Ke Kumu Hawaii, Volume III, Number 18, 31 January 1838 — Page 71
1838.) KUMU HAWAII 71
a kakou Haku, a pau ia hoi aku la ma kou i Waipio, a malaila hana i kana hoike kula, halawai, oia na hana malaila, hele aku la makou ma Hamakua, a malaila ike au i ka lokomaikai o ka Haku ia makou; i ko makou hele ana i waena o na kanaka hewa nui wale, komo no ia iloko o ka naau o na kanaka a pau. Nolaila mahuahua ka poe huli mai ma ka pono o ko kakou Haku, hele aku la makou ma Waikoloa hoike kula, ma Haiku, hoike halawai, Ma Kawela moe malaila, he mau wahi kalo, he mau uala ka makou mau ai malaila, a ao ae la pau ka halawai, hele makou a hiki ma Honekaa. Haawi mai la ke konohiki he puaa na makou, ai makou malaila, a hoike malaila halawai no hoi a pau ka halawai, hoomakaukau ka hele, i aku la au ia Laiana, ua eha kuu wawae, i mai la kela ia'u. Nui kuu aloha i na kanaka maanei, ke manao nei au e noho oe maanei i keia mau la e halawai pu me lakou, mahuahua ka poe huli mai, aka, o ka nui e iho ana i ka make, ae aku la au a noho iho la au malaila a hala ka hebedoma, hoi mai la au i Waipio. NA NANA.
KA PALAPALA HEMOLELE
Palapala hemolele!
Moni nani ano e!
Pomaikai ke keiki ike
Ia alakai maikai.
KE KUMU HAWAII.
WENEDE, IANUARI 31, 1838.
NO NA ALANUI. Makaukau na'lii e hooponopono i na alanui pilikia ma Honolulu, a e hoopololei i na alanui kekee, a e hoakea i na alanui olioli.
E hoomaka ana keia hana maikai i keia mau la. He hana nui ia, e hoikaika kakou a pau malaila.
Ua loaa ke Kumu Hawaii kekahi palapala no na alanui - e heluhelu oukou e na'lii a me na kanaka.
NA ALANUI.
Oahu, Honolulu, Ianuari 27, 1838.
OWAU O KAAHUMANU II.
Ke hoakaka aku nei au ia oukou e na kanaka o ka aina e, a me ko keia pae aina no hoi i ka hana o keia makahiki o kakou, eia ka hana e hoakea ae ana au i na alanui o loko o ke kulanakauhale o kakou, a e wawahiia no ke kauwahi, elima alanui ma ka loa o ka aina, eono alanui ma ka laula o ka aina, o ke alanui ma waena konu o ka loa o ke kulanakauhale, he 10 anana ka laula, oia ke alanui e hoopololei mai Kikihale, a hiki aku i ka Luakini i Waiahao me ka hanana maikai paha, e oluolu ai.
O na pili hoi eono anana ka laula, a o na kihi aono ka laula. Aka o na alanui ma ka laula o ka aina elua alanui eono anana ka laula, o ko ka papu, a me ko Hotele. O na pili elima anana ka laula, a o na kihi eha anana ka laula. Pela e hanaia ai na alanui o kakou.
No ka pilikia o ke alanui i pakele ai kekahi mau kanaka mai make loa i ka poe holo lio, a pakele wale iho no ke Lii nona ke aupuni i ka makahiki 1834. No ka pilikia o ke alanui no ka hihia kekahi o ka poe nana e malama mai ke kulanakauhale o kakou, a me ke aupuni o ke Lii, no ka pilikia o ke alanui i na pahale, nolaila paha ka pelapela a me ka pilau, a me ka haiki pono ole, i mai ai na kanaka o ke kulanakauhale, no ka pilikia o ke alanui i nui ai na mea inoino a ka ihu e honi ai, nolaila paha ka nalulu, a nui loa ka poe i make. Nolaila mai keakea mai me ka lokoino e na mea pahale o ke kulanakauhale i na mea nana e hana aku na alanui o kakou.
Eia ka poe nana e hana mamuli o keia olelo.
Mataio Kuanaoa, Paki,
Kaniua, I Ii.
Kaeo, Nahinu,
Kalunaaina, Kuapanio,
Is. Kaaoaohema, Elia Kuhia,
Kahekili, Kalauwalu,
Kaholowaa, Unauna,
Kuluwailehua, Kaapuiki,
Haalilio, Palu,
Kaio, Keaniani,
Nohonihi, Kaaiawaawa.
Auhea oukou ka poe hooponopono i ke aupuni, a me ka poe imi pomaikai o na kanaka ma ia hope aku. Eia keia manao, e hana oukou i keia manawa i na mea e pono ai na kanaka mahope aku nei ma keia pae aina.
O na alanui, kekahi mea e hooponopono i pololei, i akea, a maikai.
O ke kulanakauhale kekahi, a o ka aina kekahi e hana i kona mau alanui iho a pono, he hanana maikai kekahi, e kaulike paha ka nui, a mumuku paha kekahi.
Ua lohe pinepine oukou a ua noonoo no hoi he pono ke hana i na alanui a maikai, a ua hoomaka no hoi oukou ia hana, ma keia wahi ma kela wahi. O ka hoomaka wale no ia, aole i pau ka hana.
He pono ke hoakaka i mau luna e kokua ma ia hana e hooponopono i na alanui ma keia pae aina a ma keia kulanakauhale kela kulanakauhale mai Hilo a Niihau.
Ma Honolulu ke kulanakauhale nui, e mahuahua ana ka lehulehu o na hale, a me na kanaka a me keia hana kela hana, a me keia waiwai kela waiwai, he pono ke hana i na alanui a pololei a me ke akea, a me ka maikai, a kanu hoi i na laau malumalu, a me na laau hua, a e hookahe i ka wai, no uka mai paha no lalo mai paha, i ulu pono na laau kanu.
Oia kekahi mea e nani ai ke kulanakauhale ma ka aina wela.
He pono ke hana i na alanui i laula e hiki ai na kaa, na lio, a me ka huakai hele; e hiki hoi ke halawai kekahi kaa me kekahi kaa, aole hoi pilikia ke maalo ae kekahi i kekahi.
He pono ke hoakea i na alanui i oluolu mai ka makani ma kahi wela, a e hiki pono hoi ke alalai, a e kinai koke i ke ahi ke wela mai kekahi hale, e hiki wawe paha na kaakiwai.
Penei ka laula e pono ai na alanui, elima anana kekahi, aono anana kekahi, ehiku anana kekahi, awalu anana kekahi, eiwa anana kekahi, he umi anana kekahi, umikumamakahi kekahi umikumamalua kekahi.
Ma ke alo o ko Binamu hale he 12 anana me ka iwilei hookahi; oia na iwilei 25. Oia ka laula pono ma ke kuamoo, mai Waikiki a Moanalua. A ina emi iki, a he 20 iwilei ka laula, he pono no no.
Ma ka muliwai, a ma ke kahawai, a ma kahi kai papau, he pono ke hana i mau haka, a i mau pao, e kahe ai ka wai malalo, e holo ka lio, me ka hoki, me ke kaa, me ke kanaka maluna iho.
A he mau mano kekahi ma kahi wai, kahi lepo poho, a ma kahi loi.
Ina he mau pao elua ma Kikihale, me he mano loa, a hiki loa aku i Leleo, a pani kekahi mau loko, oia ka pono a puka ma Moanalua, a Waialua paha.
I umi paha alanui loa ma Honolulu, a i mau ala uuku iki iho.
A o kekahi ala pono, a pololei mai kai aku a hiki i Nuuanu, a puka i ke kai ma Kaneohe. Ina e poino kekahi i ka hooponopono ana, e pono ke kokuaia ia.
Oia kekahi mea e pono ai. Aka o ka hoomakaukau i ke alanui no ka Haku oia ka mea nui e pono ai keia aupuni. E hoohaahaa i na mea kiekie, e hoopiha i na awawa, e hoopololei i na mea kekee, a e hoomauia i na wahi apuupuu.
Ina kakou e hana me ka ikaika, a me ka noonoo like, a me ka oluolu maoli ma ka pono, oia ko kakou pomaikai. H. B.