Ke Kumu Hawaii, Volume III, Number 9, 27 September 1837 — Page 36

36 KUMU HAWAII. (SEPATEMABA.

ikea ae mahope aku nei, alaila, na ka lunakanawai no ia e hoopai no ka mea, he lunakanawai no maanei."
                A hoole mai la no lakou, "Aole makou i ike."
                Alaila, olelo aku la au me kuu manao aia no ia lakou, ka poe a pau e noho ana maloko o ka hale, aole i ka poe mawaho o ka hale, i aku la au ia lakou, "Aia no ia oukou a pau i ka poe maloko nei, aole i ka poe mawaho." Alaila, hoi mai la au ma hope, a loaa mai o Tineka ma ia'u i Waimanalo. Na'u na PUNIHAOLE.

O KE KOENA O NA KANAWAI.
3.

                EIA ke kolu, ke papa aku nei makou i ka moe kolohe; o ke kane mea wahine, a me ka wahine mea kane, i moe kolohe, ua hewa laua i keia kanawai. Eia ka uku, umikumamalima dala a ke kane a pela no hoi ka ka wahine, i ole keia uku i waiwai e ae, e hoolike ka waiwai me ke kuai ana o na dala he umikumamalima; a i ole ia uku, e paa i ka hao i na malama eha, i ole ia, e hana i ka hana i na malama eha.
                A i uku mai ka moe kolohe e like me na uku o keia kanawai i hoomaopopoia'i, i elima dala na ka lunakanawai, a o na dala he umi, na ka mea wahine; ina hoi he kane ka i hewa, a na ka mea kane hoi.
                Eia kekahi, o ka weawea i ka hai wahine a me ka hai kane, a o ka hoomoe kolohe aku i kana wahine, a i kana kane, a i kana kaikamahine, a i kana keiki, i kana kauwa, i kona hoalauna, i ke kaikunane, a me ke kaikamahine, o ka makuahonowai kane i ka hunona wahine, a me ka hunona kane i ka makuahonowai wahine, a me na kane elua i ka wahine hookahi, a me na wahine elua i ke kane hookahi, a me ka moe malu i keia wa hou, ua like loa ko lakou nei uku, me na lalani maluna. A i manao ka mea wahine moe kolohe, a me ka mea kane moe kolohe, e hemo i ko laua ola ana i keia wa, no ke kena i ka moe kolohe pinepine a me ka hana ino: e haawi aku ia ia i ka palapala no ka hemo, alaila hemo, aka o ua moe kolohe la aole loa ia e mare a make ka mea ana i haalele ai. Ina i moe kekahi i ua mea moe kolohe la, i ka wa e ola ana ka mea ana i haalele ai, he moe kolohe no ia, ua like no kona uku me na lalani maluna.
                O ke kane hookamakama, o ka wahine hookamakama, o ka mea i haawi i kona hale no ka hookamakama, o ka mea i kokua i ka hookamakama a hoolilo oia i aina nona, o ka uku o keia mau mea a pau he umi dala, a i ole ia uku, i waiwai e ae; e hoolike ka waiwai me ke kuai ana o na dala he umi, a i ole ia, e paa i ka hao i na malama elua; a i ole ia, e hana i ka hana i na malama elua.
                Ina he mea e ae kekahi e pili ana me keia kanawai, o ko lakou uku hookahi no ia, he umi dala.
                Aka o ke kanaka pue aku i ka wahine me kona lima ikaika, no ka ae ole ia'ku o kona makemake e ka wahine dala, na ka wahine ana i pue ai, a i ole ia, i waiwai e ae ka uku ma ke dala nae ka hoohalike ana o ka waiwai, a i ole ia, e paa oia i ka hao i na malama elima, a i ole ia, e hana i ka hana i na malama elima. Ina uku mai ua poe wahine la i ka wahine ana i pue ai, i na dala he kanalima, na ka lunakanawai he umikumamalima dala, a o na dala he kanakolukumamalima na ua wahine pueia la: oia ka uku o ka moe kolohe pue wahine. KAUIKEAOULI.

4.

                EIA ka ha, ke papa aku nei makou i ka hoopunipuni; o ka mea e hoopunipuni i ko hai waiwai a lilo mai nona, a me ka mea hoole i kana aie pono; a o na mea hoopunipuni waiwai a pau i kela mea keia mea i like me keia kanawai, eia ko lakou uku a pau, ina hookahi  dala ana i hoopunipuni ai, i elua dala ana e uku aku ai, pela no e uku hooiia'i ka hoopunipuni waiwai, a hiki i ka nui loa o ka waiwai ana i hoopunipuni ai. Ina i ole ke dala, i waiwai e ae, a i ole ia, e paa i ka hao i na malama eha. Ina i uku mai ka hoopunipuni i ka mea waiwai ana i hoopunipuni ai, e like me keia olelo; e pono e uku ae ka mea nona ua waiwai la i ka mea lunakanawai, penei; i hookahi hapaha noloko o ke dala hookahi, a hiki i ka nui wale o ka waiwai i lilo ai i ka hoopunipuni, ke uku mai ua hoopunipuni la.
                Aka, o ka mea hoopunipuni aki me ka huhu e hewa ka mea hewa ole, a me ka hoike wahahee, a o ka mea hoomana kii kekahi, no ka mea, aole ia he akua oiaio, a ua hookaumaha wale aku ia i na kanaka i keia mea lapuwale, he hoopunipuni no ia; o na mea hoopunipuni a pau i lilo ole ka waiwai, eia ka uku, e paa i ka hao i na malama eha, a i ole ia, e hana i na malama eha, alaila hemo. KAUIKEAOULI.

5.

                EIA ka lima, ke papa aku nei makou i ka ona rama; o ka mea inu i ka rama a ona, a hele ma ke alanui, me ka uhauha a me ka haukae wale aku i kela kanaka a i keia kanaka, i kela mea i keia mea, ua hewa ia i keia kanawai o ka ona rama. Eia kona uku eono dala, a i ole ia i waiwai e ae, e hoolike ka waiwai me ke kuai ana o na dala eono, ina i ole ia, e uhauia kona hua i na kaula elua umikumamalua, i ole ia, e hana i hookahi malama, a i ole ia, e paa i ka hao i hookahi malama, alaila hemo.
                Aka i uhauha ke kanaka ona rama, a me ke kanaka ona ole e like me ua kanaka ia ia, a i ole ia, a he eha nui ola wawe ole o ke kanaka ia ia, i ua uhauha la, eia kona uku, kanalima dala, no ke kanaka i eha i ua uhauha la a i ole ia, i waiwai e ae, e like me ke kuai ana o na dala he kanalima, a i ole keia mau mea, alaila e paa oia i na malama elima, a i ole hoi ia, e hana i na malama elima a i ole hoi e uhauia kona kua i na kaula hookahi haneri, alaila hemo.
                A i uku mai ua uhauha la i na dala he kanalima, i umikumamalima dala na ka lunakanawai, i kanakolukumamalima dala na ka mea nona ka eha. Ina i naha ka pa i ua kanaka ona la, a me ke kanaka haukae ona ole, hookahi anana, e uku oia i hookahi dala, me ia no hoi ka uku ana a hiki i ka nui loa o ka naha o ka pa i ua kanaka la, ina i uku ole oia e like me keia olelo ana, e pono i ua lawehala la, e hana iho a paa i ua pa la e like me ka paa ana i naha'i ia ia, aka he uuku ka naha o ka pa, e laa hoi me ko ka hale; he nuku no hoi ka uku; a i hoole ua lawehala la i keia mau uku, e paa oia i ka hao i hookahi malama, alaila hemo; pela na uku o ka wawahi pa, a me ka wawahi hale.
                Ina i uku mai ka wawahi pa, a he wawahi hale paha, hookahi dala na ka mea nona ka pa i naha'i, a me ka mea nona ka hale i naha'i ia ia, e uku ae ka mea nona ka pa i naha'i, a me ka mea nona ka hale i naha'i ia ia, e uku ae ka mea nona ka pa i naha'i, i ka lunakanawai, penei, i hookahi hapaha noloko mai o ke dala hookahi, a pela no e uku ae ai ia ia, ka mea nona ka pa i naha'i, a me ka mea nona ka hale i naha'i a hiki i ka nui loa o ka waiwai ana, ke uku mai ka wawahi pa, e laa hoi ka wawahi hale. KAUIKEAOULI.

                Ina e launa pu oe me ka poe lapuwale, e kapaia hoi oe he kanaka lapuwale. O na mea like ke launa pu. No ka mea, "Pehea la e kohu ai ka malamalama i ka pouli?"

                He pokole ke ola naa o na kanaka pili waiwai, a me na lio kukini.

                Ina aole e hiki ia oe, ke olelo i ka mea pono, alaila mai olelo iki.