Ke Kumu Hawaii, Volume III, Number 14, 6 December 1837 — NO KO EMEKONA MA KAAPUNI ANA IA OAHU. [ARTICLE]

NO KO EMEKONA MA KAAPUNI ANA IA OAHU.

E ke Kumu Hawaii e, eia kekahi mau mea au e hai aku ia oe, no kekahi liuakai hele a makou. Ua holo au nie Emekona wahine, a me na keiki elua, o Samuela kekahi, a o loane kekahi, me -kekahi uiau oluia, a me na niea e kokua mai, a me iva hoahele, e kaapuni i keia uioku o Onhu nei. Ma ka la 27 o Okatoba ko makou holo ana; a umikumamaha mau la, ko inakou holo ana a hiki hou mai, i Waialua nei. Iwia kal.ua kumamaiwa kuu mau manawa i hai aku ai i ka ke Akua olelo i na kanak.i-a nui ko maua manawa e kainailio ai me na kanaka, ma na niea e pono ai, a me na mea e poniaikai ai lakou. i 0 na mea i loaa mai. Yn hookipa lokomaikai mai na hoahanau a nie na hoalauna ia mnkou, ma ke alanui. Eia na wahi o mnkou i hookipnia'i —Ma Waialee, ua moe makou, ina k'ahuku kekahi ai aua— ma Laie elua po a mnkou e noho ai. Malaila ko makou Snbati. Ma Hauula ka ai ana o ke kakahiaka o ka la noa; ma Kahana ka aina awakea; a ma Kualoa knaina ahiahi, malaila hoi ka pioe ana. Po alua ua holo aku i Kaneohe. Ma ka waa kuu wahlne, a me na keiki, a me ka nui o ka poe hoahele-Ma ka waa maikai o Kaiiihiwa ko lakou holo ana. Mauka no au e hai aku i ka oielo.

Aui «eka la Kintoiie--me Parekama r ,kahotMt^^ poaha, Alaila Ihilo iut Waimanaio, hookipa »!otiā ittti |(t poe ma kahi o Lono. Poaiima, ho!o makou ma ka aiaa maloo a me ka laiiiai wi a hiki i Waialae, a hookipa aioha mai ka mea aina ia makou mn ka awakea, a ma Honolulu ka aina ahiahi. Maiaiia ko makou noho ana f a hiki i>ka podkoiu. Alaiia holo makou i Ewa. Ma Halawa ka aina awakea, a ma kahi o Mi. Bihopa ka aina ahiahi. Ngho' malaila ka poaha; a poalima, hoi mai i Waialua nei. Aole makou i holo i Waianae, no> ka mea, hē ua pinepine, a ua lohe hoi makou a.ole kanaka, ua hala lakon a pau iuka e kaiai papa. Ua lokomaikai na kamaaina ia makou a pau, a ua malama aloha mai ka Hakii ia makou, aole inea eha ma ke alanui, aohe mea mai o makou, ua hoi pomaikai mai. O na mea a'u i ike ai. «V« mea maikai «'u i ike ai. 0 kekahi mau alanui i hana maikai ia, oia kekahi mau mea a'u i ike ai. Ma Kapaeloa 300 paha anana o ke aianui i hana mai kaiia. Mainua, aole pono ke holo uia ma malaila, maUma o ka lio, i keia \va ua pono ke ala no ke kaa. Ma Waimea 100 paha anana o ke alanui maikai. I keia wa, ua maikai ka liolo ana, ma keia aoao o ke kaha—o kela aoao pali, kahiii koe-. Ma Kahuku no kekahi wahi i hana ponoia, ina ke ala inanka 75 paha anana.i hana maikaiia, Ma Malaekahana a nie Laie kekahi onau wahi i Koopololeiia a maikai. Ma Kahnnahoi kekahi hana nui a maikai. ;Mai kapaa o Punaluu a hiki i ka paa o Kahana 300 paha anana ka loa, a ua hana maikai a oluolu ke ala, ma ia wahi a pau; mannia, ua ino loa. Ma.ko' Makaua aoao, ua hanaiki ia, aka koe ka nui o kolaila wahi ino. Ma Kualoa hoi, ua hanaia a maikai kekahi wahi'. Ua ino loa mamua, aka, i keia wa ua maikai loa ka holo ana ma kekahi wahi. Koe 110 kekahi wahi malaila. Ma Waimanalo, ua ike oukou i kekahi hana maikai, ma' kela pali ino loa. fna i hooikaika ka luna o kela hana e paa auanei ke ala a hiki ilnna loa o ka pali. Eia kekahi wahi hemahemaa ka poe hana malaila, aole paha he wahikelopa na lakou, i inea e hoekaawale aii na pohaku ana. Onapukalio. Eia kekahi matl mea hou auiike ai. Ma Waialee, uakukulttrakou ike pani me na ami ma ka puka kahi e komo ai maloko o ka pa. Pelama Hauulakeka-

hi, a ma Punaluu, a ma Kahaaa kakahiama Walaluahol. Akao kaaoio na pa aole pono; ma ka holo ana «•* loko o ke kai, oia wale no kahi e hiki ai. A i ka manawa o ka moana o ke kai aole pono iki. Onapapa, a nuna noho, a «f. «a hikUe. Eia kekahi mau mea hou a makou i ike ai. Ma Waialee, ua ai makou ma na pa puna o ka mea aiua; a ua makaukau ka papa aina; a me na papa noho; a me na keena moe a me na hikiee, kahi a makou e moe ai. Ua makaukau ka mea aina malaila. Pela hoi ina Kahuku, ma Laie, a ma Hauula, maluna o ka papa ai ko makou ai ana a maluna o na noho ko makou noho ana. Mamuli paha inakaukau ko kakou mau makamaka i na mea e maopopo ai ko kakou hookipa ana e lakou. He mau mea ino i'u i ikt ai. Ua ike au i ka luwahine c hanai ana i ke keiki a hni i kona u. L'a 01110 io mai ke keiki ia ia. Auwe na.keiki, na mea omo i na luwahine! Aohe pono iki ka waiu o ka luwahine he niea ia e nawaliwali ai. > Ua lohe au i kekahi keiki ma Palikoolau ua omo ia i ka wahine keiki ole, a ua mni koke iu; ua paa ka lepo; ua nawuliwali io no. Ua ike au i keiki ma Waialna nei ua nawaliwali. Ninau aku au i ka makuakane, Aole anei i omo keia keiki i ka waiu o ka mea e? o ka waiu o kf»na makuwahine waie no anei kona mea e ai ai? Ua ae inai ia. No ia olelo, ua hanai aki: au ia ia i ka laau—aole na.e ola, nawaliwali no, a mahope mai ua make ke keiki. Alaila, hele uiai ka makuakane, a liai mai ia'u. Ua maopopo ka liewa o ka'u wahine, .ua haawi oia i ke keiki ia hai e iianai, naiia liiwahine ka lianaijina i i ia,—a nolaiia paha ka make. Aeaku ia au in ia, nolaila pnha. E na niaknwahine, mai hanwi aku ouliou i ka oukou';tuau keiki i na inea e o hanai, o inake lakou i ka waiu ino. O ke poo i hana iw> ia e ke . I1 11:1, i koke : ininka manuo. i l'a ike au i kekahi keiki ma Ewa; ua •ineane like kona poo ine ke kua o ka 'iale; ua oi loa ka piko, a ua palahalaiia loa mawaena o na pepeiao. Ni:»au ak:i au i ka maktiakane, heaha ka mea e lilo ai i kona poo i mea oi loa inaiuna, a palahalaha loa mawaena b •ia pepoiao? I niai !a kela, Na uiaua no. ! 'a kuhihewa niaua. ua oi loa nia ka piko; aole inaua i manao e hnna nui loa e like tne ia. Ninau aku au-, Na olna anei ka lioano e ana i ke poo o ke keiki, ka! Ae mai la ia, ae; he mea ia e hanohano ai i ko makou manao. Ninau hou aku au ia ia . Ua akamai

•Miohia • hoopoiopomi i k* ke AkHH; Imkmf Ui hawawm «oei ke Akwi, i ke oI u imiimi i ka h&nm m i m poo o na keiki? A nolaili peha oianao olaa e hooponopono i kana hana ino, kal Ke hoow ihawaha nei anei olua i ka ke A* ku& h Rna? I mai ia kela, Ua he«a ka maua hana, ua naaupo malaila. E r a makua ea-e haalulu oukou i ka manap e hoohanohano i na poo o ka oukou mau keiki, i ka wahi ana ia lakou me ke kapa, e ano e ui ke poo; na ke Akua ka akamai e hoano i na poo o na keiki maniuli o kona makeiuake; a ma kana hanā ka hanohano io. Kekahi mea a'u i lohe ai. Ua lohe au i kekahi poe ma Koolau, ma Punaluu, ke lawe inalu nei iakou i ka awa i Honolulu, a kuai aku la malaila i ua mea ona la, i na kanaka o Honololu. Auhea ka uiea nona ia aina 0 l'unaluu, auhea oe e Kalaaunana? lle mea pono anei ka inalii awa ia mea make e niake ai na kanaka, ma kou aina ma Punaluu? Ih mau mea a'u i makemake ai e ike i hanaia. 1 Eia kekahi. Ke makemake nei- au e ike i na pnka lio nie na pani maikai, ■ina na walii a pau, ina i paa ke ala lio 1 na |m. 0 ka wawalii ana i na pa poliaku a o ka holo ana maloko o ke' kai, hc mau inea naaupo ia; lie inea e mnopopo ai kamolowa o ka luna aina ; ka naaupo paha. 2 l'.i makeinake au e ike i kekahi mnu Walii ino loa ina ke alaniii e hana maikai ia. Aia kekahi walii ino ina Waimea in;v kela aoao o ke kaha. Aole nui loa ka iiana e lilo' kela wahi inu i wahi maop'opo e pii iliina ai. Aia hoi mawaena o Kahana a ine Makaua kekahi wahi ino; o ka hana wale no ka mea e pono ai kc!a walii. Aia hoi ke ala mawaena o Kualoa a ine Kaneohe, he ino wale no ka nui o ke ala. Ma ke kai kekahi liolo ana; ina ka lepo kekahi; nia ke kuauiia o ka loi keknlii; inn kahi poho kekahi—a kekee .wale ke ala e hele ai. | Aole paha nui loa ka hana e niaopopo ai ia alanui. Aia hoi ma Ilonolulu kekahi mau walii i:io e liolo ai; ina ke kai, a ine ka muliwai. Ina e paa ke alanui a pololei, alaila aole paha e hoopili koke niai na malihini i ka molowa ia kakou, no ka liana ole ana i na alanui. I keia manawa holo tnai ka mea moku, a haawi mai i na kaki kanaha no ke komo ana maloko o ke aua, a pai uka oia, a liolo maluna o ka lio, aole e hiki pono ia ia e holo i Moanalua, ina i makemake oia no ke alanui ole, kahi e holo ai. Ma Moanalua hoi kekahi mau wahi

i»o; ona pdi f a k* k«kraM a,»e kekalMiwai - ■#. MaEwa hoi kehilii mni w«hi ii»o e holo «w kekoe boi ke āta makekahi mau wahi. ' Pehea Wtiaiua? Aole anei ha mau wahi ino mataH«i? He mau wahi ino no. A ua manao makou, a pau na hana e ae, alaila e hana paha ike alanui. Ua manao makoue kukulu i mau ala hakahaka maluna iho o kekaki mau kahawui; e nni mai ke aho, a e hana no makou, ke ole e inake e. He nuuāu> na na'lii. Ina i hanaia kekahi mau alanui a puni Oahu nei a lilo iia kanaka i poe mahiai a i poe hana alanui hoi kekahi, a lilo na hoki i poe halihali i ka nui o ka ukaua, ua oluolu iki ia hana. Ua i like ka ikaika o ka hoki hookahi me na kaiiaka eha i ka halihali ukana: a i ke kauo laau a me ka |x>baku, ua like ka 'hoki hookahi me na kanaka umi. l'a haawi niai ke Akua ia Adamu ma i iia holoholona a pau e kokua mamuli ona a e liio i mau kauwa nana. N<»laiia i kuu ihanao, «nole p«>no loa ka holo wale ana o' na hoki a me na pipi, a hana tia kanaka i ka lakou hana. Ina i niakeuiake na'lii i ai a i ia paha, no Waialua, i keia wa, a i hiki ole mai ka moku, ua lilo na kanaka hookahi k.Hiaha, elua palia, ekolu paha kaiiaha ika 'ialiliali iua ukana la. Aua pau paha ka annhnhi i kela liuakaihele. A i hana ko aialua poe, ako Kwa poe, a ko Ilonolulu poel i ke alanui ma na walii ino lo;i, ina i paa ke alahaka inaluna o ke kaliawai ina Kaukiianahua a nia aikakalaua a; ma Kipnpa, a uia Iloiioluluma kolaila niuliwai kekahi, hiki.no na ho.ki e haHhali i ua ukaiia kauinaha la, a pau loa. Ina kanakoln niau hoki ine iia kauaka ekolu e nialama ia l.ikou ua pau niai k:i ukaiia o na kanaka hookalii hanei'i—a nolio na kanaka mu ka mahi ai, a me na niea e waiwai ni ka «iih<i. Auhea oukou o na lii, he mea liiki 6lc anei keia hiina i keia inakahikl? Ile niii kuu niak|'inake e hiiohikiwa- \\ e i na liana naailao nia keia aina ; i inea e oiuom ni ii niea e pouiaikai ai ka aina. Ile nui ko'u i na'lii a l pau ma Hawaii neii nolaila kuu nianao ! e paipni akii. | Aloha oe. e Ke Kumu Mawaii. . i Waialun, \ov. 2|7, 18.57. Na Emf.ko.na. : :