Ke Kumu Hawaii, Volume I, Number 7, 4 February 1835 — KE KAAO NO LOUISA. [ARTICLE]

KE KAAO NO LOUISA.

L na Hauunuii Hawaii, L : a heluhelu iho nei oukou ma ke Kuinū Hawaii ma ka aoao 9, i ka "Hope • ke kanaka hoopanee i ka mihi" ma Nu loka. Eia hoi ke kaao no kaikamahine i kinai i ka Uhaoe o ke Akua i ka manawa o kona hoala ana i ka manao e imi i ke ola 110 kosa uhane. Uakakauiae kekahi kaliuna pule ma Amerika, o ka Louisa kumu, i mea e ao ai i na hooikaika, i ka hewa o ke kinai ana i ka Uhane Hemoleie, i kona liiki ana mai maloko o ko lakou naau. Eia ne» ke kaao: A. B. '•Mahope iho b kua liele ana e noho ma kahi a'u i hoonohoia'i i kahuna, ike aku la au i kekahi kaikamahine, he maikai kona maka a me kona kino, ihele pinepine mai ika hale pule inala Sabati. I kuu nana aku i kona noho ana ma ka hale pule, ua maopopo ia'u, aohe ona nianao- i ke Akna. l'a lilo kunn naau i ka inakemake a me ka lealoa i na inea o keia ao. lle muikai a ale iio ko ke ao nei imua o kona mau maka. I iho la hoi oia, '• K noho 1 ealea palia wau i na mea o keia ao i kekahi iuanawa. a maliope aku e huli au i ka pono o ke Akna." Aohe oiia iiianao e hana ina inea liewa nui: o ka lealea v. a <• no i iia inea o kona makeiiiake ka īiianao: a liiki aku ia i ka wa lualii)ic. aiaiia e iiiii i ke ola. l a inau mai no ia i ka hal<* pule i na la a halau ai lioi ia ine na iiaipiile. Aka. i ku inanawn e uwe iniiii ana ko- . i uaii !io:i i ko lakoM hewa. aohp ona • iki. A i ko lakou liaalnln ana ina!*i <» ii kmi olelo ana aku. aoiie ona hail'iiii, nana oliioiu wale iiiai lio na iii'ika i na uiaiiawaapau. nie ka nmiiao o'e o i-vi naaii, he iiiea ia nona e ola'i, K<* inaiama; a e make ai paha, ke mala*ii:i ole. I aku Ia au i kekai.i [inu kaikanniiine, e hele niai i kiiu Inii'? i kekalii liun uhiahi, e }»•(.«• i»'i a e kauiaiiio j na iiiea o ke ola. 11<*!<• p i mai la o I.'»i;isa ine kona poe hou. Ii knn kalauiiio ana akn, uwe nui iiio ia lakou u'iii; aka. u»)ii»i iiio la o houisa i ka i >vi' ana, no kona niakemake ole e kn koiia manao. A ii'iu ka pnle. i aku ia an, U K halaV ;ti iion !;akoM ia nei i kela heheiloina.'" Iliki 'nai la ke aliinhi lialawai, iia olii- < : ; v. aTt i ka hiki hoii ana o Louisa me 'ak'/u. Kaaiailio pakahi aku la au *• i•• lakou a pau. Olelo huna o!e mai lak'Mi i ko lakou manao. me ka make•nake nui i ka pono e ola'i. He okoa ka i-.ianao o Louisa, i hele mai no ia f kamailio ine aii i ka pono, me kona naau kiekie, mihi ole. I aku la au ia ia, "E Louisa, he

oluoln ko'u i ka ike aku ia oe maanei i Keia ahiahi. Ua ulu paha ka manao i ke A kua iloko cfu." Aole ia i ekemu mai. _ "E| Louisa, inahea ka hoomaka ana 0 kou! manao i ka pono?" 1 mai la kela, "Ua mau kuu manao, he mea nui keia, aole hoi au i maiama pono |aku mamuli o ia M&nao." u Ke manao nei anei oe, ua oi aku keia meai mua o na mea e ae a pau? | "Ke makemake nei au e lilo i ohua nona." "L T a ike no oe, he nui kou hewa i ke Akua?" u l"a ike no he wahine hewa wau, | no ka mea, pela mai ka olelo. a ke Akua; aka, aole paha e ae pono aku kuu naau he oiaio." 1 I aku laau, "Kemanao anei oe, e hihi no i ke Akuakehaawi nuii i konaaioha hoola ia oe, oi manaoio ole aku oe i kana olelo? Nana no oe i hana, a i inalama mai ia oe inai kou wa uuku a hiki ineia manau'a; mai kona liina wale mai 110 kou pomaikai ana i na inakahiki a pau o kou ola ana; aole hoi oe i aloha iki aku ia ia, ua hoowahawaha oe i kana mau kauoha, a i neia wa hoi. aole e aianao oe hehewa io k<m imua ona. Ano hoi, e Louisa. e hoololie oe i-.ko.u manao. Ke ae ole nei <>e i ka oiaio *» ka kt? Akua olelo, i i mai ai, via hewa oe. Aua lohe mai ke Akua i i kau hooie ana aku i kana. I'a. auhea oe' xi i inil.ii ole.oei kou uiau hewa a pai.i, a nonoi haahaa <>Je aku e kalaia inai oe ina o lesu la. e lilo auanei oe i ka hoohewaia e ke Akua. No ke aha la oe e ole ai? l a make no o Kristo i Kalahala 11011, a e jiouo 110 i ke Akua ke hoaj>ono inai i ka j»oe a pau i liole io na la nia o lesu !a. me ka *nihi i ko lakou hewa." Noho inalie wale ilio no ia uie ka ukiuki o!e. aole i ekeinu mai, aole hoi i uu r e milii. Kukuli iho la niakou e pule. a pau ia halau'ai. A hiki mai ke aliialii lialawai o ka hebe<loina hou, hrlc hoii mai la o Louisa me iki j)iiu kaikamala. K aho iki kona mauao ia aliiahi. Aole ia i huna i koiia kauinalia a ine ka inakau ma ka naau. Kainailio pakahi au me lakou a |>au. I aku la hoi au ia Louisa. "I manao iho la au, aole paiia oe ehiki mai nei i keia ahiahi." I 1 nai la kela, u R ke kumu, ua 111 aopopo ia'u, ēia ka manawa 110'u e inii ar ike ola no kuu uliane make ole. Ile loihi kuu hoowahawaha ar>a ia inea nui." ■ u La maopopo no ia oe, he hewa kou i ke Akua, e Louisa?" Ae mai la keia. u Ae."

"Ke manao nei anei oe, e Louiaa, he pono kau e ola'i imua o ke Aku?'* "Aole, ina e hoohewa mai ke Akua ia'u e nuike, pono no ko ke Akua.hoahewo ana mai. Ke makemake nei au e inihi, a«na paakiki ka naau, aoie e hiki. Makemake no au e aloha i ke Akua, a ole hoi au i ike i kc aloha/' u Ke hoomanao nei nnei oe, e Louii ka oiēlo a Kri»to, 'O ka mea haalele ole i kana mea a pau, aole ia he haumana na'n ?' " " Ae mai lu ia, "E mahao'pouo mai oe i ka'u e ninau aku uei, lJa makaukau anei oe c haaiele i na inea a pau no Knsto? l'a niakaukau no oe, e haalele i kmi poe hoa olioli, lealea, e waiho loa i na lenlea hewa a pan o keia ao, e hui mai me ka poe haipule, e hiooiaio i ka ilaku imua o ke ao nei, a e hoowahawahaia mni \knii poe lio*i knhiko, 11 e hooma* auia mai e lakou? l'a makaukau oe e koln» ia I<'sn i ola nou. a e no'ho haipule, e liana ana i ka jm»iio i na la a pau o kon ola ana. ea?" Noonoo ihola ia ine ka haalulu, alaila.hni nmi, * Aol<-paha i makaukau kuu naau ma ia inau niea." I akula au. kk l.ia ikeno oe, e Louisa, lie moakaka wale no ka olelo a ke Akua. he mea luli ole ia. 4 Aole e hiki ke inal.una i kt' Akua a me ka mamo* ua.' liia inakoiiiake oe i Kristiano, «• haalele oe i na hewa a nau, e hele aku io Ifsu la uie ka naau pepe loa, ae hoawi aku ia oe iho uona." I kekahi heheeloma hou aku, hele mai no hoi lakou, aole hoi o Louisa. lle u alii iiiaimai iki no kana i nolio ni ma kona walii. Aka, i ka halawai nia ia hebe<loma inai, h<-le hou mai la ni> i;i. l'a pau hoi ka ikaika o kona manao inihi, ua euii ia i hope, a ua kinai ikal 'haue. Aole i hiki ia'u "ke hoala hou i koua mihi. ua koho ia i ke a <> nei i wahi uona. 0 ke oki ia 4, koiia hele ana mai io'u hi. Aka, mau ae la ia inau halauai me ka j>oe i ko<*. a hiKi i kekalii iuanau a inahoi»' mai \ ua inahuahua ka poe kaiknuiaī.iiK' hoa lii'h* 111:11 u„. ia, i hoolilo ia lakou nokallaku. Oia koe. A hala ae la na uialama elua, ekoln pah.a, aii<' nalowah* kuu inanao nui ia Louisa. i ka lilo i na niea e ae e rnanao ai Ma i;i hope, hele aku la au e ike i ki kalii j)oc hauinana a'u e kokoke ana ina koi.a wal.i, hai inai la kok.'ini iiru, l'Ai.'i,- he irisii inii ko Louisa, a e ake ia e ike ia oe." Aoleemo, a ku aku la au ma kona wahi moe. He kuiu kona mai. K uaiho ana ia inaluna o ka moe, e oni ana i ka mai kuni, a ua papa kona mau lehelehe a' me ke elelo i ka maloo. Aloha aku la au

ia ia. A ike mai la ia ia'u, haaluki iho la ia, papale ae la i kona mau maka i_ua_lixua, ue haaloulou iho !a. I mai ia kona kaikuaana ia'u, t4 E ke kumu, ua kauniaha n\ii kona naau i ka makau, o inake. l T a hiaa wale ]Ki i ka [>o n«'i e u\vc ana i kona hewa. I uiakemake nui ia e ike ia oe e kamailio pu." Olelo linonana aku la au ia ia, no ka'piha o koua naau i ka weliweli, o iiui loa auanei kona mai ilaila. I niai la o Louis«a, "L'a loaa ia'u, ka niai nui, e uiake paha uanei au. Aole i aii lu' Kristiano; Auwe hoi wau! ke 1 niake au ine keia naau pono ole. Ileauanei ko'ii hope?" l'we hou iho la ia. Ileaha ka'u inea e hiki ai ke olelo akulle oiaio• wale no kana i i niai ai. I*;» kaakaaia na maka o kona naau e ike i kona ano. He kuuiu no e makau ai. I 'a inai niii. aohe akaka ke ola o kuna uiai. K liele paha kona manao; e honliewa mai palia ia, a tnahope e iiuike. Aole iiae ia i inakaukau kona uli:iur c ku iinua o ke Akua i ka ■hookolokolu :iua. l'a akal.a ia iiiau mea a pau ia Lou-i-a. i: wi'Li ana im ke kiiiii ina koila kino, a v )'lt;t ana k<- |»oo i ka nalulii. Aole lioi ia i inanao ma i i inaii inea, 110 k:i elia nui o ka naau i ka inakau ana i ka la hookolokolo e hiki ni.-ii ana. I aku la au ia ia, '•lle lokoinaikai ke Akua. ke ahonui inai nei ia i ka poe inihi a pau. I a oi kolia uianao eliala i ka he»va, mainiia o ko kakoii inanao e uoi aku• I mai lu kela, W K ke kiiinu, aole e kala ku'i ike ana i ka'u inea e pono ai, a ua paUia aku i:i e au. 1 hilahila ii<> :■ 11 i kuu Mea lloola, a ua hooeha aku hoi au i ka l liane i noho ole ai ia ine m:i. Ano la. «• wailio aua au i ■ka inai. «' inake palia. Auwe lioi! inn he Krisliano wau, oluolu īio wau ke makt'." I lai' aku la au i ke alolia o ka liaku. Kuliikuhi aku lioi i nn oh-lo alolia he :iui wale inaloko o ka Haihala, na oU'lo a k«' Akua i hai inal i ka poe iniln. Alaila. no aku au ia ia e liaawi !ilojiku ia ia ilio, o k.l naau a ine ka uliane nona, e hoolaia'i e lesu. Aole hoi i liiki kuu inanao: e nana aku ana ia i ka pouli e kau niai ana, īne ka inakaii a ine ka haalulu. 0 kouanaau paakiki. aole ia i hooliaahaa iho. l'a inaopopo no ia ia ka-oiaio o ka ke Akua olelo, "A i inihi ole oukou, e pau no i ka make." I a piha ka naau i ka makau, ua haalulu hoi ke 'kiuo i ka weliweli, aole hoi i paulele ka naau maluna o ke ola hui o ke Akua. Kukuli ilio la au ma kona aoao,

pule aku īa i alakai mai ka Uhane Hemolele ia ia ika oiaio, a e haawi mai hoi ka Haku i ka malu ma kona naau. Ina i ike mai ka poe hoopanee mihi ikeiiL wahine opio, c uwe ana ikona hew4 i hoowahawaha ai i ka leo e ola'i oi oia ana kona ktno, ina ua ike i loa lAkou i ka pono ole o ka mihi i ka wa e kokoke ana i ka make. Me oiaio maoli no, o keknhi poe nui o kanaka e noho ana me ka oleln a ke Akua e paa ana ma ko lakoulima, a o kona leo e pae mai ana ma ko lakou pepeiao, "Eia ka la e ola'i:"—"Mai hoopanee aku i* ko oukou la mihi:''—aole hoi iakou i manao he make ia; a loaaka mai, inake wale iho no lakou, a hele makaukau ole ka uhane imua o ko ke Akua alo. la.la ae, hele hou wau e ike ia Louisa. K we.la ana kona kuni, a ua hooinahunliuaia kona niai i ka eha o kona naau. Aloha ino! pela iho la au uia kuu naau i ka halawai aua o ikini inau niaka me kona. Me he poho ! wale no la ka manao. Aole au i ni!nau aku, l'ehea oe i neia la? ua ike no wau ma kona helehelena kauiuaha, i ka inea pono ole o kona naau, aole i malia iki. "E Louisa, aole anei e hiki ia oe ke liaawi lilo aku i kou uhaiu' ia lesu e lmolaia'i e ia, ea? I.'a i inai la oia. 'E liele inai oukou e ka poe liihi a nie ka poe kauiuaha a pau, na'u n.> oiikou e hoomaha aku.' " I mai la kela, "-E ke kiiniu. ke ike nei au, he ahonui ko ka liaku. aka, aole au e ike i ka inea hiki ke hele aku io na la; —auwe hoi au!" ' k Ke nianaoliei oe, e Louisa, na ntihi oe i kou liewa? Ina he oiaio ua uiilii (ie, alaila ua kalaia mai kon liewa • uo ka inea, he Akua kala mai ia ina hala a pau kj> luihi kakou.'' "E ke kuiuu e, aole paha e [iili inai keia inau olelo aloha ia'ii. A'>le i loaa ka inalia iki no kiiii uliane. He nui na la a\i i hana liewa akuai i ke Akua. Ano hoi, e lawe ana ia ia'u e hooukii inai i ka'u liana ana. Ke haawi mai nei ke kahuna i ka laauT aole lioi au i iiiaha iki ilaila. ina i kalaia mai ko'u inau hala, alaila maha wau. Aole au e iiianao i kekahi īnea e a»>, o kuu uliane wale no/' I kuu hoi ana i kuu walii, nole i hiki ia'u ke manao i kekahi inea e ae, o ko Louisa uwe ana Wale 110 ka'u i lohe ai ina kuu pepeiao. A i kuu kukuli ana e pule ia ahiahi, hapai aku la au i ka inoa o Louisa imua o ke Akua. Ia po no hoi, i kuu inoe ana ilaila no au ma na moeuhane, e hoike aku ana ia Louiea i ke aloha oke Akua. .

A ao ae la k« po. KftHfe |kB ia au ma ka puka o koi» iude t puka, i aku ta aū, "Pdiea o ldtaisa i keia lar" I mai la kel», "E WW' liwali loa aqfi ia, manao noke kahuna, aole e ola kona mai." "Aole maha iki kona naaur" "Aole; he popilikia waie no ia i ka po nei, I mai la ia, Ua iiio kona uhane, aohe mea e lana iki ai ka manao e ola." Komo aku au keena. Ua kohu kona heieheiena i ka manao poho wale o kona naau. E oni ana no ia ma kela aoao a keia aoao. Ua kokoke mai ka make, a ike poAo no ia. U& noho no ia ma keia ao me ke Akuaole, a e hele ana no ia i keia ao me ka makaukau ole. Ku mai la kekahi poe makamaka ona ma ka aoao o kona moe. Ao mai la ia ia lakou, e nana iho ia ia, a e hoomakaukau no ka la make, i ka wa mai ole. Hai mai la ia i ka popilikia o kona naau, a me ka pomo e hiki mai ana no kona uhane I mai la hoi oia, "'E ahonui no ke Akua i ka inea mihi io i kona liewa, aka," ke mihi oiaio ole ko'u, he niihi makau wale i ka hoohewaia niai." l a pau ka'u olelo ana aku ia ia, e kuhikuhi i ke ala ola nona. Ua naauao no ia ilaila, a ua hele mni ke Akim io na la e hoike mai i ke ano o ka naau laulea ole i ka |>ono. I hiki wale no ia'u ke pule haakoko nui, i aloha niai ai ke Akua i ua kaikamahine nei, a e hoola i kona uhane i kokoke e lele aku ma kona alo. l'a maopopo ia makou a pan, «> ko ke Akua īnana wale no ka inea e hoomaha inai ai ia ia. Nana no i hookaakaa i koiia maka e ike iho ai i ke.ano o kona naau, a ia ia wale aku no ka liooinaha inai. < Aka, nohe malaila ke Kalaliala e hooluolu mai ana i kona inoe, a e lulu iho an:i i na hua ola maloko 4» kona naau. Aole i uwiwiki iho na kukun'a o ko ke Akua inalu maloko o kona uhane. Leha ae la kona īnau maka ilima, aole i halawai mai na maka ohiohi o ke Akua e hoomaha ilio ai kona manao poho. He nui na mea e inake ana ka'll i ike ai. nole hoi he uiea like ine keia. Akahi wale 110 keia. Ilele hou au ilaila i ke ahiahi.- l'a hala kona inanao, a hooliewahewa wale inai no ia ia makou a pau. E ku ana na hoahanau a ine na makamaka ona, a puni ka moe, aole hoi ia i ike mai ia lakou. Kahe uui iho la ko inakou waimaka a pau; aole hoi wai ma kona mau inaka, ua maloo*loa. Aole i olelo iki kekahi o makou, ua ike no makou, e kau ana ka linin o ka make maluna ona, e kaili aku i konaea. Me au i komo aku ai iloko, pela hoi au i

hoi aku «i me ke ekemu ole o ka waha. I kakahiaka ae, kikekeau makapuka o kona wahi, ninau aku la au, 4trehea o Louiea?" Imaila kela, "Ua make." "I ka hora hea?" U I ka hora aumoe nei. "I hoi hou mai anei kona'manao mamua o ka make ana?" "I hoi uuku wale mai no ia, i ka wa e lele ana ke ea, aole hoi makou i hoomaopopo lea i kana olelo, i ka nawaliwali. Manao iho la mdkou, ua oluolu kona naau e heie; aka, no ke kokoke loa i ka manawa, aole ia i olelo maopopo mai:" I kuu hela hou ana ilaila, ua waihoia o Louisama konaholowaa: uaakoakoa kona poe hoalauna, e pule, a e waiho iho ia ia ma ka lua kupapau. ]Qwe nui iho la makou a pau i ke aloha, a nie ka ehaeha o ka naau; alaila kanu iho la ia ia ma ka ilina. Ke moe la ilaila kona kino, a o ka uhane, ua hele aku no ia i kona wahi mau. (From Abbott's Young Chrbtian, p. 67.) -