Ke Kumu Hawaii, Volume II, Number 15, 20 July 1836 — Page 51

Page PDF (892.45 KB)

l836.) KUMU HAWAI I. 59

 

o kona make koke no ia. Ua ko keia olelo a ke Akua: Mawaena kona o ke ola aia no kakou maloko o ka make.

KE KUMU HAWAII.
WENEDE, IULAI 20, 1836.

                HOIKE ma Honolulu, Iulai 19, 1836.
                NA KUMU 21
                NA HAUMANA.
                Na kane, 548
                Na wahine, 576
                Na keikikane, 131
                Na kaikamahine, 129
                1334
                O ka poe heluhelu, 953
                'palapalalima, 368
                HOIKE, ma Waikiki, Iulai 20, 1836.
                Na kane, 296
                Na wahine, 333
                Na keikikane, 60
                Na kaikamahine, 37
                726

NO KA BAKA.

                Eia ko'u manao ia oukou e na hoahanau, a me na kumu, i ko'u wa i puhi ai i ka baka, aole au i manao he make ia no'u, mai laila mai a hiki i kuu wa i hele aku ai au ma uka, alaila wehe au i kuu lole hou, a kau aku la i ka pue kalo, ke ahi o ka ipu baka a me ka lole pau loa iho la i ke ahi, aole au i haalele i ka baka, pupuhi no wau me kuu naau paakiki, a mahope mai maopopo ia'u ka hewa o ka baka, i ka olala ana i ka baka i ke ahi wela kuu lima, me ka ohuihui ana i ka pau o ka ipu baka, mai ia manawa mai a hiki i ka pule hoomau i ka la ma ka mua o Maraki alaila akaka mai ka hewa o ka baka ia'u, o keia mea aole i hoonani i ke Akua, alaila haalele iho la maua me ka'u kane i ka baka, he enemi no ia no'u ua hemo, ma ko'u no ka'u i ike, aole ko hai
Na'u na TERUPOSA HAKAU.

MAI MOE KOLOHE OE O LILO OE I PEPEHI KANAKA A KAAWEIA.

                Ka! he mea kupanaha la, i hanaia ma Hawaii nei, i keia mau la.
                Aia ma Hamakua kekahi kanaka. Kahele kona inoa, ua pepehi oia i kana wahine. Eia ke kumu o kona hewa: moe kolohe aku la oia me kekahi wahine e, a makemake oia e mare ia ia. Nolaila puka mai la ka manao ino iloko ona: he manao pepehi. Ia laua i hele ai ma kahi nahelehele, kahi kanaka ole, i aku la ua kanaka la i kana wahine. "E, e hele kaua ma o."
                Ae mai ka wahine, "Ae."
                A hele no laua; aole emo, a i aku la oia i ka wahine, "E moe aku oe."
                Moe iho la no ia. Kau koke aku la ka lima o ke kane ia ia, uumi iho la i kona puu, a uwe kela, "Auwe kuu make ana, auwe kuu make ana; nau no e pani ko'u hakahaka." Puna ae la oia a make iho la. Hoi aku la ke kane i kona wahi: a liuliu iki, hoi mai e kanu i kana wahine. A nalo, hoi hou aku la ia. Ninau kekahi, "Auhea kau wahine?" Aia la i hea? aole anei oia i hoi mai maanei? E hoi pu ana maua, a kaawale ae la ma ke kuamoo, kuhi au ua hoi e mai. Aole ka! ua lalau paha la, a ua make, hoi." Uwe pu iho ia ia me na hoahanau e ae. A i aku la oia. "E hele kakou e imi ia ia." Hele aku la lakou e imi, a mahuahua loa ka poe imi; imi i ke ao a i ka po. A no ka nui loa o na kanaka imi, makau ua kanaka la o loaa, a mahuka aku la oia. Aole nae i liuliu a hoi mai no me ka paupauaho a me ka pololi. A hoi mai la, hopu koke ia oia a paa iho i ke kaula a me ka hao A mahope, hoike mai la oia i kona pepehi ana i kana wahine e like me ka'u i hoakaka iho nei.
                A ma ka poaono iho nei, ua alakaiia mai ua kanaka pepehi la, e hookolokoloia. Eia no Kuakini, a nana no i hookolokolo. Hoonoho oia i mau kanaka he umikumamalua i Iuri, nana e hoolohe i ka hookolokolo ana a e hoohewa ke akaka i ka hewa a e hookuu aku ke akaka i ka hewa ole.
                Hoakaka aku la ke Alii i ka hewa o ke kanaka i hoopiiia, a ninau aku la. "Pela anei kau hana ana." Ae mai kela. "Ae pela no, ua hewa wau." A o ke oki no ia o ka hookolokolo au. I aku la ke Alii. "Ma ka poakahi aku pono ka la e make oe."
                A poakahi iho nei o ka la alima no ia o Iulai, akoakoa mai la na kanaka he nui wale ma Waimea nei. No Kohala mai no kekahi, a no Hamakua mai a no Kona mai no hoi kekahi poe. Aia ma uka aku nei o ko'u wahi, kahi i akoakoa'i kanaka malaila i ku ai ka laau kau kanaka. Malaila i laweia'ku ai ua kanaka hewa nei e kaaweia.
                Hoike aku la au i kekahi olelo a ke Akua, i ua lahuikanaka nui loa la, a hooikaika aku la i ka pepehi kanaka e mihi koke a e hoomakaukau no keia ao. A pau ia wahi olelo a me ka pule, kau aku la na ilamuku i ua kanaka poino la, papale ae la i ka paepae, a lewa wale aku la kela kaawili ae la a make iho la. NA LAIANA.

HILO, Mei l6, 1336.
                Auhea oe e ko'u kaikuaana aloha?
                Ke hai aku nei au ia oe i kekahi mau mea i make no ka ona rama, o Makanui a me Haaloku. I ke au no ia Kamehameha make keia mau inu rama ma Hilo nei, no Puueo.
                Penei ko Makanui make ana, inu ia i ka rama, ekolu po, ekolu ao me ka ai ole i ka ai. Inu ia a pau ka rama i waihoia ma na hue, alaila inu aku la ia i ka rama e kulu ana ma kapuahi. No ka nui loa o kona inu ana, ua a ka rama ma kona kino a puni, ua puupuu a ua eleele kona ili, e like me ka lanahu. Ike na kanaka i ka a ana o ka rama ma kona kino puni ninini lakou i ka wae maluna ona, aole nae ia i oluolu a maki iho la.
                Eia ke ano o ko Haaloku make ana. Inu iho la ia i ka rama a ona. Ike aku la i ka paapu o ka auwaa heenehu, i aku la ia i kekahi inu rama e holo i ka hookui omakaae mai la ia, a holo aku la laua, a me kekahi mea ona ole, i holo pu me laua. I ko lakou holo ana aku, kupaka ae la na ona rama, a kahuli iho la ka waa.
                Hoolana ae la ke kanaka maoli i ka waa a lana, hoouka ae la ia i na ona rama me ka olelo aku e noho malie, aole o laua lohe, kupaka hou ae la no laua me ka hookahuli i ka waa, a kahuli ka waa, hoho aku la ka inu, o na ona rama iloko o ke kai, huki mai la ke kanaka maoli ia laua iluna o ka waa, ekolu hana ana pela hiki lakou ma kahi o ka auwaa e lawaia ana, hookahuli hou iho la no na ona rama i ka waa, alaila kupaka aku la kekahi inu rama o Haaloku iloko o ka upena, aole e hiki i na kanaka a pau ke lawelawe aku ia ia, no kona huhu loa, he mea mau ia ia ka huhu ke inu ia i ka rama.
                Nui ka makau o na kanaka ia ia, nolaila, aole lakou e hiki ke kii aku e hooili ae ia ia iluna o ka waa, ku aka ia maloko o ka upena, a mawaho, alaila kele aku la ia i lalo i ka moana, a make iho la, ike na kanaka ua make ia, luu iho la lakou ia ia, aole i loaa, a hala kekahi mau la, hoopae ia aku la kona kupapau ma Paukaa. I ka hele ana o kekahi mea ma kahakai i ka pohaku aama ike ia i ka paapu o ka aama maluna o kahi ona i waiho ai, hele aku la ua kanaka nei me ka ike ole i ke kupapau, a hiki ia maluna o ka pohaku, ike iho la ia he mea make, makau ia, a hoi aku la a hiki i kona hale, olelo ia i na kanaka, ua pae mai o Haaloku, alaila hele mai la kekahi mea mai Paukaa mai, a hiki ma Puueo, olelo mai la i kona mau makamaka a pau, a kii aku la lakou i kona kupapau, a hoihoi mai la o Puueo, a kanu iho la lakou i ke kupapau ona.
NA BARENABA.

                Auhea oe e ko'u hoahanau. Eia hou keia mea i make i ka rama he wahine, no Puueo no, o Kaina ka inoa, i ke au o Liholiho kona make ana.
                Hele mai la ia mai Puueo mai me kana kane, a hiki ma Waiau, mauka o Piihonua ia wahi, inu iho la laua i ka rama a ona me ka poe kamaaina o ia wahi.
                He la ua loa ia ia, a i ko laua hoi ana aku, nui ae la ka wai o kahawai o Wailuku, hele pu mai la kekakhi poe o Piihonua me laua a hiki ma kahawai ma Kaumukanaka, aia mauka o Wai uku ia wahi, alaila au aku la ua wahine nei ma kekahi aoao o kahawai ma Puueo, a pae ia malaila, nana mai la ia a ike e inu hou ana kana kane a me kekahi