Ke Kumu Hawaii, Volume II, Number 18, 1 February 1837 — Page 70

70 KUMU HAWAII. (FEBERUARI,

e holo ai kekahi poe Inikini. He mea waiwai kona pepeiaohao, i mea ao pahi, a i mea puna, a me na mea e.
                Ua manamana loa na pepeiaohao o ka Eleka, a me ko ka Eleka kane, ua nui loa. I kaupaunaia, he kanaono paona ke kaumaha o kekahi. E hemo wale no kona mau pepeiaohao i kela makahiki, i keia makahiki, i ka malama o Novemaba, a i ka ulu hou ana, mahuahua ko laua nui a me ke kaumaha.
                I ka holo ana o ka eleka maloko o ka ululaau, iluna no ka ihu, alaila, moe na pepeiaohao ihope, a hihia ole i na lalaau. Aka, ina he wahi pilikia, aole ia e pakele. I kekahi manawa, hihia no kona mau mea manamana loa, i na lalalaau, a i ka laau waina paha, a paa loa ia, aole hemo, a loaa koke no i ke kanaka ilaila.

WAIMEA, Aug. 8, 1836.
                He wahi manao hoakaka ko'u la. O keia mau hebedoma i hala iho nei, he mau hebedoma hoike ia.
                Aia ma Kohala kekahi hoike, ma Hamakua kekahi, ma Kawaihae kekahi, a ma Waimea nei kekahi.
                Eia ka nui o na haumana.
                O na kanaka makua, 840
                O na kamalii, 435
                Pau loa, 1275
                O ua poe kanaka makua la, ua ike no lakou i ka heluhelu - aole nae i like ka ike. O kekahi, ua ike aweawea, o kekahi, ua ike maaloalo,- a o kekahi, ma Kohala kekahi kula maikai. Holo na haumana i ka heluhelu. Aole ma ka heluhelu wale no ko lakou hoike ana. Aia ma ke helu kekahi, a ma ke kakaulina kekahi. Ua maikai ko laila hale kula, a ua ikaika ke kumu palapala, a malaila ke akamai o na haumana.
                Ua mahuahua ka pono o na kula kamalii. Ua loaa mai nei na kumu eha no ke Kula nui mai. Ua makaukau iki paha lakou e ao aku ma ke kula. A ke kula nei lakou i kela la i keia la. A ma kau wahi, hoowahawaha lakou, aole makemake. Malia paha o makemake mai.
                He mau kumu e ae e ao nui ana i na kamalii i neia manawa. I aku au, ka! mai hoomanawanui oukou a paupauaho loa i ke ao ana i na haumana paakiki. O na kamalii, ka poe nui; e loaa wawe ia lakou. Me lakou e kula nui ai. A o ko'u manao e hele pinepine, e hoike ia lakou. Hookahi paha malama, hookahi hoike - a pela kela malama kela malama. He hana luhi no, no ka loihi loa o kekahi mau kula, a he pali nui kekahi. Aole nae au e makau, no ka nui loa o ko'u aloha i na kamalii.
                Ma ka nana ana ma ka pepa hoike maluna, ua akaka ka emi ana o na haumana kula ma keia mau aina. Mamua he nui loa lakou -- aole pau i na tausani-ekolu.
                I neia manawa, ua emi loa. Pau loa na hale kula ma na wahi he nui wale, aole hale, aole kula. Kakaikahi na hale kula. Ke mahuahua ae la no nae.
                No ke aha la ka emi ana o na kula? No ka molowa paha o na haumana a me na kumu kekahi. Aole nae malaila wale no. Eia ke kahi: Ua kaumaha loa na kanaka i ka auhau. Eia ka auhau, he kapa, he hulu mamo, he hau, o na keiki hanai waiu wale no koe.
                Pa kahi ke kapa, pakahi ka hulu mamo, pakolu ka hulu ee, pakahi ka puupuu olona. Pela kela kane keia kane, kela wahine keia wahine, kela keiki keia keiki.
                A o ka hulu, he mea imi ia, aia ma Hamakua a ina Hilo a mahea la? --Haalele na kanaka i ko lakou wahi, e hele imi hulu, na kane, na wahine, na kamalii, pau pu i ka hele. Poina loa na kula -- waiho wale ia ka palapala. --
                No ia mea, hoino na kanaka i ka po no-no ko lakou manao ana, no ka poe ekalesia ka auhau ana. Hele lakou i koele, kamailio pu ma ke ano e o ka auhau, a i mai, pono ole na keiki a kakou, nui na keiki, nui ka auhau – pono ke uumi malu ia lakou.
                E na lii, e noonoo oukou ma na mea e pono ai ko oukou aupuni.
Pau ko'u wahi manao.
Na'u na LAIANA.

HE PALAPALA NO KA MEA ANO INO.

                Mamua aku o ka make ana o Kamehameha, pau kekahi mau hale, a me kekahi mau puaa eono, a me na waa eha, a me na niho palaoa elua, he umi holoku, a me na waiwai e he nui loa. Maloko o ia mau hale eono i pau i ke ahi baka a ka wahine i hoomau ai ma ka hale kua. Pau ka waiwai. pau pu me na iwi kupapau i ke ahi. Ilihune loa iho la makou a pau, aole wahi kapa, aole hale, aole moena, aole mea e pono ai ke kino ia mau la. A elua malama ka noho ilihune ana o makou, a i ke kolu, kokoke lako hou mai ke kino, aole nae i lako nui, e makou i kanawai i ke puhi baka no ka ilihune. Hoomau no makou i ke puhi baka, a hiki mai i kekahi manawa mai. Hoomau hou wau i ke ahi baka maloko o ka hale i ka po; pau makou i ka hiamoe, ala'e kuu kaikamahine, o Kalalawalu, kokolo, a haule i loko o ke ahi, a nui loa ae la kona uwe ana, alaila, wela loa, aole nae ia i make. Ola mahunehune no ia e noho nei; ua kau nae ke alina a ke ahi baka i kona i ia neia manawa e noho nei kakou. Oia ko'u ikemaka i ka pau ahi baka.
                Eia ko'u lohe pepeiao, a ua ike maka aku nae i ke ahi i ka aa ana mai. O ke ahi ia i wi ai o Kulamai oao. Pau ai, pau ka hale, pau na kanaka eha i ka mai ke ahi baka. Wi loa iho la ka aina o Kula ia manawa, a kii ai i Wailuku, a kapaia ka inoa o na kanaka o Kula ia manawa, he Lehulele; no kela pau ana i ke ahi kela inoa hou o na kanaka. Oia ka wi nui o Kula ia manawa. He laulele ke ola o na keiki ma Wailuku ia manawa. Nui loa ka aa ana o ke alii, a inoino ka aina, hiki ole i na kanaka ke mahi i ka aina, a hookahi makahiki a me ka hapa kela wi ana o ka aina i ke ahi baka. Ua maopopo ia kakou a pau keia ino nui, o ka baka.
                Eia nae ko'u wahi manao ia oukou a pau, e ka poe e hoopaakiki ana i ke puhi baka; e haalele aku i a mau mea ino a pau, no ka mea, ua ike maka no au i ka hewa o ka baka. Ua hakaka pinepine au me ka'u kane i ka baka. Ina aua ke kane i ka baka, a haalele aku la au ia kane, a pela no i hana pinepine ai au ia wa. No ka haalele i ke kane a pau i ka baka. Eia ko'u manao.
                Eia hoi keia wahi manao ua lohe nui ia o kekahi hoahanau o'u i ike ai mao. Manao paha oia he mea hewa ole ke puhi baka, a puhi no ia maluna o ka papu, a ona ia i ka baka, e like me ka hula ka haa o kono ona ana, a wikiwiki kana olelo no ka ona i ka baka. Penei kana olelo, "Aole i malu nei kanawai o ke alii.'' Pela oia i olelo wikiwiki ai no ka ona. Pau ko'u manao.
Na RENEE NALAMAKU.

HE MANAO NO NA HOAHANAU
NO KA PULE MALAMA HOU.

                E na hoahanau ke pule nei kakou i ka Haku, "E hiki mai kou aupuni." Ea! no ke aha kakou e hapai i kela pule? "E hiki mai kou aupuni." -- Pehea kakou ina e hiki io mai kona aupuni iloko o ko kakou mau naau? Pehea ka noho ana a me ka manao ana o ka mea i loaa ia ia ke aupuni o ka Haku maloko o kona naau? Eia; lilo loa kona naau a me kona kino no kona Haku. Manao oia no ka Haku wale