Ke Kumu Hawaii, Volume II, Number 3, 3 February 1836 — NO KA ONA. [ARTICLE]

NO KA ONA.

Lahiim, Dekemeba 18,1895. Auhea oukou y e ke poe puhi baka. Eia ka liope oi ko oukou puhi baka ana, o ka make. Ke hai aka nei au i kekahi kanaka, i make loa i ka baka, ma Hawaii, o Nahinuholo ka inoa. Ma Onouli ka aina i pau ai i ke ahi, i kamakahiki okaHaku 1816 ka make ana. Eia Ice kumu oka make ana i ka paka, he hooluu kuaula; i ka po i Oakua. Hoomakaukau iho la ia e mamo i ke kukui a e 010 ika niu. Nui loa iho la kona ono ika baka. Wikiwiki aku la ia i ka mua i ke aumoe, ua pau loa na kanaka i ka hiamoe maloko 0 ia mua. Noho iho la ia ma kapuwahi; pupuhi iho la ia i ka4>aka, kimo iho la koua poo i kapuahi. A mai la keahi i kona -lauoho, a ine kona ili. Pau aku la kona kapa i ke ahi, a aku la i ka weuweu, lapalapa aku la i ka hale, ike mai la ka wahine, a me na keiki; holo niai la lakou, huki mai la iaia, mai loko mai oke ahi. Puoho ae la na kanaka, wahi aku la ma ke kua, auhee aku la, hapai ia aku la ua kanaka la i ka hale, eha la i kaa ai; 1 ka lima o ka la, makeiho la. E ka poe aiahua, hookamani, uaike kakou, he hanu paU, lie kaili poui ka niake o ka puhi baka. Ke hoike aku nei au i ko'u manao, i ko'u haalele ana ika baka. Ika makahiki o ka Haku 1832 ko'u haalele ana ika baka. Eia ke kumu o ko'u haalele ana i ka baka, nia ke kauoha a ka Ilaku, "E haalele oukou i na niea ano ino a pau." Na Kaoilia Punana.

Eia kekahi wahine puhi haka, ma Moanal'ia, inaOahu: o Keopu kona inoa; inamua o ka ainoa ana o Lilioliho. Hoomau iho la ia i ka welu alnhaka, a waiho ma ka hale. Hele aku la ia ma kona walii i hele ai, a iho la ke ahi, ma ka paia o ka haie, a ikeia ma kahi loihi ; e punohu ana ke ahi. Holo mai la ianie ka minamina i ka waiw«i maloko o ka hale, aoleia i ina-

kini k» aM e mi me ka manāo e liwe Mi i h waiwii o4okooka hale. Haale e mai la ke ahi m&lana ona, a wela kona lae, a mekona maka, a bm k«ma ili a pau. Holo aku la ia iwaho me ka paapaa o kona ili ike ahi; aole he mea i loaa ia ia. Hoinelemai la ia mailoko 'mai o ke ahi, aole nae ia i make , ua ola no ia, a make kupapau maoli. Aka, ua ioaa iaia kekahi mainoino o kona kino ike ahi haka. # He olelo hoakaka keia no ka poe naau paakiki ma ke puhi baka. Ina i hoole lakou i keia manao o na hoahanau maanei, ua maopopo ia makou ka hewa o ka baka, no ka mea, ua nui na hale i wela i ke ahi, a ine na kanaka i pau i ke ahi baka; aua ike no hoi au i ka hewa oka baka. Ina i haawi ka muki baka i ke kanaka e, ukiuki ke aiii nona ka ipu baka, wawahi koke no ia, a pepehi koke aku i kona muki baka, kuikui- aku a kipakii aku ia ia e hele. A pela no na kanaka puhi baka a pau; he huliu i ka baka, ke pau ia hai. He mea enemi no ka baka, a hc mea-liewa,. loa. Eia ko'u manao ia oukou, ena hoahanau maloko o Kristo, a me na alii a me na kanaka a pau, mai Hawaii a Kauai. E haalele kakoiP 1 keia mea ano ino. Ua hoakaUa mai ka olelo a Paulo, ma Teselonike, Mokuna v. 22, "E haalele i na mea ano ino a pau." Ina ua hoole oukou i keia olelo, ua hoole oukoii i na olelo a pau a ke Akua. Aole e komo na mea a pau iloko o ke aupuni o ke Akun, ke hoowahawahai keia olelo, no ka mea, aole e komo ka poe hoomaloka iloko oke aupuni o ke Akua. Ile uahi hemolele ia, he wahi lioano, 110 ka poe i makemake i kaiia olelo a pau. No lakou kela wahi hemolele, aole no ka poe ku e i keia ao. Na Kekaha.

llonolulu,lan. 11, 1836. E na hoahanau, niai Hilo a Niihaii. Ke hoike ak« nei au ia oukou 1 ka hewa o ka lama i ka wa o KameAameha. Ua -kapaia ka lama he mea pono. Eia

ka mea i kapaia ai he pono;—0 ana o ka hilahila 0 ke kanaka i Jca4a» ma, aole ia e hilahila ke kii aku i ka hai wahine, a me ke noi aku i kela mea keia mea a me na alii, aole loa ke kanaka e hilahila i keia mau niea, no ka mea, ua hoohalike aku la ka inu lama me ka hehena olelo hehena, hele a ka hehena. Pela hoi na alii a nie na kanaka hui pu ma ia manao hoo* kahi. NO KE MAKE MA KA HEIAU. Inu iho ia ka wahine i ka lama a ona, a komo aku la. i ka heiau, inake koke noia i ka ona ana i ka lama, a komo hewu i ka heiau; aole nae i hoohewa ia kalama, kapaia ka lama he pono, a he maikai, a he mea lealea e oluolUai. Pela hoi kekaneke inu i ka lama iloko o ke kapu, a ona, a komo hewa aku i ka hale noame ka wahine o ka make iho la no ia no ka inu ana a ona i ka lama, a komo i ka hale noa me ka wahine, oia ka mea ona i make ai. Aole kapaia aku ka lama he mea hewa, kapa aku no he pono. Ua ikea no ka make ana o ke kane a me k& wahine i ka lama, aole nae i kapaia aku ka lama he mea hewa, a he mea e make ai. NO KA MANAO HOU. Puni aku la na alii a me na kanaka i ka lama; paakiki aku la ka naau ma in mea, a hiki mai ka olelo a ke Akua e hana ana ko Hawaii nei ma ia mea hewaloa; —aha paha makahiki okaolelo a ke Akua i liawaii nei, huli iho la kekahi poe alii a me kekahi mau kanaka i ka olelo a ke Akua. A mahope iho hooikaika aku la o Kaahumanu i na alii a me kanaka a pau loa, e hooki i ka inu lama v a e huli i ke ola o lesu, a maluhia iho lake aupuni, aole nui ka inu lama. A make aku la ia huli hou iho la alii a ine na kanaka i ka inu lama a hiki i keia wa; aole lakou i ike, he mea ia e nvake ai ke kino me lea uhane pu no. [Ua ike paha lakou.] NO KA HEWA O KA INU LAMA. I ka makahiki o ka Haku 1835, niailaila mai ko'u ike ana aku i ka nui o ka hewa o ka lama. O ka lama ke kuniu, a he nui na hewa e ulu ana maluna ona. Nui loa ka poe e paa i hao 110 ka inu lama. Ua make kekahi poe no ka inu lama. Eia na mea i make maloko o keia makahiki. ELIMA KANAKA I MAKE. O Pauma ka mua. Inu ia i ka lama a ona; hele aku la ia iwaena o ka poe ona e hakaka ana, uwao ae la ia, a ku

aku la kona ai i ke kui. make loaiho laia. — I Ekoluhoi haolei make no ke okohola inu lakou a ona i ka iama mauka 0 Honolulu a hoi aku i ka moku, a au aku la kekahi i Pakaka napoo iho la i ke kai a make loa. Pela no hoi kekahi ma ka Uapo o Kaloka ka au ana aku Ika moku aole i hiki aku, poho iho la a nalowale. A o kekahi ma ka Uapio Kanikela ka au ana aku, a make koke iho la ike kai a make koke ana i ke kai. No ka inu ana i ka lßma aona nolaila ka make koke aoa o lakou, a o kekahi mau mea, poakolu ka waiho ana ilalo oke kai, a lana ae la iluna; ua pau i ka aiia e ka,papai. A iikekahi mau la i hala iho nei, i ka la 29 o Detemaba, he kanaka aipuupuu np Hanaka, hele aku ia kanaka ke alii e noi i lama nona, a loaa mai la ka lapalapa lama, a inu iho la, a ona, a haawi aku la i kekahi, a hiamoe iho ja ia, 2 ka make loa aku la no ia, aole i ala hou mai. Ua m#ke keia poe a elima maloko o keia makahiki i hala aku nei. No ka hoopaa, a me ka hoohua i ka inu lama ko lakou mea i make ai a elima. E na mea a pau loa i makemake i ka lama, e nana oukou i keia poe a elima i niake ika lama. O ka lama ke kumu ia no ka hewa. E ka poe inu lama a pau loa, e haalele aku oukoa ia mea ino e make ai ke kino a me ka uhane i ka po i ke ahi pio ole eha mau loa. Na PauLo Kanoa.