Ke Kumu Hawaii, Volume II, Number 4, 17 February 1836 — Page 13

KE KUMU HAWAII.
HE PEPA HOIKEIKE I NA MEA E PONO AI KO HAWAII NEI.
"O ka pono ka mea e pomaikai ai ka lahuikanaka; aka, o ka hewa ka mea e hoinoia'i na aina."
Buke 2. HONOLULU, OAHU, FEBERUARI 17, 1836. Pepa 4.

O LADANA.

                He kulanakauhale nui ia ma Beritania. Aia no ia ma kapa o ka muliwai o Tamesa. Ua paapu loa ua muliwai la i na moku e holo ana, a me na moku e ku ana. He umi tausani moku a keu;—he moku nui kekahi, he moku liilii kekahi.
                O na kanaka maloko o Ladana, 1,300,000.
                O na hale, 170,000.
                O na hale pule, 478.
                O na hale no ka poe make i ka mai, 22.
                Aole i pau i ka heluia na hale kula, ua nui loa.
                O na kumu ma na kula Sabati, 5,000.
                O na haumana, 65,000.
                I ka makahiki 1826, eia ka poe make ma Ladana,23,524. Eia ka poe hanau, 27,118.
                Ua malamalama loa ko Ladana alanui i ka po. Ua kaulia hookahi kanaha tausani kukui e aa ana, a ao ka po.E hele no ka poe kiai elima tausani, mai ka po a ao, a ina e kolohe kekahi, ua paa koke no ia ia lakou a waihoia iloko o ka halepaahao.
 

NO KO BORABORA.

LAHAINA, Dekemaba 30, 1835.
                Aloha oe e Tineka. Loihi ka manawa, aole au i palapala aku ia oe; i ka paahana no. He mau mea no nae e hoakaka hou aku ia oukou, no kuu ike ana ma ia mau aina, o Borabora ma. He pono ke lohe pinepine kanaka o Hawaii nei i ka noho ana a me ka hana ana a kanaka, ma na aina e o ka honua. Malaila paha e mahuahua ai ko lakou naauao a me ko lakou pono.
 

NO KO LAKOU MAU HALE.

                I ko makou pae mua ana ma Tahiti, ike aku la au, ua like na helehelena a ko laila kanaka me ko onei—ua like hoi ka lakou olelo me ko Hawaii nei. Aka, he nui na mea like ole. Aole like na hale noho ai ma ia aina, me na hale o kanaka maoli ma Hawaii nei. Ua kokoke like pu ke kukulu ana o na hale malaila me ko onei—o na pou, na kia, ke kaupaku, a me na oa. Ua kapaia hoi ke oa he aho ia lakou. Ua akoia ko luna a paa i ka lauhala; a paa paha, i kekahi manawa, i ke pili. Oia ka mea pale aku i ka ua; aka, ma ka paia a ma ke kala, aohe mea pale aku i ka makani a me ke anu, ke loaa mai. Ua kukuluia na lala o ka hau ma ke kala, a hoaia hoi i ke kaula, a hala loa iluna. Pela no ma ka paia. Aka, ua hakahaka loa. Aohe mea ia e mahana ai ko loko; he mea ia e pale aku i na holoholona a me kanaka kolohe. Oia ke ano kahiko o ko laila mau hale e noho ai. I keia manawa, e noho pu ana na misionari me lakou, he ano okoa ko kekahi mau hale. Ua kukuluia no ma ke ano kahiko; a paa hoi ko luna i ka lauhala. Aka, ma ke kala, ma ka paia, a ma na paku oloko hoi, ua ulanaia a paapu i na lala liilii. Alaila, hamo lakou i ka lepo a me ka puna, mawaho a maloko hoi o ka hale. Oia ka mea e mahana ai ka hale; a ua holoiia hoi i ka puna, i maikai a keokeo. He nui na hale o kanaka maoli i hanaia pela ma ia mau aina keia manawa e noho nei. Oia hoi ke ano o na hale o ka poe misionari a pau malaila. Aohe o lakou hale laau;—aole hale pohaku. He mahuahua no nae ko lakou mau hale; aole uuku loa e like me kekahi hale kanaka maoli. He maikai no. He papa hele maloko—he aniani no kekahi mau puka makani a aniani ole no kekahi mau hale o lakou. Na na kanaka maoli i hana na hale a pau o ka lakou mau kumu, ma ia mau aina—hana wale no lakou, no ke aloha, a me ka makemake ma ka olelo a ke Akua; aole no ka ukuia mai o kekahi waiwai no ke kino.
 

NO KA LAKOU AI.

                Eia no hoi kekahi mea i like ole ai ka noho ana a kanaka, ma ia mau aina, ma Tahiti, me ko Hawaii nei; o ka lakou ai. O ke kalo a me ka uwala ka ai nui o onei. I ka manawa wi wale no, e manao nui ai kanaka i kekahi ai e ae. Nolaila, ma ka hooikaika i ka mahiai e lako ai ko onei i ka ai. Ina noho wale ke kanaka, e uku mai auanei ke Akua ia ia i ka wi. E pili wale lakou. Aole pela lakou ma Tahiti a me Borabora. O ka ulu ka ai nui a lakou. He maikai ka aina ma Tahiti, kokoke i kahakai. He haahaa ia wahi he lepo eleele a huipuia me ke one. Hiki wawe no ka ulu ana o ia laau a me na laau e he nui loa. Hiki wawe ka hua o ka ulu; he maikai, a nui no hoi ka hua e kau ana maluna. Lako loa lakou ia hua; a pela no i kekahi mau hua e ae; o ka niu, o ka maia, ka alani, ka laime, o ke kuawa, a me kekahi mau mea e. Nui loa ka ulu ana o ia mau mea, ma ia wahi haahaa e pili ana i kahakai; a ma na kuahiwi no kekahi. Aole au i ike aku i kekahi loi kalo malaila; a o ka uwala he mea kakaikahi ia. Kanu no kekahi poe i ke kalo a me ka uwala, i mea kuai ma na moku ku malaila. Aka, aole paapu ke kauwahi o ka aina i ka mala i mahiaiia, e like me ke kauwahi o keia pae aina. He ai kii wale aku ka lakou: a, nolaila, aole lilo lakou i ka mahiai.
                Lilo no i ka lawaia i kekahi manawa.
                Nui na waa holo i ka lawaia i ke ao; a nui no na kukui o ka poe lawaia, mawaho, ma ka moana, i ka po. Aka, no ka ulu wale ana o ka lakou ai, aole walea lakou i ka hana luhi. Aole akaka ka hooikaika o kekahi o lakou ma ka hana e like me ka hooikaika o kekahi poe maanei. O ka noho wale paha ka mea nui ia lakou. Ua walea lakou ia mea ano ino, mai ko lakou wa uuku mai, a mai ka wa kahiko loa mai hoi.