Ke Kumu Hawaii, Volume III, Number 21, 14 March 1838 — NO NA KAMALII. [ARTICLE+ILLUSTRATION]

NO NA KAMALII.

ilio la. maikai ia. Ua hana pinepine au he mau komo lima me ka ili o ke Kurila; he mea ia e hoopumahana ai i na lima i ka manawa hooilo. H. Pehea kona huluhulu; i ke nana'ku ua loihi anei? K. Ae, ua loihi no; a ua eleele kekahi, ua keokeo kekahi; a ua ulaula kahi. O kona huelo, he mea maikai ia. Me kona kino ka loa. a he mea ia e ana iki ae, i kona manawa i lele ai mai ka laau kiekie, a hiki ilalo. H. Pehea kona lele ana? K. E hiki no ia ia ke lele mai kahi laau, a hiki i kahi laau, he mau anana eha paha, eono paha, a palekana. I kona lele ana, huli no kona huelo malalo o ke kino, a lilo ia i mea e paepae ai kona kino kaamaha; e like me ka eheu o ka manu laka. H. Kupanaha no. Ano e na holoholona o na aina e; oia wale no anei kona ano? K. Aole; nui na mea i koe. Aka, aole hiki ia'u ke hai maopopo aku ia oukou i kona ano a pau; no ka mea, ua hemahema ka'u olelo. Ina e hoola mai ke Akua ia'u, a, loaa hou ke ano o ka oukou olelo, alaila, e hoao hou wau i ke ao aku ia oukou. Aloha oukou a pau loa. Ua pau. E.O.H. Waialua, Detemaba 26, 1837. He manao hoakaka wale no keia no ko'u hanau ana, a me ko'u kamalii ana, a me ko'u hookanaka ana, a me ka ike ana i kekahi mau mea oloko o ke aupuni o Kamehameha. Kaua aku o Kamehameha, a make o Namakeha ia Kamehameha, o ka pau no ia o ke kaua ana, lanakila loa o Kamehameha. Ilaila ko'u hanau ana, o Hilo ka aina i hanau ai. A mai ko'u hanau ana mai a hiki i ka Peleleu nei, o ka holo ana

Ke Kurila. Kumu. Ua ike anei oukou he wahi holoholona e like me ua kii nei maluna? Na Haumana. Aola la. He aha la ia mea! K. He Kurila kona inoa. He wahi holoholona uuku keia. Ane like kona kino me he popoki maoli la. Ua nui nae kekahi popoki, a ua uuku hoi kahi. H. Heaha kona ano, he holoholona hihiu anei, a he laka paha K. Ua hihiu no; aka hiki no ke hoolaka iki ke kanaka ia ia- Aole nae laka loa e like me ka ilio, a me ka popoki. Ina e hoopaaia oia iloko o ka pahu, a hanai pinepine ia, a laila, oluolu iki aka e malama oukou i ko oukou manamanalima, o eha lakou i kona naha ana; no ka mea, he wahi mea kolohe ke Kurila. Aole launa loa me na kanaka H. He holoholona kolohe ka ke Kurila? Pehea la kona kolohe ana? K. E ai malu ia ke kurina o na makaainana, a me na hua e ae, he nui wale. A, ina lalau ka makaainana ia ia, no kona kolohe ana, nahu no, me konn niho loihi; a wauwau hoi me kona maiuu oioi. H. Heaha la ka waiwai o ua mea ino la? K. He ono loa kona io, me he

mai no ia o Kamehameha i Maui. Elima o'u makahiki i Hawaii, holo mai i Maui i ka Peleleu nei a Maui noho. E keiki ana no wau, ua nui iki ae, me ko'u mau makua no nae au, a hele makou i Wailuku, a noho ilaila ke alii. A hoi mai makou a Lahaina, haawe i ka ai a hiki i Lahaina, kanaka, ka wahine he wailau ka ai. A hookahi makahiki i Maui. Holo mai i Oahu, ma ka moku haole ke alii i holo ai i Oahu, o Balaunu ka inoa o ke kahu moku. Ma ka Peleleu no hoi makou me ko'u mau makua, a pae i Waikiki. A noho ilaila keiki nui ae la au, aole nui loa, a hele aku la ke alii i Waipio i halaulani, hele aku la no hoi o'u makua, hele aku la no hoi au, noho ilaila a hoi makou me kuu makuakane, a Waikiki noho. Hiki ka mai he Okuu ka inoa o ia mai, make o Kanahoahoa, haliia ka lehu. A mai hoi ko'u mua, hoihoi makou ia ia me ka makuakane no o maua i Ewa e kanu ai, he wahi ili aina aia la ia Kekaulike i neia manawa, hiki makou, ola hoi kona mai. Lele i ka makuakane o maua ka mai; o ka mai no ia a nui loa, a hoihoi aku la makou a Honolulu, a uka o Kaalaa, ilaila make ka makuakane o maua, a make no ilaila kekahi makuakane o maua. A lilo no ka makuwahine o'u i ke kaikaina o ua makuakane o'u. A noho no wau me kuu makuahine a me ke kaikaina o kuu mau makuakane, aole au i noho me kekahi makuakane o'u. A iho makou a Kailua, a hoi mai a Kaalaa noho. A ma ia hope aku, kaapuni ke alii o Kamehameha ia Oahu nei, hele hoi o'u makua me ke alii, hele pu hoi makou a Waianae, a Waialua, a Laie, kolohe kanaka i ka uala, a maluna no nae maua ma ka wahi waa, owau he keiki iho no, no Maalo ka waa, a hapai aku la kahi waa o makou rna kahi hapai waa a hiki ma o, holo aku la makou a kukui, pae makou a kakahiaka ae, holo makou a pae i Waialae, ia Maalo ia aina, a hoi mai la no maua mauka me kuu wahi kahu, a hiki no i Kaalaa, e noho ana no o Kaohele ma, mamua mai no lakou mauka mai no ma Nuuanu mai, a noho iho la no hoi au ilaila e kamalii ana no owau. Ua moe o Kekai i ke kane o Nawailau

ke kane mua, pau ia. Holo aku la ke alii a Waianae noho ilaila. Hele o Kekai me ke kane. Noho makou i ka Paeli, ilaila, ko makou mau hale, makemake kuu wahi kahu e hele hou e kaapuni hou ia Oahu nei, hahai au i kuu wahi kahu i ke aloha, hele aku la makou mahope o ke akua makahiki a hiki makou i Waianae, kaohi mai o Kekai, aole au e noho, hele aku la no makou a Kaneohe. Ma Nuuanu no makou ka hoi ana a kiki i Kaalaa io Kaohele ma. Noho iho la no wau me o'u makua a hoi aku la makou a Waikiki noho me ke alii o Kaohai ko makou wahi i noho ai. A make no o Kanihonui i Waikiki, i moe me Kaahumanu, pepehiia no e Kamehameha, he keiki no na kona kaikuahine na Piipii. A hoi no makou a uka o Kaalaa noho no ilaila, a hoi mai ke alii i Honolulu, mai Waikiki mai A iho aku la makou a Honuakaha he wahi loko no Kaalaa o Puuokapolei ka inoa, ku na wahi hale o makou ilaila, noho ilaila, hooholo i ka ia, ilaila no makou kahi i noho ai. Pupuhi o Kalaimoku i kauhale i ke ahi i ke aloha ia Kuwahine o ke kaikuahine no ia o Kanihonui, i moe ia no e Boki e kona kaikaina, a me ke kaikuaana no ona e Kuakini. Nolaila pupuhia i i ke ahi kauhale e Kalaimoku, ae aku ao o Kamehameha e puhi no i ke ahi, a pupuhi no hoi a pau i ka wela, a pau ia, hoi aku la makou iuka i Kaalaa e noho ai, a loaa ka laau hale. Hoi mai la makou i kai o Kou me kuu makuwahine no a me ka makuakane no oʻu e ala aku i ke alii i ka po a me ke ao, o kuu wahi makuakane e ao paikau ai lakou, a kukuia iho la ka hale o makou ma kahi e ku nei ka hale pule haole ma kai iho olaila i i kahi no ia Hoaai ma, malaila no kahi i ku ai o kauhale o makou no Kaainahuna ma wale no ia, a paapa kauhale, a ka hale puali hoi mai, ko lakou wahi. Ilaila no ko makou wahi i noho ai a ku mai ai o Kaumualii mai Kauai mai, maluna mai o ka moku haole, o ka inoa o ka haole nana i lawe mai. Unihepa o ka moku o Keaa ka inoa. A ku no hoi i waho o Mamala. A holo no hoi o Kamehameha i kai e ike ai me Kaumualii, a ike no hoi i luna o ka moku. A holo mai iuka, a Pakaka noho a hoike o uka hoi, a pau ia a hookupaia Haakuloa, a ma ka hookupa ana, a hoi o Kaumualii i Kauai, poahia no iuka, pau ia. A mahope iho o ia wa, ua nui ae hoi au, he keiki no nae ke ano, a ohiia he kamalii owau kekahi, no Oahu nei kekahi poe kamalii no Hawaii no hoi kekahi. Oia ko'u noho ana me ke alii me Kamehameha, haalele au i kuu makuwahine, Hele aku la maua me kuu wahi kanaka a noho i ka hale o Kaihekukui, ilaila

maua kahi i noho ai, a ao makou i ka lonomakaihe, he pa okoa ka makou o Keauhulikuli ka makou kumu lonomakaihe, a hoi mai la maua a me Kinopu ma, noho ilaila i huhu ke kane a Kapihe o Maioea, haalele maua, noho maua i kahi o Kinopu ma, hele no hoi i ka ahaaina a ke alii, hele no hoi ke alii i ka mahiai, hele no, hele i ka holahola, hele no i ka hiaku, hele no wau, mai ka maika no makou, hele aku i ka ahaaina mahope aku makou kamalii, a me na a|ii aku o makou e ai ai me Pauelua ma kekahi ai ana o makou, owau o Manono, o ke alii no hoi, o Kekuaokalani, o Kamaha. Pela no ka noho ana, a hoouka ka wahie ala maluna o na moku o Unihepa, a me ko Kewiti, a holo i Makao, a hala laua, ma ia hope iho, hoomakaukau kau moku, ka peleleu, a me ka moku o ke alii me Keoua ka inoa ia o ua moku la, pau ia, moe au me Kekuanaoa i kahi hale palama ona, hookahi po. I ka wanaao, hele mai o Kamehameha io Kekuanaoa la e moe ana au me ia, ninau iho la, Owai keia e moe nei? I aku la o Kekuanaoa o Laanui no, a pau ia hoi aku la i ka hale, pau ia. A makaukau no hoi ka hoi i Hawaii, a makaukau kau moku a me ka Peleleu a holo no hoi ke alii maluna o Keoua ae aku nei o Kekuanaoa, ae aku nei no hoi au, a kau iluna o Keoua a noho o Kekuanaoa maluna iho o kahi hale o Keoua noho pu makou me ia malaila o na alii a pau a me ka puu haole, ua ahiahi holo aku la no hoi makou a ma ka lae one ma kai aku; o ka ili no ia, pau makou i ka lele ilalo, hoolei ka ai, kapa ka inoa oia wahi o Wailaunui, a hemo ae la hoi pii ae la makou i luna o ka wai e inu o ka pahu pau i ka auauia. Holo aku la, a mamala poeleele loa hoi aku la au me kuu wahi makuakane mawaena me kahi aikane haole ana o kahi Pokini e noho nei i Waipahu, a malaila makou holo aku la ia po a ao ae iwaho loa o Lanai, a ia la a po, mai ka po a ao, pau ka wai, no kahi aikane a kuu wahi makuakane kahi wai, e loaa mai ai no maua, ma ia la a po, ma ia po a ao ae hoi mai makou i Oahu nei. I aku o Kamehameha ia Ulumaheihei. Pehea kakou? i mai ia e hoi kakou. O ka hoi no ia haawi i ka wai, ku i Waikiki. O ka nui loa o ka makani ia la, hele no ka Keleuma a ku no hoi i Mamala i ka po, holo o Kamehameha ma iluna o kahi kialua haole e moe ai o KapenaHeia ka inoa o ke alii moku, a ao ae, hoeia aku la no hoi o Keoua a Pakaka, ku ilaila ua lele e aku no maua i kakahiaka nui i ka pili ana mai no o Kaohele ma, hala no makou iuka. Noho

iho la no hoi makou ia wa, a hoomakaukau no ka holo hou o Keoua hope keia holo ana, a holo no hoi ke alii, aole au i holo, o Kekai ma ka i holo maluaa makou o Apuakehau. Holo aku la no makou a Leahi, poeleele, e hoi mai ana no o Keoua ua naha, ma ka ihu a waho o Kalaeokalaau naha, na Waipa i ka pili i paa'i, oia hoi no a ku i Pakaka, o ke oki no hoi ia, aole i holo hou. Noho iho la no hoi ke alii, kapili ka ihu o Keoua, hana a paa kau moku no hoi a pau a me ka Peleleu ia Kaainahuna ia, o ka Peleleu. A mahope iho no hoi ku mai ana o Uwinihepa ma, mai Makao mai i ka holo ana i ke kuai i ka laau ala, a pono ke kuai ana, hoi mai ana a ku i Kou. O ka makaukau no ia o ka hoi i Hawaii maluna o ua mau moku la elua, o Keoua no hoi ke kolu. Eiwa makahiki i Oahu nei o Kamehnmeha, hoi no hoi i Hawaii maluna o Okena, makou me ke alii o Uwinihepa ka inoa o ke alii moku o ka haole i lawe mai ai ia Kaumualii, o ka moku no ia o Okena ka inoa. O Kapena Kewiti ka inoa o kekahi alii moku ma kona moku, o Auhea ma, o Keoua no hoi malaila no hoi o Kalaimoku ma, holo aku la no hoi makou mailoko aku o Kou a waho o Waikiki nana mai la makou ia Keoua e hoi ana ua huliia ka hae ilalo manao ka poe haole ua naha paha, ua hai paha ke kia, o ko makou holo no ia, aole i hoi mai a po ia la, a ao ae, iwaho o kaholo ia la no a po iwaena o ke kowa. Aia o o Kahoolawe, maanei hoi Lanai, a ao ae ku makou i Lahaina, ua ku e no i ke ahiahi o Kapena Kewiti i Lahaina a lele aku la makou iuka a Keawaiti me ke alii, a hele aku la maua me Lalao maloko o kaluulu, a ai ipu maua a hoi mai, a Keawaiki ai maua. A pau ae la, hoi ke alii i Mokuhinia e noho ai, hoi no hoi makou ilaila. Ipatala ko makou wahi, a hookupu o Kailihaku ma o Lahaina iho, a o Lanai mai kekahi o ko makou haawina, elua au ilio, he iako ke kapa o ko makou haawina ia ko kamalii. A ku mai ana o Keoua o Kalaimoku ma, olelo mai i hai ke kia oia ka mea i hoi nui ai. Noho iho la makou i Lahaina aole i liuliu, haawi i ka lole o ua mau moku la, hookahi o'u apa malo omaomao, pela no hoi ka poe nui, a pau i ka haawi ka malo. A holo no hoi makou i Hawaii, haalele ke alii ia Okena, ee ma ka moku o Kapena Kewiti malaila no hoi makou, a holo aku la i ke ahiahi, a ao aku no i Molokini a hala o Okena a me Keoua mamua iho pono aku la lakou i Kaelehuluhulu, pii pono aku la makou i Kawaihae a loaa ka eka, o ko makou holo no ia a ku ana i Kawaihae, lele

aku la ke alii iuka o Kiikiiakoi, a moe makou iuka a ao ae, ku mai ana o Kalaimoku ma a me Unihepa ma. A noho iho la makou i Kawaihae aole i liuliu. Holo makou i Kona, a ku no hoi i Kealakekua, a kakahiaka lele makou me ke alii iuka o Kaawaloa, a noho makou, a hele ka poe haole o na moku e ki i ka bipi iuka o Kainaliu, hahai maua o Manono e nana i ke ki ana o ka bipi me ka manao e hoi mai, i hiki aku ka hana, he loihi loa moe maua me ke anuanu a ao ka po, a iho makou a kai o Kainaliu, ma kai aku ka hoi ana o maua a hiki i Kaawaloa. Ninau mai la o Pauelua, Ihea olua i lalau aku nei? I aku la maua i Kainaliu i ka nana pu bipi a ka poe haole a me Kalaikupule ma Naihekukui ma, pela aku la maua, pau ia. A holo no hoi ke alii makai; a pae i Kaiakeakua. Mauka mai no hoi makou mai Kaawaloa mai a hiki i Kaiakeakua, polehulehu loa hiki makou, a ao ae holo no hoi i Kawaihae maluna no hoi o Kahi Neleau, a he mau Peleleu hoi ko makou e holo aku ai, a o kee aku hoi keia o maua a kakahiaka, o ka hoolei mai no ia o Nawailau -ia maua o Manono, "O ha ele mauka." I aku la maua, "aole maua i ike i ke ala." Holo lakou la, hoka iho la maua, a ike aku la au ia Kekai ma i ko lakou waa, ma Kaaipuhi, holo aku la au, o Manono no hoi ma ka waa o ka aina ona o Honokaia, a me Kekai ma no hoi au, a loaa aku ke alii i Luhinewai, elua a pana awa, ai iho la maua a holo aku la ke alii a Wainanalii pau, holo aku la no hoi makou alaila pau, ninau mai la o Pauelua, Heaha hoi olua i ee ole mai ai ma na Peleleu? I aku la maua, "I hooleiia mai no hoi maua e Nawailaa, o haele mauka, pela mai ia maua la." "Kahaha! Oia no hoi kana hoolei ana ia olua he mau keiki laolao loa ia olua o kana hoolei ana." Pela mai la o Pauelua. A ao ae ia holo mai la makou a pae i Kawaihae me ke alii, a noho iki iho la. A holo mai la hoi o Uwinihepa ma ma Kealakeakua mai, a ku no hoi i Hono koa i Kawaihae. Holo no hoi makou me ke alii maluna o Okena a ku no hoi i Lahaina. A lele no hoi iuka ke alii i Mokuhinia o makou no hoi. A hookupu no hoi o Maui a puni ka puu a Keeaumoku, kapa, pau, upena ai, ia, ko makou haawina elua o'u iako kapa, he uau pau, he umi ilio. Pau ia, a pau ka hookupu ana o Maui, a holo makou i Molokai me ke alii maluna o Okena, a lele aku makou i Molokai, holo loa o Okena i Oahu, a hala lakou, noho iho la makou i Molokai me ke alii. Hookupu Molokai a puni, kapa, pau, upena, a pau i ka hookupu, o ko'u haawi-

na, he iwakalua kapa, he umi pau paikukui, eha ilio, pau ia, noho iho la makou a pau ae la ka hookupu ana, o Molokai. Hoi e mai la makou mamua i Lahaina, no ka waa ole, a noho makou me Kekuaiwa ma i Keawaiki a kekahi la ae hoi mai ke alii, o Kamehameha a pae i Lahaina. Noho iho la makou kakali ia Unihepa mai ka hoi mai, mai Oahu mai, alaila hoi i Hawaii. A ku mai ana, ma Hawaii mai ka hoi nui ana mai, a hoomakaukau no hoi ka hoi o makou i Hawaii. Holo aku la no hoi makou maluna no hoi o Okena a ao aku makou iwaho o Kaelehuluhulu a po iwaho o Kaiakeakua, a kakahiaka ku i Kealakeakua, a lele iuka o Kaawaloa, a noho makou, a olelo ka lilo o Keoua ia Kapena Kewiti ma, me Uwinihepa, a holo mai la makou me ke alii a Kaiakeakua, a noho ilaila a holo makou a Kaelehuluhulu, noho ilaila a holo ae ana, o Uwinihepa ma laua o Kewiki, o Keoua kekahi holo nui a Oahu, a hololoa aku a Makao e kuai ia Keoua ilaila, a hoi loa aku i ko lakou aina a hoi mai la makou me ke alii, a Kaiakeakua noho ilaila, hoomakaukau ka pii o kanaka e wele ia Kuahewa, a pii kanaka e wele. Hoi aku la makou i Kahaluu e makahiki ai, a makahiki iho la makou i Kahaluu; a pau ka makahiki, hoi mai la makou i Kaiakeakua, noho iho la ilaila, o ko makou wahi noho paa no ia o Kaiakeakua, o na wahi e hele ai makou o Kawaihae o Kohala, a hoi mai no a Kaelehuluhulu, a hoi aku no a Kaiakeakua makahiki, a pau no ka makahiki i Kaiakeakua, hele no malalo a Kahaluu a Kealakeakua, Kaawaloa, Keei, Kauhako; a hoi mai no a Kaiakeakua, makahiki, a mai laila aku no a Kau makou, a mai Kau mai no a Kaiakeakua makahiki. A holo mai o Kalaimoku ma i Oahu nei, i manao kekahi haole Lukini e hana maalea a lilo Oahu nei. Oia ko lakou mea i holo nui mai ai. Pau mai na'lii na kanaka, o makou wale aku no koe, ua kanaka loa ae hoi a'u, a ku mai ana hoi keia moku he nui kanaka o luna, a kuai me Kamehameha i ka iliahi, a lilo ka moku a me ka lole he Laholile ka inoa o ka lole a me ka moku, a haawi no hoi ke alii i ka lole, Laholile i ka poe i hele i ke kua iliahi i ka Palilua. Pa ha ka apa, pa lima pa ono, Pela ka haawi ana i ka poe i kua i ka wahie, a pau ia, imiia mai ana e kekahi moku mahope mai a ku ana i Kaiakeakua, a pau ka haole i ka hopuhopuia e kela moku, alaila lohe makou he poe kolohe, he poe powa, hoihoiia ka moku; a me ka haole a pau loa; pau ia. A ike no makou i kekahi kanaka wahahee ia wa o Kapihe kona inoa. Noho makou i Ko-

hala i Kukuipahu i ka lawaia malolo, hiki ana o Kaikioewa. "E hoi kakou i Kona, aia ke kanaka mana la i Kona o Kapihe ka inoa o Kaonohiokala ke akua, he huwina moku he ola na kupuna, he ihoiho ko luna o ka lani ilalo nei, he pii ae ko lalo nei iluna i ka lani, a he pi aku i ka wai, peahi aku ka peahi, ola ka mai oia la." Pela aku o Kaikioewa ia Kamehameha, o ka hoi mai no ia o makou a Kaiakeakua, a holo hoi makou a Holualoa i ike hoi ua kanaka nei me Kamehameha, mai Kuamoo a hiki no hoi i Holualoa ka loihi o ka malo. Aole hui na moku, aole ola na kupuna, pau ia mea. A ia wa no ike no au i ke kau ana o na kanaka i ka heiau i Hikiau, ekolu kanaka, he mau lawehala, o Keakuanui ka inoa a o Kane kekahi, o kona kaikaina no; O Keahi kekahi, a haawi no hoi o Kamehameha na Liholiho e hai ua mau kanaka la, a hai no hoi ia. Pau ia mea au i ike ai, A hoi mai makou a Kainaliu, iuka o Waiaomao, he wiia o makou ilaila a hoi mai no makou a Kaiakeakua noho, He alii maikai o Kamehameha, maopopo no hoi kekahi mau hana pono o ke kino, hewa no hoi kekahi mau mea i ka ike ana iho nei i keia mea hou. Aka, hoi ia wa, ua hui pu ka pono me ka hewa he like wale no ia manawa. Eia kekahi mau hana au i ike ai. O ka mahiai, o ka lawaia, o ke kalai waa, o ke kapili moku, ua maopopo keia mau hana ana. Eia no hoi kekahi o ke kukulu i na hale o na 'kua kii, a me na'kua hulu ona, a me na'kua liilii iho no, pau ia. He kapu ka hale o Kamehameha, aole e komo ke kanaka me ke kapa, ina komo me ke kapa wela i ke alii i ka ilamuku, a me ka wahine, aole e komo pu me ka pau, he anoho ke kapa a me ka ipu he kapuo hoi ko Kaili, ko ke akua ona, He ai kapu no, aole e ai ke kane me ka wahine, hale okoa ko ke kane, he mua ka inoa, o ko ke kane hale ai, he hale aina ka inoa, ko ka wahine hale, he halemoe ka inoa o ko laua hale e moe ai, aole e ai ka wahine i ka puaa me ka niu a me ka maia, a me kekahi mau ia, i na ai inake, i na noho pu ke kane me kana wahine i ke koko make no, a ina e komo ke kanaka i ka pule, a hoi i ka hale me ka wahine make pu laua, hume malo o ke alii make no, kakua pu make no, aahu kapa make no. Oia keia mau mea au i ike ai i ko makou noho pu ana me Kamehameha, ina paha wau e hana i keia mau mea ina ua make au, pau ia. Ina hoi paha e hiki e mai o Binamu ma ia wa me ka olelo a ke Akua, ina paha ua huli i ka olelo a ke Akua a me Iesu Kristo, aole paha. A make no hoi o Kamehameha i ka

walu o ka makahiki i Hawaii, Ue makou i ke aloha ia ia, Ainoa iho la makou, kumakena iho la, noa ae la ke kapu o na'lii. Oia ka'u mea i ike ai i ko'u noho ana me Kamehameha iloko o kona aupuui, pau ia. NA GIDEONA LAANUI.

Hilo, Punahoa Feb. 10, 1838. Eiua ano nui ma keia manao eiua. Eia ka mua. O WAHOU kekalii, a o WAKAHIKO kekahi. Eia na hana o Wahakahiko; Ilalo no e moe ai, e noho ai, e ai ai, me na iiina no e miki i ka ai. Eia kekahi. He wahi malo no ko ke kane, he pau ko ka waliine, a he kuwelu ko ke keiki, he wahi kihei kahi kapa, a he hele wale kekalii, aole wa> hi kapa i kekahi manawa, aole papale. aole kahi ka lauoho, he lauolio pok< ko-ko ka wahine, a ne pukai hii.»Tīīi7Tiie - «ae. Eia kekahi. He hale mao!i, !i'* . ,ka haahaa, aole puka makani. ii< i.<u opala nae kekahi puka, a<»!e |> i -.u «> loko. aole^ecna v 4he inoe pu no na kai.aka o kanale liookahi, he uluna lauInla ka ulAia kahiko, a hc iaau kekahi, kahunip no iloko, noho no ine na holohoiona, ai puno. Eia kekalii Ile auau pu nokane n»e ka waiiine, aole inalo, uole pau o ka u-nliine. Ki I kekahi liana kahiko. i Ho nioe ilio no kc kane ine ka uahiue. aole mare ia, hc moe aikane kekahi, he hoiiwaiiine kekahi. Eia kekalii. Ile waa inaoli ka waa kahiko, he nui loa na inea kahiko, aole e pau i ka hoakaka ia, no ka nui loa. Eia ke kuiuu o keia mau haua, o ka naaupo o kanakā kekahi, o ka imilowa, a ine ka noho u ale. nolaila inai ka ilihune, a'me ka pelanela o na halie. Eia ko'u iwahi mai!:j<» ia oukou a p.-iu l<»;i. E haalele ae kakou i kekahi uiau mea ano ino a pau, hilaiiila wale ko kakou inau nieu ano ino kahiko. Wahou. Eia | kekahi mnn hana o wahou. He hale luau, he haU< pohaku. he haie lepo, liemau puka makani. he mau keena maikai. he inoe lewa, he papa-aina, he noho, lie pa, he palii, he <i. Ue puna, he kiaha. Eia kekahi, he pela inoe, he'uiuna pnlii, he pahu; he buke, kela mea keia he nui loa. Eia kekahi. Ije inoku ka waa hou, he waapa kekahi. Eia kekelii. He lole wawae ko ke kane. he palule, he puliki, he lakeke. iie kamaa, he papale. Ile a-ikaue ko ka wahine, he iniiiuuku, he pukik?, a he papaleooma, he kahio, a me kela mea keia inea no o ka wahine. He nui loa

****^» •<>*«• i l» ho®< An> <tao«kou,okaiM«u«ooUwaeiio ka me a e lako ai i keiā maa aiea, aole no ka molowa, a me ka palaualelo. Auheeioukou e ka poe e heluhelu «na i keia nmnao, e heluhelu oukou me ka noonoo pono i ka pili ana o ke ano o keia oleloia kakou. Eia kekahi maoao ninau ia oukou, O ka wa pono i ko oukou nanao, o ka wakahiko anei, o ka wa hou paha? I ko'u manao o ka wa hou k|a pono loa. Samuela Haani*. I Hil'o, Punahoa, Deb. 9, 1838. Auhea oukou e na kumuao kula mai a Kauai, e hoolohe tnai. oka hooponopono ana o na inoa o na haumana, penei ke kakau ana, e like me na huh palapala, a, e, i, o, u, apela aku no a hiki i-ka~w. — kekahi- 0 na wa 5 maluna ae o naiiioa o na hauniane, o na la kula 5 ia o ka hebedoma hookahi, a inalaila e kiko ihoai ke kuinu i na inoa o ka poe i liiki ole mai i ke kula i kela la i keia la. Kia kekahi. O ke kaliea ana o. na inoa o na haumana, penei ka pono o ke kahea ana, hookalii hebedoma 1 liauuiana e kahea ai, aia nin ka A e liooinaka ai, a pau ia, nia ka E, n pela aku no n hiki i ka \V, alaila, lioi hou no nia ka A mai. l'enei, I ?. 3 4 5 Aea, : :i ; »,..'■ ■; Kzekieln, lo!)n, i ()ne. :[ : ■'■' ' ■■■ ■ : t;| " lUa.;r '|; v ; " :! llonolii, i ■ ~ kunliopo, ~... .. " Lnlininn. ~~~' T~ ~ ~ .Mnlioe, i : • -\nili, l : ~ ~ ! . ; l'oliniK», r U niniiu. i ~ 'H" ."SAMI 1.1.A U AA.MO.