Ke Kumu Hawaii, Volume II, Number 15, 20 July 1836 — NO KA BAKA. [ARTICLE]

NO KA BAKA.

■-w Vu i:i V»nk u o nn !i'>auann*i. '\\ t !\»:u:u. i Lo'ii v. a i puiii at I u.i .:». :: : r :ri | 'ta:rr» !l." U:a\r l'l UUl.l ! i! • a u. ; ;i i !vu i īih» h- a'xu ai au m i : . • : . i \X « it #' ,IH i kI.H I 'U' a l< 'MI ,!i i \ \ i.ii< 1 ivf aiu <> I>a i'U l a.\ i !-.•• i •!<• \ .i-i ]• a iīi > ta i U;* a!n. an!' 1 au .!, I!s l» | X ;| ,| U !i I ll'» \V.tll HH' kuu i• • i i!vi. a ?11• tri »; «• i.; tt nri ii u •«.i,, i. i ! :i. i !va <»!a:a aaa i lui Uaka ta 1 * a'ui ui I ,i ku:i h i?a, iu»' ka i'hinhui n:ia i .v i •) i:i •> ka i iii h.ika, n»ai in inauawa niai :i 'vi i iva ; ui' !i«<«unati ika !a nii k.i nuia o .u uaki ;«'aila akaka ntai !va hrv\a <> ka haku «i n. u k« i,i n:c;i aoh'i' i hoouani i ke Akna, '<;i!a haah Kmli » !a inaua nu» ka'n kano i i i»aka, \\r »;n*Mni n ) iu uo'u u;i hoino, ma k ''u n > k i u i i!\t% ko hai >a'u na 'I'lki rov\ llakai*. MAI MOE KOLOHE OE O LILO OE I PEPELII KANAKA A KAAWELA. Ka! he mea kupanaha la, i hanaia ma Hawaii nei, i keia mau la. Aia ma Hamakua kekahi kanaka, Kahele kona inoa, ua pepehi oia i kana wahine. Eia ke kumu o kona hewa; moe kolohe aku la oia me kekahi wahine e, a makemake oia e mare ia ia. Nolaila puka mai la ka manao ino iloko ona; he manao pepehi. Ia laua i hele ai ma kahi nahelehele, kahi kanaka ole, i aku la ua kanaka la i kana wahine, "E, e hele kaua ma o." Ae mai ka wahine, "Ae." A hele no laua; aole emo, a i aku la oia i ka wahine, "E moa aku oe."

Moe iho la no ia. Kau koke aku la ka lima o ke kane ia ia, uumi iho la i kona puu, a uew kela, "Auwe kuu make ana, auwe kuu make ana; nau no e pani ko'u hakahaka." Puna ae la oia a make iho la. Hoi aku la ke kane i kona wahi; a liuliu iki, hoi mai e kanu i kana wahine. A nalo, hoi hou aku la ia. Ninau kekahi, "Auhea kau wahine?" Aia la i hea? aole anei oia i hoi mai maanei? E hoi pu ana maua, a kaawale ae la ma ke kuamoo, kuhi au ua hoi e mai. Aole ka! ua lalau paha la, a ua make, hoi." Uwe pu iho la ia me na hoahanau e ae. A i aku la oia. "E hele kakou e imi ia ia." Hele aku la lakou e imi, a mahuahua loa ka poe imi; imi i ke ao a i ka po. A no ka nui loa o na kanaka imi, makau ua kanaka la o loaa, a mahuka aku la oia. Aole nae i liuliu a hoi mai no me ka paupauaho a me ka pololi. A hoi mai la, hopu koke ia oia a paa iho i ke kaula a me ka hao. A mahope, hoike mai la oia i kona pepehi ana i kana wahine e like me ka'u i hoakaka iho nei. A ma ka poaono iho nei, ua alakaiia mai ua kanaka pepehi la, e hookolokoloia. Eia no Kuakini, a nana no i hookolokolo. Hoonoho oia i mau kanaka he umikumamaha i Iuri, nana e hoolohe i ka hookolokolo ana a e hoohewa ke akaka i ka hewa a e hookuu aku ke akaka i ka hewa ole. Hoakaka aku la ke Alii i ka hewa o ke kanaka i hoopiiia, a ninau aku la, "Pela anei kau hana ana" Ae mai kela "Ae pela no, ua hewa wau.'' A o ke oki no ia o ka hookolokolo an. I aku la ke Alii. "Ma ka poakahi aku pono ka la e make oe." A poakahi iho nei o ka la alima no ia o Iulai, akoakoa mai la na kanaka he nui wale ma Waimea nei. No Kohala mai no kekahi, a no Hamakua mai a no Kona mai no hoi kekahi poe. Aia ma uka aku nei o ko'u wahi, kahi i akoakoa'i kanaka malaila i ku ai ka laau kau kanaka. Malaila i laweia'ku ai ua kanaka hewa nei e kaaweia. Hoike aku la au i kekahi olelo a ke Akua, i ua lahuikanaka nui loa la. a hooikaika aku la i'ka pepehi kanaka e mihi koke a e hoomakaukau no kela ao. A pau ia wahi olelo a me ka pule, kau aku la na ilamuku i ua kanaka poino la, papale ae la i ka paepae, a lewa wale aku la kela kaawili ae la a make iho ia! Na Laiana. Hilo, Mei 16, 1836. Auhea oe e ko'u kaikuaana aloha? Ke hai aku nei au ia oe i kekahi mau mea i make no ka ona rama, o Makanui a me Haaloku. I ke au no ia Kamehameha make keia mau inu rama ma Hilo nei, no Puueo.

hue, alaila inu aku la ia i ka rama e kulu ana ma kapuahi. No ka nui loa o kona inu ana, ua a ka rama ma kona kino a puni, ua puupuu a ua eleele kona ili, e like me ka lanahu. Ike na kanaka i ka a ana o ka rama ma kona kino puni ninini lakou i ka waa maluna ona, aole nae ia i oluolu a maki iho la. Eia ke ano o ko Haaloku make ana. Inu iho la ia i ka rama a ona. Ike aku la ika paapu o ka auwaa heenehu, i aku la ia i kekahi inu rama e holo i ka hookui omakaae mai la ia, a holo aku la laua a me keka, hi mea ona ole, i holo pu me laua. I ko lakou holo ana aku, kupaka ae la na ona rama, a kahuli iho la ka waa. Hoolana ae la ke kanaka maoli i ka waa a lana, hoouka ae la ia i na ona rama me ka olelo aku e noho malie, aole o laua lohe, kupaka hou ae la no laua me ka hookahuli i ka waa, a kahuli ka waa, hoho aku la ka ihu, o na ona rama iloko o ke kai, huki mai la ke kanaka maoli ia laua iluna o ka waa, ekolu hana ana pela hiki lakou ma kahi o ka auwaa e lawaia ana, hookahuli hou iho la no na ona rama i ka waa, alaila kupaka aku la kekahi inu rama o Haaloku iloko o ka upena, aole e hiki i na kanaka a pau ke lawelawe aku ia ia. no kona huhu loa, he mea mau ia ia ka huhu ke inu ia i ka rama. Nui ka makau o na kanaka ia ia, nolaila, aole lakou e hiki ke kii aku e hooili ae ia ia iluna o ka waa, kupaka ia maloko o ka upena, a mawaho, alaila kele aku la ia i lalo i ka moana, a make iho la, ike na kanaka ua make ia, luu iho la lakou ia ia, aole i loaa, a hala kekahi mau la, hoopae ia aku la kona kupapau ma Paukaa. I ka hele ana o kekahi mea ma kahakai i ka pohaku aama ike ia i ka paapu o ka aama maluna o kahi ona i waiho ai, hele aku la ua kanaka nei me ka ike ole i ke kupapau, a hiki ia maluna o ka pohaku, ike iho la ia he mea make, makau ia, a hoi aku la a hiki i kona hale, olelo ia i na kanaka, ua pae mai o Haaloku, alaila hele mai la kekahi mea mai Paukaa mai, a hiki ma Puueo, olelo mai la i kona mau makamaka a pau, a kii aku la lakou i kona kupapau, a hoihoi mai la o Puueo, a kanu iho la lakou i ke kupapau ona. Na Barenara. Auhea oe e ko'u hoahanau. Eia hou keia mea i make i ka rama he wahine, no Puueo no, o Kaina ka inoa, i ke au o Liholiho kona make ana. Hele mai la ia mai Puueo mai me kana kane, a hiki ma Waiau, mauka o Piihonua ia wahi, inu iho la laua i ka rama a ona me ka poe kamaaina o ia wahi. He la ua loa ia la, a i ko laua hoi ana aku, nui ae la ka wai o kahawai o Wailuku, hele pu mai la kekakai poe o Piihonua me laua a hiki ma kahawai ma Kaumukanaka, aia mauka o Wailuku ia wahi, alaila au aku la ua wahine nei ma kekahi aoao o kahawai ma Puueo, a pae ia malaila, nana mai la ia a ike e inu hou ana kana kane a me kekahi

poe e i ka rama, au hou aku la no ia ae ka ike ana i ka inu hou ana o kela poe i ka rama, a hiki ia me kela aoao, inu hou iho la i ka rama, koi aku la ia i kana kane e hoi, aole ia e hiki, alaila, au aku la no ua wahine nei, a waena o ka wai, ikaika loa ae la ka wai, a lilo aku la ia, holo aku la kana kane ma kae kahawai e nana i kona wahi e pae ai me ka ue ana, aole ia i pae, lilo aku la no ia a waiho iho la ia ma kekahi pahihi, a hala kekahi mau la, laumake iho la ka wai, loaa ae la kona kupapau. Pola ka meke ana o keia inu rama. Na Barenaba.