Ke Kumu Hawaii, Volume II, Number 2, 20 January 1836 — Page 6

6 KUMU HAWAII. (IANUARI,

 

one, nana aku la laua i ko laua mau makua, uwe iho la o Kauhola, no ka mea, aia no ko laua mau makua maloko o ka hale, e pii ana ke ahi maluna o ka hale. Uwe nui iho la o Kauhola, ke kaikamahine uuku, nolaila, i lohe ai na kanaka o ia kulanakauhale he nui loa, no ka mea, aole oia i manao nui i kona eha ma kona kua i pau ai i ke ahi baka. Paulele nui kona naau i ko laua mau makua, aka, o ke kaikuaana, uwe iho la ia i kona eha ma kona kua i ka wela ana i ke ahi baka. Alaila, kii aku la ka hunona kane, ke kane a Kaakau, unuhi mai la oia i kona mau makua hunowai ma ka hakala o ka hale. Uwe iho la kona kaikaina ia laua, no ka mea, ua hoopakeleia mai laua me ka mahunehune. A o ke kane, o Kanekoa kona inoa, aia ma ke kua kona wela ana i ke ahi baka, a o ka wahine, o Kane ka inoa, ua pau loa kona lauoho i ke ahi baka, a me kona papalina, a me ka umauma, a me ka lima, a me ke kua, a me kona kikala.
                Noka Kauikeaouli aupuni keia pauahi. Ma Honuaula kekahi kulanakauhale i pau i ke ahi baka, i ka wa kahiko. O Haaheo ke alii i noho ia manawa i kona wa uuku ma Honuaula. Eia ke kumu o ke ahi, he ahi loha. Nolaila ko lakou ahi i puhi baka ai; a wela ia mau kulanakauhale a pau loa, i ke ahi, he nui loa. O na mea i pau i ke ahi oloko, he waa, a me ka upena, a me ka puaa, a me ka ilio, a me ka ukana a pau loa. He pau ahi kahiko keia no ka manawa ia Kamehameha.
                Ma Hilo kekahi mea i pau i ke ahi baka. O Kaiaakea ka aina. O Paia ke kanaka i wela i ke ahi baka. Puhi iho la o Paia i ka baka, a ona, hina iho la iloko o ke ahi. Na ka hunona i kauo  ae ma kapa o ke kapuahi. Aole nae i make loa, ua ola mahunehune nae ia. Ua paawela nae kona ili i ke ahi. He pau ahi kahiko keia, no ka manawa ia Kamehameha.
                No ke aha la i manao ole ai na kanaka i ke ano o keia mau mea a kakou i ike maka ai? Ua ola mahunehune mai kekahi poe, a ua make loa aku kekahi poe me ke aloha ole ia no ko lakou hewa.
Na KAAMOKU.
 

NO KA MAKE ANA O EHU.

                Ke hai aku nei au ia oe, e ke Kumu Hawaii i keia puhi baka. Ua hiamoe oia maloko o kona hale. I ke kakahiaka nui hele aku ia iloko o ka mua, malaila oia i puhi baka ai; ona iho la oia, haule iho la i ke kapuahi, pau ae la kekahi aoao ona. O kona mai no ia a make. O Ehu ka inoa o ia kanaka. I ka wa ia Kailihakuma o Lahaina, ilaila, ka pau ana o keia kanaka. Aia ma Puaa ma Lahaina kahi i wela ai. Hookahi malama malaila, elua ma Molokai a make loa.
 

                Eia kekahi puhi baka. Hiamoe iho la ia maloko o mua. Ala ae la oia i ka wa kakahiaka nui, pupuhi iho la i ka baka a ona, hina iho la oia ma kapuahi, a pau kona lima i ke ahi, aole nae ia i make. Ua lina oia i ka baka. O Kauhi kona inoa. Ke manao nei au, ua pipili ka manao o ka poe puhi baka, e like me ka pipili ana o ke kane i pili paa loa ai i ka ili o ke kanaka. No ka mea aole e hemo kela mea, ke holoiia i ka wai; e like me ka pili ana o ka lepo i ka ili o ke kanaka; he mea pau wale no ia i ka wai.
Na'u na KANAKAOLE.
 

KA HELU I NA KANAKA O KONA AKAU MA HAWAII.

O Kekaha, mai Kapalaoa Na kane. Na wahine. Na keikikane. Na kaikamahine. Pau loa.

a hiki i Kealakehe;---

Kekaha, 428 435 200 183 1244

Kailua;--mai Kealinaluu a Puaa 511 572 283 250 1616

Mai Puaa a Palaweka 239 241 105 155 731

Mai Palaweka a Keauhou, 455 438 237 246 1378

Kainaliu, mai Honalo a Kukano 366 291 171 162 990

 _____ ____ _____ _____ ______

 1988 1977 966 996 5957

 

Na kanaka i ka makahiki 1831, 6649

Na kanaka i ka makahiki 1835, 5937

 ______

Ka poe i emi i na makahiki 4, 692

 

                I keia mau makahiki 4 iho nei, ua emi na kanaka o Kona Akau he 692 malalo o ka poe i heluia mamua. Ua oi aku ka poe i make i mua o ka poe i hanau he 692. Ua pau ka hapa umi o na kanaka oonei i na makahiki 4. Ina paha pela ka emi ana o kanaka e hiki mai ana mahope, e pau loa auanei na kanaka o Hawaii nei a neoneo wale ka aina!! Pehea la ke ano o keia emi ana? I ka wa kahiko, e kau ana ka ai kapu, e make ai ka poe i hewa i ke kapu; ua kaua pinepine hoi na kanaka o kekahi aina me ko kekahi aina, a nui na mea i make ilaila; ua pepehi a powa kekahi kanaka i kahi kanaka, a ua kinai hoi i na kamalii a lakou, ia manawa no ua nui loa na kanaka ma keia pae aina.
                Ma na wahi e neoneo ana i neia, ua paapu na kanaka i ka wa kahiko. Auhea lakou? Auhea ka lakou kamalii? Ua pau i ka make, aohe mea e pani ai i ko lakou hakahaka. E nana oukou maluna ma ka papa kamalii. Aohe nui o na kamalii e noho nei. He nui ka poe i heluia o ka papa kanaka makua, a he uuku iho na keiki a lakou. Ina e hele aku oe i kauhale e ninau i na makua i ka lakou keiki, Ehia a olua mau keiki? e i mai no laua, "Aohe a maua keiki, ua pau i ka make, a o ke keiki a maua e hanai nei, na hai mai no ia." A e olelo mai paha kekahi, penei, "Aole i loaa ka maua keiki, ke noho keiki ole nei maua.'' Aole pela ma Kahiki, ua oi papalua paha ka nui o na kamalii o Amerika i ka poe kanaka makua o ia aina, a maanei he hapalua wale no lakou. Ua hapa na makua mea keiki, a o ka nui o na keiki i hanau ua make lakou i ka wa uuku.
                Eia kekahi mea pono no na alii a me ka poe noonoo e imi ai: o ke kumu o keia emi ana o kanaka. Heaha ka mea hou i hiki mai, ka mea i lilo ai na kane a me na wahine he nui wale i poe keiki ole? Auhea oukou e na alii. Ke noho nei oukou maluna o ke aupuni emi. Auhea la na kanaka no ka oukou poe keiki? Ina paha make na kanaka Hawaii a pau i na makahiki he 40 a he 50 paha, heaha la ka mea e waiwai ai na keiki a oukou? Eia ka oukou pono e imi nei o ke kumu o keia emi ena, a me ka mea hoi e mahuahua ai na kanaka o oukou ma neia hope. E kuka pu oukou me ko oukou poe noonoo, a naauao, i paa koke ai na mea hewa e make nui ai na kanaka mai o a o. Mai kahiki mai paha keia mea make. Ua loaa ia i kinohou i ka poe wahine hookamakama maluna o ka moku haole, a hoi mai lakou mauka, hoolaha mai la lakou ia mea, i na wahi a pau mai Hawaii a Niihau. A mai ia manawa mai ka emi ana o kanaka. A ua hoomahuahuaia ka make ana o lakou e ka rama, a me ka noho uhauha. Ina e loaa ia poe na keiki, aole lakou e malama, ua lilo i ka lealea wale, a ua haaleleia na keiki a lakou e make. Aole no ke Akua e haawi mai i na keiki na ka poe moe kolohe nui a me ka poe inu rama nui. Kakaikahi loa na keiki a lakou. Oia paha kekahi mea i emi nui ai na kanaka o keia pae aina, Ka manawa keia e ala ai oukou e Kauikeaouli ma, a me na alii a pau, e hoohuli paa i keia pae aina ma ka pono me oukou pu no hoi, i pakele ai oukou a me na kanaka i ka make nui e kau mai ana.
Na'u na A. B.
 

NO KEKAHI KANAKA WAIWAI.

                Ua kono ae la kekahi kanaka waiwai i kekahi kahuna pule, i mai la, "Ea, e hele mai oe a e ai pu kaua.''
                Ua hele no kela ka huna, a ua ike aku ia i kela mea keia mea waiwai he nui loa o ua kanaka waiwai la.
                Ua olelo mai la ke kanaka waiwai, '"E ka hoalauna, ua ike oe, aole au nele iki; ua loaa ia'u na mea a pau a'u i makemake ai." Ua mumule loa kela kahuna.