia oe e hahau ana ia lakou me ka huhu, e manao iho no ko lakou naau, no ka huhu oe e hahau ai ia lakou, aole no ka hewa. E hoomaikai no kau keiki ia oe, ke hooponopono oe ia ia i kona wa kamalii, aka, i ole, alaila e hoowahawaha wale mai no oia ia oe a me kau olelo i ao aku ai ia ia. Na kekahiKumu, A. B.