Ke Kumu Hawaii, Volume III, Number 17, 17 January 1838 — Page 65

KE KUMU HAWAII.
HE PEPA HOIKEIKE I NA MEA E PONO AI KO HAWAII NEI.
"O ka pono ka mea e pomaikai ai ka lahuikanaka; aka, o ka hewa ka mea e hoinoia'i na aina."
Buke 3. HONOLULU, OAHU, IANUARl 17, 1838. Pepa 17.

KALUAAHA, Det. 1, 1837.

                Auhea oukou, e na Kamalii o Molokai? aloha oukou. Ua loaa iho nei ia'u ka manao e palapala aku ia oukou. Elima ae nei makahiki o ko'u noho ana ma keia pae aina. A i keia manawa nui io no ko'u aloha i ko Hawaii kamalii. Nolaila keia manao a'u e palapala aku ia oukou.
                E ake au e pomaikai oukou. I ko'u manao aole i loaa mai ka pomaikai i keia manawa. Aole oukou i lako i na mea e pono ai. No ka mea, ke noho nei oukou me ka pololi, ke kapa ole, ka ilihune. Ua ike au kekahi mau haumana ohemohemo lakou i ka ai ole. Aole lakou i hele mai i ke kula i kekahi manawa. Noho no lakou i ka pololi. A noho no kekahi poe i ka inoino o ke kapa - a hele mai kekahi poe me ke kapa weluwelu a me ka ekaeka.
                A i ko'u ike ana i na haumana ua pololi - ua hune, ua nahaehae ke kapa - a ua inoino, ua paapu i na uku lele - ua piapia ka maka, ua ino ka lauoho — e lewalewa ana, i iho au iloko o ko'u naau, peneia: Nani no ka pilikia a me ka poino o ko Hawaii nei kamalii. Aole like pela na kamalii ma na aina naauao. No ka mea malama na makua i na kamalii malaila, a nui ka ai a me ka ia, a me ke kapa. Hoouna na makua i na kamalii i ke kula a naauao. Oia ka mea i hoolakoia na kamalii ma na aina naauao.
                Auhea oukou e na kamalii o Molokai? Pehea la oukou e hoolakoia'i i na mea e pono ai? Aole anei ma ka imi naauao? He poe ilihune ko Molokai - a pela no ko Hawaii nei a pau. Heaha ke kumu o ko lakou ilihune ana? aole anei ko lakou naaupo? He poe waiwai loa na kanaka ma Amerika. Heaha ke kumu o ko lakou waiwai? O ko lakou akamai no, a me ko lakou ike. He mea mau ka ilihune a me ka pololi - a me ka hele wale o ko na aina naaupo. Nolaila, ea, e hele pono mai oukou i ke kula i lilo oukou i poe akamai. Malaila oukou e pale ae ka ilihune. Ina e hele mau oukou i ke kula i keia manawa, ike oukou i ka heluhelu, a me ke kakau lima, me ka helu a me ka hoike manawa — a me ka hoike honua, he mau mea ia e waiwai nui ai oukou.
                Ke kuhi hewa nei na makua o oukou, aole waiwai o ka naauao. Ua lohe au ua olelo kekahi poe makua, aia ma Halawa, "He mea lapuwale ka hele o na kamalii i ke kula.'' Penei ka lakou olelo ana i na kamalii. I ka hoi ana'e o na keiki mai ke kula, a i ko lakou mau hale e ai ana na makua me ka i ana'ku i na keiki meneia, "Eia la ka makou, auhea ka oukou? I noho makou i ka mahiai, a i ke kahu imu, a o ka ai ka hope. I hele oukou i ke kula a ke hoi nele mai nei ka hoi oukou. Aole ai ma ke kula, aole ia — aole kapa." Pela ka hemahema ana o kekahi poe makua i na keiki i ko lakou hele ana i ke kula. He mea hewa loa ka hoomolowa ana i na kamalii pela.
                Aole loa pela ka hana ino ana o na makua naauao. Nolaila ua naauao, a ua maikai na kamalii o lakou. Aia no ma ko makou aina kekahi poe naaupo no, aole nae i pomaikai iki lakou. Ua hooluhi wale ia lakou e ka poe waiwai, lilo ka waiwai i ka poe naauao. Aka, o ka poe naaupo, ua nele — ua hookauwa hooluhi na ka poe naauao. Ma ko makou aina he poe naauao ka nui o na makaainana. Nolaila aole lakou e ae aku ana i ka hooluhiia ana e ko lakou poe alii. No ko lakou ao ana i ka wa kamalii a ike lakou i ka pono a me ka hewa o ka aina. Aole loa e lilo ko lakou waiwai i ka hao wale ia. No ka mea ua naauao lakou, aole i hiki pono i ko lakou alii e hao wale i ka waiwai o na makaainana. No ka ao ana o na makaainana i ka wa kamalii nolaila aole hemo wale ko lakou aina.
                No ke ao ana i ka palapala i ka wa kamalii nolaila ka lilo ole o ko lakou mea kanu i ko lakou poe alii. Ua naauao na makaainana, nolaila ka lilo ole o na ia o ke kai i ko lakou poe alii. No ka naauao ana o na kanaka ma Amerika nolaila aole i hookapuia kela mea keia mea.
                Auhea oukou e na kamalii o Molokai, aole anei he mea waiwai nui ka ike, a me ka naauao? He mea ia e pale aku i ka hookaumaha wale ia. O ka ike, a me ka naauao, he mea ia e pale aku ai i ka hao wale, a me ka hemo ana o ka aina. O ka naauao, he mea ia e pale aku ai i ka ohi wale ana o hai i ka oukou. O ka naauao, he mea ia e hoopau ai i ka hookapu waiwai ana. O ka naauao, he mea ia e hoopau ana ia mau haana ino. Nolaila, mai haalele oukou i ka imi naauao ana, e imi ikaika no a loaa, alaila nui ko oukou pomaikai.
                Aka, aole ma ke akamai, aole hoi ma ka naauao i ka palapala kanaka, oukou e pono ai—aole loa. O ke akamai a me ka naauao ma ka ke Akua olelo, malaila oukou e pomaikai mau loa ai. O ka naauao ma na mea o keia ao, he mea ia