Ke Kumu Hawaii, Volume III, Number 15, 20 December 1837 — LAAU MAKE. [ARTICLE]

LAAU MAKE.

Make aku la i ka la 8 o Dekemn!>a m i o Iva;uiluwa, ka wahiue a Wahinealii, lie iioalianau wnliine iloko o ka ekalesia. Eia ke ano o koua make ana, ua pepeliiia e ivi kalnina niaoli o Honolulu nei, i ka laau lapaau. O Kanalu ka inoa o ke kahuna, a o Ilomi, a me Kaniku, a me Kamakele, o lakou iu» a ekolu na mea kii laau, a o lakou no a elia ka |h>c nana i hana i ua laau la a uiake aku la ka wahine. O ka POU ka mai i ka lakou olelo, a o ka PAIPAI ka laau. Penei ka lakou hana ana. Hahaia o Pohiwa e kekahi kahuna wahine, olelo inai he mai, aole i'olelo mai o ka wai],i ka laau, aole o ka paipai, a holo aku la ma kekalii aina. Hele aku la Kapohiwa i kahi o ua poe kahuna nei, noi aku la ia lakou, e haha mai i kona mai, loaa .iko la he mai niii, koi

ikiikaaka la kamai i Ina; hMMiIaMW huua o ka paipoi ka U*u, hum'niā ekolu: a i ka hom eono paha o ke kakahiaka nui ua la Bla,painaoKa|>ohiiraaaiaoaa,alaila kamo ka paipai. Aole i pau loa ika konao mua aaa, a mahope haaa hou a pau loa i ke komo. I mai la Kapohiwa he pouli ka niaka, manao Kanala no ka naha paha, a liuliu naha no, aole aae i pau ka pouli o ka inaka. I mai la Kapolūwa,aohe welanui maloko,inawaho n<> kamea nui. $lahaihola, aeōno naha aoln! koko, a i ka hiku komo ka uhi, a i ka walu koino ka waikea. Elua naha hou mai la, i mai la o Kapohiwa, He poanaana ka wawae, heaha ka pono no'» ? I ihn 1« na, he pono no, aole hopohopo, e pukano ka mai, aole ku pono ka la puka no. Olelo ke kane, Aole oe e hopei, owau ka popilikia. Ninini iho la ke kahuna i ka >wai maluna, maule Kapohiwa a haule ilalo, lomilomi lakou me ka pihoihoi no, a lele aku la ka ea, 0 ka make iho la no ia ma ka hora 11, elima hora mai ko komo ana o ka laau a i ka make ana. Uwe iho la ke kane a nie nn hoahanau, a me na kahuna, a me ka nui loa o na kanaka, he kanikau nui, nole nae i pono Kapohiwa i ka uwe ana, ua pau kona ola, ua hele kona uhane iinua o ke alo o ke Akua, eino ole ka hele ana. JVt» ka laau. Eia ke ano o ka liana ana o ua l.iau i kapaia o ka PAIPAI. Lawe ke knliuna i ■elua ka, a ewalu kauna o ka lia, a me ka apaua ipu, kui nva ka papa a huipu me ka wa» maloko o ke pa, ekplu paha pona o ka liiha kuhi ka hohanu o ka wai. . Oia ka olelo a ua kahuna. O ka liiau oiu ka ipuawa, o ke ka oia ke kiiniu loloa o ka i|>u, ua like ka loilii me ka loihi o ka linia o ke kanaka a liiki i ka poaeae, o ke kano kekali» inoa o ia wahi o ka ipu: a lnii pu na ka elua a anaia, elia kapuai ka l;>'Jii. O ka ha ipu, oia ke kuinu jo Ua lau |uil;ilialaī»a 1 okiia a kaawale ke a kaawale na lau. jlle 32 oia mau inea. iO ka apaoa ipu oia' ka papa a me ka niea pala oloko o ka hua maloo o ka iiniawa a o leanui, elua pa'ua iniha ka laula a pela uo ka loa o ua apaua la, hookahi paha auneki ke kaupaonaia. 0 ka hohonu o ka wai ekolu pona lima, ekolu paha paina ma ke pa kalii e waiho ai ka laau. Ua uuku keia laau i kahanaana, wahi a lakou, he nai ko kek&hi, komo ka hapalua oka ipuawa i kekahi manawa. Ina 1 kuiia ka fpuawa, o na ha a me na ka a me ka pala akowiia, oia wai uuku a me ka ikaika, ua kapaia WAIKI. Pela ka hana ana o> ka laau> a ua kapaia he laau oluol»-

fcol« kuhu,aole ikaika, «k* he olelo oiaio ole ia olelo. He huhu oo ka ipun, koM uuku oia ka waha naha huh'j no, a o ke koko no kekahi, a ina e mahuahua iki o ke koino aua ma ka waha make no ka mea nana e ai. Pela no kc halalo mai. aole naha i ka hana uuku, aia nui alaila n&ha, hubu no ka nnha, moku ke aa liilii maloko o ka naau kahi e hiki aku ai ka laau. He naha hoi ko ka ipuawa kc hamo mawoho ma ka iii. Ikaika no la! 0 ka WAIKEA, oia na kukui maka ewalu i kuiia me ka wai, keokeo ka wai i ka aila o ke kukui. JVb ka mai. Olelo na kahuna nana i haha ia Kapohiwa, hc mai nui kona, he mai make,-Eia ke ano o ua mai la, he mea loihi a me ka oolea, e waiho ana ma ka opu, maluna ae o ka piko,e waiho pololei ana mailuna a lalo, elima paha, eono paha inihakona loa. Kapa aku la lakou i keia mai he POU ka inoa, i mai la aia liuliu make no, ke loaa ole ka laau i ua mai la. Olelo lakou i loaa keia mai ia lakou nia ka haha ana ma ka opu. Olelo o Kanalū aole keia mea oolea maloko o ka naau, mawaho no a pili pu paha me na naau. Hoole mai o Kaniku, maloko no wahi ana, no ka mea aole loa e liiki ke hemo i ka naha ana o ka naau ke wailio ia mea mawaho o ka naau; he oiaio no keia, aole loa e pili ka laau ma ip mea a hemo mai ke -moku ole ka naau, a moku ka naau helelei ka lepo nialoko o ka opu a hele hewa no. Malia paha o ka hana iho la no ia o ka ipuawa, o ka moku me he pahi la, ka naau o ke kanaka a puka mai la ka mai a hemo!!! Make no hoi ke kanaka ia hanu ana, nolaila paha, hoole kekahi poe kahuna i ka manao o Kanalu, i mai, Aia maloko o ka naau kahi e waiho ai ua Pou nei. Aole lakou i ike he hiki ole i ka mea oolea ke waiho pololei maloko o ka naau mailuna a lalo. Ile waiho poai ka naau a anapuu a puni ka piko, nolaila hiki ole ka mea loihi oolea a &e ka luihi ke waiho maloko, e hiki paha i kekahi mealoihi ke moe kea a waihomaloko. Aohe naau poiolei mai luna a lalo kahi e hiki ai e noho ua mea kolohe nei. Nolaila paa ka nuku o ua mau Jcahuna la a pau, a ua akaka, he mea ole wale no ia olelo ana. Āole loa e hiki ka wiai ano loihi a me ka oolea ke noho malaila. Eia kekahi mau mea e akfeka ai ka lapuwale o ko na kahuna maoli manao be mai ko Kapohiwa. Ua ike po*o lakou he ono ka ai ia ia, he ikaika kona mau wawae i ka hele, aole wiwl o kona kino, aohe leaa o ka maka» aole hi, aole li, aole keokeo ke alelo, aohi haalnlui aole kunu, aole

w«la, aole aha ia? hiamaa ao i ka po, ta»a no i ka ao. O na kahuna «ali' ao ka i ib« ikona mai. Heaha la ia mai? He mea oolea a he loihi, aole no he wahi e waiho ai !i mea, aole. Ke wahine mai ole o Kapohiwa, a oa make i ka laau. O ka heva o kona make ema. U» ae .mai na kahana, na ka laau no i pepolii ia Kapohiwa, a ua akaka no ia wahi, aohe mea nana i hoole. Ninau aku kekahi ia Ksfttalu, Ina aole i lapaauia ua wahine la make koke anei i ka mai? I mai la, Aole make, aka, i mui lakou, aole o lakoumanao e pepehi kanaka, he hoola wale no ko lakou manao. Olelo mai he kanaono a lakou mai i hanaii.-'i he 21 o lakou no ka ekaleaia, aole hoi i make kekahi, o Kapohiwa wale no. Heaha la hoi! Ua ike lakou i ke ano 0 ka paipai he make no, na lohe lakou he nu'i ka poe i make i ka paipai a me ka waiki. Ua ike lakou aole e pono ua laau la no ka mea nawaliwali i ka mai, nolaila koho aku lakou i ka poe ui a me ka poe ikaika. Aole i hanaia ka waiki a me ka paipai 1 mea e lapaau, aole, ua hanaia i mea e kaulana ai ke kahuna lapaau a i mahaloia oia e na kanaka. Ike aku la ke kahunai ke kannka ui paha, he wahine paha, i aku la he mai kou, a haha i ka opu olelo aku la ua loaa, he Pou, ahe aha la paha, i aku la, Mamuli puka mai ka mai, aole e pono ke lapaau, i keia wa paha he pono. Koi mai la ke kanaka ia ia e hana' mai, hana iho la ke kahuna i ka laau ikaika, o ka mai iho la no ia, make no kekahi poe! Kia ke kumu 0 ka hewa o ia hana ana, o ka wahahee,aokhe mai, ina paha he mai, he mea uuku wale no. K like me kekahi poe paha i hele aku 1 kekahi hale, olelo aku ua wela i ke ahi, he olelo wahahee wale no, aka, paulele ka mea nona ka hale ialakou, i aku la, K kinai koke oukou, wikiwiki aku la kekahi a ninini ī ka waii maluna a mawaho a maloko o ua hale nei, wawahi kekahi i ke pili, kiola aku kekahi poe i ka waiwai a pau loa mawaho, a maha kekahi, a nalowale kekahi. Pela e hana ai lakou, a olelo kolakou luna, Ua pio! Hoomaha iho la lakou. Oki loa ka hale, pono paha ke ako hou a hana hou, pono paha ke wawahi. Inapaha e ninau kekahi i ka mea nona ia hale i kona manao i ka poe kinai i ke ahi, e oielo mai paha, He poe lokomaikai lakou, i ole lakou, ua pau paha ko'u hale. O ka oiaw no o ke ahi, oia ka mea e lilo ai ia hana i lokomaikai. Ina paha, pela do ka mai, Pomiikki ua poe la he 60! Pomiiklu i ko lakoo pakele i ka lsan! Oia ka mea weli-

'HMin liiat' / / iiuaU butino il< i %■ Me» aoleaaAi • ln«i oia? E hewa no, i t pooo oo k« uku t no ka naha o ka hale, a om ka ino o ka waiwai oloko. Aole īoa e ike na kahpna i ka ani, e hiki oiai ana ma na luanawa nwhope loa. Ua akaka nae, oia ke ano o ke kanaka, oka nHai r a me ka make, a no ka makau i ka make, makemake nui na kanaka e lapaan mua i nea e pole aku ii, a hana na kahann ma' na mea ui a me ka ikaika, no ka mea o lakou no ka poe ola paha a pakele paha i ka mai, no na makahiki he nui wale. na 'maoli, e hoonaauao oukou, mai hana naaupo oukou, o lilo oukou i poe pepehi kanaka. Kia ka hewa nui e haalele aioukou, o ka hoopunipuni. Aia ka olelo pono ma ka Buke Mua, aoao 96. No ka lapaau. K aeluhelu oukou ia |>alapala a e noonoo. Alohaoukou, Na Dit TA laoa.