Ke Kumu Hawaii, Volume III, Number 9, 27 September 1837 — Page 33
KE KUMU HAWAII.
HE PEPA HOIKEIKE I NA MEA PONO AI KO HAWAII NEI.
"O ka pono ka mea e pomaikai ai ka lahuikanaka, aka, o ka hewa ka mea e hoinoia'i na aina."
Buke 3. HONOLULU, OAHU, SEPATEMABA 27, 1837. Pepa 9.
LAHAINA, Augate 18, 1837.
NO KA HEHI ANA O KA LIO I KA AI.
I ka poalima o ua la 18 o Augate, a ia po iho, hemo iho la kuu lio, ma Alamihi kahi i kukulu ia ai.
Imi iho la ka mea nana i malama ua lio nei o'u, o Kaulokukui kona inoa, a hala i Wainee kana imi ana ia po, elua ana imi ana ia po, aole i loaa, a i ke ao ana ae o na po la, he po aoao ia, oia ka la 19 o Augate.
Loaa iho la ua lio nei o'u ia Paiaina, i ka mea nana ka ai; ma Puunoa kahi i loaa ai. Penei ka hana ana a ka lio, hole mai la ua lio nei mai Alamihi mai, no kona manao paha e hoi ma Puako i kona wahi iho.
Hihia iho la kona kaula i ke opu wauke, e pili ana me ke poo o ke kihapai uala, pakaawili iho la ua lio nei me ka holoholo, e hooikaika ana i hemo oia, aole e hemo, ua paa loa kona kaula i e opu wake, a no kona hooikaika ana i hemo kona hihia, pepe iho la ka pue uala i kona wawae, aole i ai kona waha i ka uala, o ka wawae wale no kona i hewa.
Lawe aku la o Paiaina i ua lio nei, a kukulu ma ke uo o kona hale iho, alaila, hele aku la ka wahine a ka mea nana i malama ka lio, o Kealaikahiki kona inoa, kamailio pu laua no ka lio, me Paiaina.
I mai o Paiaina ua ai ka lio i kuu ai, e lawe aku ana no au a ike olua, alaila na'u no e lawe aku i ka mea nona ka lio, a nana no e uku mai. I aku Kealaikahiki, i hookahi no uku o ka hooholo i ka lio.
I mai la o Paiaina, aole au i ike i ka hooholo lio, a pau ia olelo ana, alaila, holo o Paiaina i ka lawaia.
A i ka hele ana aku a kekahi poe o makou i Alamihi, ike aku la lakou i na lio nei, e ku ana ma kahi ai ole, i aku la lakou i ka wahine a Paiaina, o Keakua ka inoa o ua wahine la, no ke aha la e ku nei ka lio ma kahi ai ole, a pololi ka lio?
I mai la o Keakua me ka aaka, ua hanai aku nei no wau i ka lio, i hou mai la o Keakua, i kii mai nei oukou i ka lio i aku la lakou nei, Aole. I hou mai o Keakua, O kona ku iho la no ia o ka lio, a hoi mai kuu kane.
I hoa aku la lakou nei. E aho e kai kakou i ka lio, a ike ka mea nona ka lio, a olelo pono olua i ka uku, aka, o ka uku ea, e hooholo oe i ka lio. I mai o Keakua me ka aaka loa, Aole au i ike i ka holo lio. I hou aku la lakou nei, O ko kane hoi. i mai kela, Aole no ia i ike. I hou aku la lakou nei, O ko keiki hoi. i mai kela, Aole no makou i ike i ka hooholo lio.
I hou aku lakou nei. E kai kakou i ka mea nona ka lio, ia ia ka uku mai, a me ka ole. I mai kela he keiki ka'u, i aku lakou nei, Ia oe ko keiki, ia makou ka lio, e hele kakou i akaka mai ka uku.
Alaila, i mai la o Keakua me ka huhu loa, Ua maa no ka lio o ia kanaka i ka uku ole ia, o kona wale no ka lio uku ole ia o Lahaina nei, aole no ia i uku i kona lio i ka Polapola a ai wale no kona lio i ka ai.
A i hou mai no ua wahine la me ka nuku, a me ke koke maoli, Ina i loaa ole mai ka uku ea, he kanaka no ia no ke alii, he kanaka no keia no ke alii, a no ke alii no ka lio, a na makou no e malama keia lio.
Alaila, i aku ko'u poe, Aohe ukuia mai o ka makou ai, a me ka makou ko i pau i ka lio, aohe oiaio oia olelo o ka uku. I mai o Keakua me ka maka inoino loa. No oukou no la i uku ole i ka oukou. I hou aku ko'u poe, O ka uku pono ea, e holo oe i ka lio, no ka mea oia ka mea nana ia kau ai.
Alaila, olelo kikoola mai la kekahi kanaka e, o Kenuinihopuu kona inoa, Oia kanawai iho la no ka hoi ia o ua poe pono nei o ka hooholo lio, he poe malama hoi i ka pono, he hana kekee ka hoi. I ka hoi ana mai a ko'u poe hai mai la lakou ia'u i keia mau mea.
A i ko'u lohe ana i keia mau mea, kaumaha iho la wau me ka hilahila, no ka olelo wahahee ana mai a kela wahine, aole au i uku i ka lio, a me ka olelo ana mai a kela kanaka, he hana kekee au, ua olelo wale mai laua ia'u me ka hooukiuki a me ka wahahee.
A i ke ahiahi, hiki mai o Paiaina me ka lio, i aku au ia ia, Ua ai ka lio i ka ai? Ae mai kela. Ninau aku au, Heaha ka uku? I mai kela, I hapawalu. I aku au, Pehea ka holo i ka lio? I mai kela, Aole i ike i ka hooholo lio. I hou aku au, E haawi aku i kau mea e makemake ai.
I mai kela, Aole au o Kauikeaouli e loaa ai ka'u punahele, i hou aku au, E haawi oe i ka mea ike i ka holo lio, a i loaa mai ke kala, oia ka uku. I mai kela, E hai auanei ia'u ka lio uku au. I aku au, Ina i hai ma kahi one, aole oe e uku aia ko hewa o ka holo ma kahi aa.
I mai kela, Aole o'u makemake hooholo, i kala no ka'u. I aku au, O ka hooholo ka uku, aole kala. I mai kela, I hookahi a'u makahiki e holo ai. I aku au, Oia ke kupono i ka hapawalu?
I mai kela, He kanaka paakiki oe, no ka uku ole ia no o kou lio. I aku au, Aole anei he uku ka holo i ka lio? I mai keia, Oia kanawai no ka ia o ka holo lio?
Ike aku au, Ua like pu kana olelo me kana wahine, ukiuki iho la wau, a kipaku au ia ia e hele pela mai ko'u pa aku, 16 aa kipaku ana, aole ona hele iki iwaho, a kena wau i ko'u poe e hookuke ia ia, aole no oia i hele.
Auhea oukou, e ko Lahaina nei? He umikumamakahi a'u uku ana i ka lio ma ke kala, ekolu a'u puaa i pau i ka aiia e hai, a ke i mai nei keia wahine, he uku ole au, a me keia kanaka he hana kekee au.
Auhea oukou, e na lunakanawai, mai Hawaii a Kauai? E imi oukou i kanawai no keia mau mea, i pono ua mahiai, a me na hanai holoholona.
E imi koke oukou, mai kakali, no ka mea, ua loihi loa ka waiho ana o keia mau mea hihia loa, elua o'u lio i haalele loa ia no ka huhu mai o ka poe mahiai, auhea ka hana kekee?
DAVIDA MALO.
Pehea keia kanawai?
O na lio a pau ke kolohe i na mea kanu a ka mahiai, he hehi paha he ai maoli paha, e uku ka mea nona ka lio i ka mea nana ka ai, e like me ka mea i lio. Ina e manao ka mea nana ka ai e hoohei i ka lio, e lawe oia a kahi o ka mauu a kukulu iho, alaila hai aku i ka mea nona ka lio, me ka olelo e