Ke Kumu Hawaii, Volume I, Number 4, 24 December 1834 — NO KA WAIWAI MOKU ILI. [ARTICLE]

NO KA WAIWAI MOKU ILI.

Auhea oukou e na haumana? Aloha oukou. He olelo kau ia oukou. Ina kahuli ka waa, me ka ukana, a kii mai na kanaka i ka waiwai, a lawe mauka, nowai ia waiwai? no ka mea waa paha? no ka mea nana i hoopakele paha? He pono no ke kokua ana. A ina holo kekahi alii mea moku o Hawaii nei, me kona moku a me kona waiwai i kahiki, a ili kona moku malaila, a kii mai na kamaaina e hoopakele i ka waiwai, a lawe mauka, nowai ia waiwai? No ka mea moku anei? no ua poe kamaaina la anei? Ina e olelo ko laila alii i kona poe kanaka peneia, Eia ka waiwai pio o ko Hawaii moku ili, e kii, e lawe no oukou iho, a lawe lakou. no lakou ponoi anei ia waiwai? ea, no kamea moku anei? Aole anei e pono ke hoihoiia mai nona, a nana e uku i ka poe hooikaika mamuli ona? Pela hoi ma Hawaiia nei. O ka poe hooikaika e hoopakele i ka moku ili nahaha a me kona waiwai a pau, a hoopakele io i ka waiwai no ka mea moku a hoihoi aku, he pono e ukuia mai ua poe hooikaika la e malama pono i ka waiwai o ka mea moku ili. Aka, ina manao lakou, ma ke aloha wale no e hooikaikaŹ»i, a hoihoi pau loa me ka uku ole ia mai, e hiki no pela; aia no ia lakou ia wahi. He pono ke kokua aku i ka poe poino no ke aloha; a he pono hoi ke ukuia mai ka poe hana. He mai pono lua ma ka malama waiwai moku ili. Aole pono ka waiho wale Eia ka uku pono. Ina nui ka lakou hana me ka ikaika, a me ke akamai, a me ka luhi, i ka malama i ka hai wai-wai o ka moku ili a manao lakou e ukuia mai e pono ai, eia ka pono, o kekahi mau kala paha, a i ole ia, o kekahi puu waiwai a lakou i hoopakele ai. Ina puunaueia ka waiwai i eha puu; a uku, alaila e hoohalike ke kala me ke kuai pono ana o ka puu hookahi. Ina ua like ka waiwai i ka hoopakeleia, me

na kala 12, alaila 3 paha, 4 paha, ka uku. Pela hoi na kanaha, a me na haneri, a me na lau, a me na tausani kala o ka waiwai i hoopakeleia, ka waiwai nui, a me ka waiwai liilii, ka pahu nahaha, a me ka pahu okoa, a pela ka papa, ke pea, ke kia, ke kaula, ke kui, ke aha la o ka moku ili a nahaha. Ina lawe wale ke kanaka i ka waiwai moku ili, aole e puunaue pono, aole hoi e hoihoi aku, he pono ole ia lawe ana. Eia ka olelo a naŹ»lii i ka wa ia Kaahumanu, i ka makahiki 1826, he mea ia e maopopo ai keia mea. Na kekahi luna Amerika, a me Kaahumanu, a me Kalaimoku, a me Boki, a me Hoapili, a me Namahana, i ae like mamuli o keia olelo na Kauikeaouli a me kona kahu, peneia; IV. "Eia hoo neia; ke olelo io nei ua mau alii nei, e malama nui laua i ko Amerika poe moku ke ili mai ma ko laua pae aina, e hooikaika pono aku laua i pakele ai ka moku ili a me kana mau mea a pau a me kona ukana. He pono no e loaa mai i ko Hawaii nei poe ka uku no ko lakou hooikaika ana i pakele ai ua moku ili la a i malama pono ia ai ka mau mea ana. Eia ka uku, he mau kala paha, a i ole ia, o kekahi puu o ka waiwai i hoopakeleia ai, ka uku. Ina ekolu puu waiwai ua like, hookahi puu paha ka uku, aka aole loa e nui aku ko lakou uku i kekahi o ua puu waiwai akolu la. "A o ka mea nona ka moku a o ka poe i hoopakeleia ai ka waiwai, e kuhikuhi pu lakou i kekahi mau kanaka e, aole no lakou ka waiwai na lakou hoi e hoike mai i ka nui o ka waiwai i malamaia ai." ELISABETA KAAHUMANU KARAIMOKU, BOKI, HOAPILI, LIDIA NAMAHANA, THOS. AP CATESBY JONES IV. "Their Majesties do further agree to extend the fullest protection within their control to all ships and vessels of the United States, which may be wrecked on their shores, and to render every assistance in their power to save the wreck and her apparel and cargo; and as a reward for the assistance and protection which the people of the Sandwich Islands shall afford to all such distressed vessels of the United States, they shall be entitled to a salvage or a portion of the property so saved; but such salvage shall in no case exceed one third of the value saved, which valuation is to be fixed by a comission of disinterested persons, who shall be chosen equally by the parties."

No ia mau mea, he maopopo, aole e pono ke lawe wale, i ka waiwai moku ili; aia puunaue pono ia, e loaa ka uku pono, a i ole ia, o ka hoihoi okoa aku ka pono. Ina ua pau e kekahi, me ka naaupo paha, a me ka naau palaka paha, a me ke kuko hewa paha, alaila e hoihoi aku i ke kala e like me na lalani maluna. H. B. Honolulu, Dek. 19, 1834.