Ke Kumu Hawaii, Volume III, Number 14, 6 December 1837 — Page 56

56 KUMU HAWAII. (DETEMABA,

                hi, a ma Punaluu, a ma Kahana kekahi a ma Waialua hoi. Aka o ka nui o na pa aole pono; ma ka holo ana maloko o ke kai, oia wale no kahi e hiki ai. A i ka manawa o ka moana o ke kai aole pono iki.

O na papa, a me na noho, a me na hikiee.

                Eia kekahi mau mea hou a makou i ike ai. Ma Waialee, ua ai makou ma ua pa puua o ka mea aina; a ua makaukau ka papa aina; a me na papa noho; a me na keena moe a me na hikiee, kahi a makou e moe ai. Ua makaukau ka mea aina malaila. Pela hoi ma Kahuku, ma Laie, a ma Hauula, maluna o ka papa ai ko makou ai ana a maluna o na noho ko makou noho ana. Mamuli paha makaukau ko kakou mau makamaka i na mea e maopopo ai ko kakou hookipa ana e lakou.

He mau mea ino a'u i ike ai.

                Ua ike au i ka luwahine e hanai ana i ke keiki a hai i kona u. Ua omo io mai ke keiki ia ia. Auwe na keiki, na mea omo i na luwahine! Aohe pono iki ka waiu o ka luwahine he mea ia e nawaliwali ai.
                Ua lohe au i kekahi keiki ma Palikoolau ua omo ia i ka wahine keiki ole, a ua mai koke ia; ua paa ka lepo; ua nawaliwali io no. Ua ike au i kekahi keiki ma Waialua nei ua nawaliwali. Ninau aku au i ka makuakane, Aole anei i omo keia keiki i ka waiu o ka mea e? o ka waiu o kona makuwahine wale no anei kona mea e ai ai? Ua ae mai ia. No ia olelo, ua hanai aku au ia ia i ka laau--aole nae ola, nawaliwali no, a mahope mai ua make ke keiki. Alaila, hele mai ka makuakane, a hai mai ia'u. Ua maopopo ka hewa o ka'u wahine, ua haawi oia i ke keiki ia hai e hanai, na ka luwahine ka hanai ana ia ia,---a nolaila paha ka make. Ae aku la au ia ia, nolaila paha.
                E na makuwahine, mai haawi aku oukou i ka oukou mau keiki i na mea e e hanai, o make lakou i ka waiu ino.

O ke poo i hana ino ia e ke Akua, i ko kekanaka manao.

                Ua ike au i kekahi keiki ma Ewa, ua aneane like kona poo me ke kua o ka hale; ua oi loa ka piko, a ua palahalaha loa mawaena o na pepeiao. Ninau aku au i ka makuakane, heaha ka mea e lilo ai i kona poo i mea oi loa maluna, a palahalaha loa mawaena o na pepeiao? I mai la kela, Na maua no. Ua kuhihewa maua, ua oi loa ma ka piko; aole maua i manao e hana nui loa e like me ia.
                Ninau aku au, Na olua anei ka hoano e ana i ke poo o ke keiki, ka! Ae mai la ia, ae; he mea ia e hanohano ai i ko makou manao. Ninau hou aku au ia ia. Ua akamai anei olua e hooponopono i ka ke Akua hana? Ua hawawa anei ke Akua, i ko olua manao, i ka hana ana i na poo o na keiki? A nolaila paha manao olua e hooponopono i kana hana ino, ka! Ke hoowahawaha nei anei olua i ka ke Akua hana? I mai la kela, Ua hewa ka maua hana, ua naaupo malaila.
                E na makua ea—e haalulu oukou i ka manao e hoohanohano i na poo o ka oukou mau keiki, i ka wahi ana ia lakou me ke kapa, e ano e ai ke poo; na ke Akua ka akamai e hoano i na poo o na keiki mamuli o kona makemake; a ma kana hana ka hanohano io.

Kekahi mea a'u i lohe ai.

                Ua lohe au i kekahi poe ma Koolau, ma Punaluu, ke lawe malu nei lakou i ka awa i Honolulu, a kuai aku la malaila i ua mea ona la, i na kanaka o Honolulu. Auhea ka mea nona ia aina o Punaluu, auhea oe e Kalaaunana? He mea pono anei ka mahi awa ia mea make e make ai na kanaka, ma kou aina ma Punaluu?
                He mau mea a'u i makemake ai e ike ihanaia.
                1 Eia kekahi. Ke makemake nei au e ike i na puka lio me na pani maikai, i na pa. O ka wawahi ana i na pa pohaku a o ka holo ana maloko o ke kai, he mau mea naaupo ia; he mea e maopopo ai ka molowa o ka luna aina; ka naaupo paha.
                2 Ua makemake au e ike i kekahi mau wahi ino loa ma ke alanui e hana maikai ia. Aia kekahi wahi ino ma Waimea ma kela aoao o ke kaha. Aole nui loa ka hana e lilo kela wahi ino i wahi maopopo e pii iluna ai.
                Aia hoi mawaena o Kahahana a me Makaua kekahi wahi ino; o ka hana wale no ka mea e pono ai kela wahi.
                Aia hoi ke ala mawaena o Kualoa a me Kaneohe, he ino wale no ka nui o ke ala. Ma ke kai kekahi holo ana; ma kekahi; ma kahi poho kekahi---a kekee wale ke ala e hele ai.
                Aole paha nui loa ka hana e maopopo ai ia alanui.
                Aia hoi ma Honolulu kekahi mau muliwai. Ina e paa ke alanui a pololei, alaila aole paha e hoopili koke mai na malihini i ka molowa ia kakou, no ka hana ole ana i na alanui. I keia manawa holo mai ka mea moku, a haawi mai i na kala kanaha no ke komo ana maloko o ke awa, a pai uka oia, a holo maluna o ka lio, aole e hiki pono ia ia e holo i Moanalua, ina i makemake oia no ke alanui ole, kahi e holo ai.
                Ma Moanalua hoi kekahi mau wahi ino; o na pali, a me ke kuauna a me ke kahawai hoi.
                Ma Ewa hoi kekahi mau wahi ino e holo ai, a ua kekee hoi ke ala ma kekahi mau wahi.
                Pehea Waialua? Aole anei he mau wahi ino malaila? He mau wahi ino no. A ua manao makou, a pau na hana e ae, alaila e hana paha i ke alanui. Ua manao makou e kukulu i mau ala hakahaka maluna iho o kekaki mau kahawai; e nui mai ke aho, a e hana no makou, ke ole e make e.

He manao no na'lii.

                Ina i hanaia kekahi mau alanui a puni Oahu nei a lilo na kanaka i poe mahiai a i poe hana alanui hoi kekahi, a lilo na hoki i poe halihali i ka nui o ka ukana, ua oluolu iki ia hana. Ua like ka ikaika o ka hoki hookahi me na kanaka eha i ka halihali ukana: a i ke kauo laau a me ka pohaku, ua like ka hoki hookahi me na kanaka umi. Ua haawi mai ke Akua ia Adamu ma i na holoholona a pau e kokua mamuli ona a e lilo i mau kauwa nana. Nolaila i kuu manao, aole pono loa ka holo wale kanaka i ka lakou hana.
                Ina i makemakena'lii i ai a i ia paha, no Waialua, i keia wa, a i hiki ole mai ka moku, ua lilo na kanaka hookahi kanaha, elua paha, ekolu paha kanaha i ka halihali i ua ukana la. A ua pau paha ka anahulu i kela huakaihele. A i hana ko Waialua poe, a ko Ewa poe, a ko Honolulu, poe i ke alanui ma na wahi ino loa, ina i paa ke alahaka maluna o ke kahawai ma Kaukuanahua a ma Waikakalaua a ma Kipapa, a ma Honolulu ma kolaila muliwai kekahi, maha la, a pau loa. Ina kanakolu mau lakou ua pau mai ka ukana o na kanaka hookahi haneri---a noho na kanaka ma aina. Auhea oukou e na'lii, he mea hiki ole anei keia hana i keia makahiki?
                He nui kuu makemake e hoohikiwawe i na hana naauao ma keia aina; i mea e oluolu ai a i mea e pomaikai ai ka aina. He aloha nui ko'u i na'lii a pau ma Hawaii nei nolaila kuu manao e paipai aku.
                Aloha oe, e Ke Kumu Hawaii.
                Waialua, Nov. 27, 1837.
Na EMEKONA.
 

                Ua paiia KE KUMU HAWAII ma ka mea Paipalapala a na Misionari, Honolulu, elua hebedoma hookahi pepa, o Wenede ka la e pai iho ai.
                Eia ke ana, hookahi makahiki, $0,50, a na mea e lawe i ka pepa a pau.