Ke Kumu Hawaii, Volume IV, Number 1, 6 June 1838 — Untitled [ARTICLE]

Ke Kumu Hawah. Auhea oukou « m mea a pau, i lawe i ke Kumu Hawaii, mai ka huomaka ana o keia palapala ma keia pa* uinii, a luki loa i ki'io mauawa ? E doodoo pu kakou i kekahi niau mea, e pili aua i keia pepa, mai ia inanawa mai; a me na mea • ponu ai i ke Kuinu Hawuii, ma keia hop* aku. ! l a paiiu he inau tausani eha, i kekahi u ekolu laMHanime na ht|nen keu «;liina, i k< !<uhi manawa; a ua huulahaia ia niiui |)» |»:i mai Huwuii a Kauai, mi kela ■walu u iiim k<-ia wailu, i nauuno ui keia la* liuikniiiikn. \ui loii na nianao i paiin iloko <■ ku Kiiinii Hawaii, i keia inuu iuukaiiiki i liala iliii m i. He ii|au nianuo o nu ii ki ii.iln, u hc« niiuiuiiaouo u n.i lu kokalu, a iii» nu kuuaka ma<*li hoi kuhi. He iioakaku ki kulii, ho|nri« a hooikuika ki kalu, 'i'i'» 'iiiiuu kekali); u'me nu mea e ae, li # MM wuli'. .Nolailu, k« iiiuiiao uei uu, h« iik u uiaikai lna ke Kuiiiii Hawaii iiooukou, e ka |)h<- <• !i<>!uli<'lii piii< piiif anu mui. A .i. paiiu pono <■! wailm wul<* aku i ko pai aiiu-.o k'.ia pcpa|iiiii Huwaii m i, iu> ka iikm, |n ii< a lu c luki ai I nu kuiiuku ke iioalaiiu i k<» lai<<;ii inaiiao nia na walii a pau o Ha-Ai'ii in- . k<- pui ole iu iia p«-pa !a? A<>l< e uī.ki. liial paliu i ki kalu pne k<t kakau i k<> lai.'ni u.iiaao 111u ku pulupaiii liiua, a e honiii ukii i k<> lakou iiiukuuiuka ina na uma iī, īuii, o ku niii o ko Huwaii pue kaiMiiu, uolo lukoii «! luki, 110 ka n<ih-> naaupo aiiu, u iii«* ku nianao ole puha o lakou. N'uluila, ke niaiiiio n«'i makou, e pai hou ke Kuiiiu Huwuii i kekalii mnkahiki hoii; eia ka pepa mūa o ka huke huo ke pai ana. Aulieu uukou, e na mua a pau i lawe i keia pepa ma na makahiki ekolu, i hal» aku ko makou nianao ia oukou. Aoln

* hiki ia makou, ke p*i iku i aa iMimi ik», t i ekolu piha, e like me k« pmi im m na makahiki mamui, no ka mea, ua emi iho ko makou mau dala i keia makaluki, a, ua poho wale ina dala hc nui loa y ma ke pai aoa i ke Kumu Ilawaii. Nolaila, ea, o fca poe e haawi koke mai i ka uku o ka (fepa, o lakou no ke lawe; a o ka poe e ukii ole mai, aole pono ia lakou ke lawe. Ina e liaawi koke mai oukou pakahi, he hapalua, alaila, e hiki no ia makou ke kuai i ka pepa, a me ka inika, a me ke kcpau, a me ka papapai, a me na mea hana e ae a pau; a e hiki no hoi ke liku aku i ka poe hoonohonoho kepau a me ka poe nana e pai i ka pepa. Aka, ina aole oukou e hooka koke mai pehea la e hiki ai ? £ hai inai kameaike. E na niUionari a pau, mai Hawaii a Kauai} e hoike maopopo loa rnai ko oukou makemake ma ia wahi; no ka mea e pui ana makou i elua tausani, o keia pepa mua, aole eha. Eia keia; o ka poe makemake, e pono no ia oukou ke kakau maopopo i ko oukou manao no ke Kumu Ilawuii. Ina he wahi manao hoakaka paha, he manao hooikaika paha, he manao aloha puha, he manao ninau paha, e pono no ia oukou ke hoouna mui ma Honolulu nei no ke Kumu Hawaii. K kokua mai, e na*lii'a me na kanaka o llawaii nei, na niisionari, a nit i ua liaole o na aina e, ma keia hana nuiikai; me ke aloha, a me ka oiaio. lla pau keia 'maiiai». Mei 29. Uolo uku nei i keia kakahiaka ka inoku kia elua o Uarieta i I .ahaiua. Kta na ee moku. O Kaahumami : .\ ame I«ililiu, a me Konia, a o loane li kekahi me Uana wahine, a me ko lakon poe oliua a |>au, a tne kekahi poe e ae he nui loa, ua paapu ka moku. Eia na kiimu misionari i nu ine lakou. O H. iiinamu, o 11. 'l'imka, o L. Kamelana, o lakou nei n ekohi ua inea i kohoiu i luua kukukuka no ua kn'iui a pau o Ouhu nei, e hol<» ana lukmi ma liahaina i ka ahaolelo ana no makuii. O Al»erf*ra Wiii ke me kana wahiue ki kahi e h< i ana n,a Hilo, a o E(le\vina L<»ke kekiilii e iiok» ana ika makaikai. K holo ana o Kiuau ina e ike i ke Alii a hoi mai 110.

llawaii, Maraki 7, 18;}8.

Auhea oc e ke Kumu Nuwaii, ho wahi inanao ko'u ia oe, I' lioakaka'lui oe i»keia inea kupaualia i na walii a pau. I ka malama o Fet>eruari, ua paa ko Laiana nianao e hele i llamakua e pule hoouiau malailo, a ua ikaika loa ka ma-

naoM» iloko ona e iho mai ka Ulmm Mi A i ka la 22 o ia malama ao, kd« aku la niakou mai Waimea aku, * hiki mauka o Honokaia oioi iho la m«koii inalaila, a liuliu iki iho la, ninau mai ja kela ia makou i ka pauku o ia la. Alaila heluhelu iho la giakou ma ka pnuku 14 ma ka mokuna 3 Galatia. "I kau mai ai ka hoomaikaiia Uiai o Aberatiama maluna o ko na aina e ma o Kristo lesu la, i ioaa mai ai ia kakou ka Uhane ma ka manaoio, ka mea i oleioia mai." Ku pono keia pauku e like me ko Lniana nianao. 0. ka manaoio oia ka mea e loaa mai ai ka Uhane. Ā pau ka heluhelu ana, ninau mai la kela, Heaha ka hoomaikaiia o Aberahama? !l aku la au, o ka manaoio, i mai la kela, lleaha ka niea e loaa mai ai ia kakou ka Uhane? I aku la au, o ka nuinaoio. Alaila hoakaka pono mai liNp Lainna ia inakou, pili pono keia pauku ia kakou, o ko kakou manaoio ka mea e ilio inai ai ka Uhane me na kanaka o llainakua. Akalii no wau a hoomakaukau iho i ko*u manao. A pau ia, i aku la keln i kekahi hoahanau e pule. A > pau, liele aku ia makou, a hiki i Kau(moali, oia kahi i manao ai e pule hoo- ! uiau. —i ■ | A ma ke ahiahi halawai iho la ma* kou me na kanaka a pau, hai aku la ke kalmna i ka ke Akua olelo i na ka--1 naka olaila, aole i hiki mai ka Uhane . maliuia o ma kanaka ia lialawai. A pau ia, halawai. hoahaiinu iho la makou, alaila olelo hooikaika mai la o Laiana ■ * ia makou, I uiai la, E na hoahanau, e munaoio kakou i hiki inai ai ka Uhane ka iiieu iniinn mai ke Akua mai, i pono ai k:i kakou hana i keia niau la. Alaiia a«> no na lioahanau ina ka nanu. A Uakaliiaka ae la, eha halawai a ke kiiinii ine na knuaka, kauoha mai la ia i ; iia hoalianaii, E pule ikaika oukoii i ke \ku:i i ilu' mana mai ka Uhane nialuna : -> na kana ka, liniia iln» la iio na hoaliaiuui e like me ke kauoha a ke kuuiu ne Im niKuaoio uo, aha no hoi halawai aiia a Kokuinu ine na kanaka, elia no hoi halawai leiipule a nu hoahanau ine ke I noi ik iika i ke Akua e iho mai kn Uhaiie e kokua mai i ka iiana ana a kana kauwa we na kanaka, a e hooikaika •nai uo lioi i koua poe ponoi. A pau ia hianaana, ina ia |)o uo, halawai hou iiio la inakou ine na kanaka a pau,hooloa aku la makou i ka Hnku, a pule iho la. A pau, alaiia hoakuka'ku la ke ku- | iiiii i ka 01010 a ke Akua, a liuliu iki iho la. olelo iiuii fa o Laiann ia makou a pan, e knli kakou no ka Uhane Hemolele a liiki mai, alaila oki. Kakali iho la iiinkou ine ke ake e iho niai ka Uhane, a t kokoke i ke aumoe, hiki nmi la

«!«•«' i^^sS^3pfc'% makoo • |H*,u#<fl»lil«%»* k*hipoe,*h*»bateM9Mmi**m+ nawa, iako la ke kumu I iM*» hanaue pule, a I hou aku la kela, Ina he wra «MMHM» paipai kou ia kakou e hoikihi Mi, alaila ku ae la ka hoahapao, a la|||» ka mai la ia makou a pau. A ptl Sa, pule iho la ke kahuna, oki ae |s |i halawai ana. Hoi aku la makou ne ka manao ua ka Uhane ma keia halawai, olioli iho la makou m ka iini nui o ka naau.

A kakahiaka ae, halawai hou iho 1«, alaila hiki hou mai la ka Uhane ma ia halawoi, i aku la o Laiana, 0 ka mea i piha ika Uhane Hemolele e pule ia. Alaila pule iho la kekahi kanaka a liuliu iki, haalulu iho la, auwe aku la me kfe leonui. A pau ae la, hoi aku la niakou a ka hale, i inai lake kumu ia makou, Ua hiki mai ka Uhane, e ahaaina kakou ma keia walii. I aku la au, aia no ia oe. i mai la kela, Ke manao nei au e ahaaina, alaila hoomakaukau iho hi ke kumu e kamailio i na elemakule, ti me na luahine, ame ka poe i kakauia ka inoa. A i hoakaka ia no hoi kekahi, a akaka ae la.i ko ke kuinu manao na kanaka 94, o lakou ka poe a ke knmu i inanao ai e komo iloko o ka ekalesia.

A po ia la, kakahiaka ae la he la Sa> bati ia, ua makaukau kn inanao o ke kumu e ahaaina ia la, i aku la ia i na kanaka ma ka halawai kakahiaka, he a> haaina na kwHaku ina ke ahiahi. A pau ia, halawai ke kuiiiu me na kamalii, a i mni la ia mnkou, e halawai oukou e na honhanau e mihi ia uukou iho, no ka ahaaina,alai!a halawai iho la na hoehanau, alaila mihi i!io la kela hoahannu keia hoahanau i ko makou hewa iho. Alaila piha il>o la maknu i ka niakau a i.t?c ku hnahilu a nie kn uwe nui, aole i koe kekiilii p na lionhanau i keia mea kupan;iha, kumakena makou me he mau kupapau la iwaena o makon ia la, no ka uwa, iia liiki in:ii ka l'hane e hooiiKilanialnina nini i ko makou naau a ua ike. makoii i ko makou hewa, nohiila hoohewa iho la mnkou in makou iho, auwo ka nuike o kakou i ka hewa o. Loi'ii loa ka inaiiawa i uwe ai makon. mni ke knkahiaka a auwi ka I;», he pokole loa ui ia makou 110 ka lilo loa i ka uwe, nlna ake kuniu halawai i pau ia manawa. I aku la au i kekahi mau hoahanau, E pule titua. A pau ka pule-ana, ike aku la au ua pau ka halawai n ke kiunu. I aku laau ina hoahannu, Uoki, iua pau ka hana a kakou, nlaila lioi akiii la niakou a ka hale. I mai la o Laiana ia makou, Pehea ka oukou halawai? I aku la au, manonwno

w»ft • IMkou i kc»ah«law«i,MßMii 1* M»« iilmu «ku la aii, P«b«a 1« hoi liakwai? 1 mai la k«la, He ape m M ko lakou. A pau ia, hoomakaakaw ibo la makou i ka ahaaina; he wahi pahu ka papaaina, he berena maoli no, h« mau poi maoli no ke ki&ha, he wai maoli no ka waina. Hoonoho papaiaiho la ka poe liou a paii ilalo, bapetizo iho la ke kahuna ia lakou a waenn konu o napapa, kui iho la ka hekili me ka ikaika nui, kokuke hina ka poe mawaho no ka ikaika loa, a pau ka bapetiao ana, ahaaina iho la inakou. lna i Kuipu ia na hoahanau ma ia ahaaina 200, 0 makou. A pau ac la ia, iho aku la makou me kamanao ikaika e iho mai ka Uhnne Hemoiele nia Waipio, a hiki inakou hoomakaukau iho In makou e halawai ilaila, a halawai iho la, lv<M)niakaukau iho la e hoolea, aole i hiki, j>aa iho la ka leooke kumu.a hai aku I» no ma kaolelo a ke Akua, a liuliu iki, olelo aela kekahuna, "O ka hoahanau i |>iha i kaUhane Hemolele e pule ia. 1 ' Ku ae la kekahi hoahanau e pule, a liuliu iki hina iho ia ilalo no ka haalulu nui, a o na inea ma ka halawai, uwe ae la lakou me ka leo nui, a o kekahi poe uwe ine ka nunulu, a he ehia wale no hoi ko kekahi poe, a pau ia, manao iho la no ke kahuua ua iho mai no ka Uhane. Hoomnkaukau iho la ia no.na elemakule a me na lunhine ia inau la, a loaa iho la ia ia 262, na kane me na wahine, alaila mauao iho la ke kumu e haiia i ahaaina ilaila, a ma ka poaha ka nhaaina a ka Haku, oia ka la mua o Maraki, a bapetizoia iho ua poe la, a pau ia, ahaaina iho la makou; o ka bereno he ulu, o ka waina he wai, o ke kiaha lie poi maoii. A pau ka ahaaina,pii hou aku la makau 1 Hamakua, ia ahiahi no, a hiki makou iluna. halawai iho la makou ma ka luakinii Eleio. I mai la ke kahuna i kekahi hoahanau, E pule; a pau ka pule, hoakaka aku la ia i ka ke Akua olelo, hele aku la ia a waena o na kanaka,no ka paa o ka leo, a liuliu* i la ia, o kekahi hoahanau i piha i ka Uhane Hemolele e pule ia, ku ae la au pule aku la, a liuliu, eehia iho la au, me ke kaumaha—a haalulu ke kino a pau, hiki mai la ke ehia maluna o«a kane a oie na waliine, ui«e nui iho la makou a pau oloko. Amene ae la ka'n .pule ana, •laila pule ae la ke kahuna ia manawa hookahi iio, maopopo iho la ia makou o ka Uhane pu o ke Akua me mokou. Pela ka manaoio lloko o makou. Okiae la ia halawai, ia po no halawai hoahaus iho la makou; o ke kuinu, halawai 4a me kekahi mau kanaka ma kona hale. A kakaliiaka ae la ninau iho ke ku•n i Ba elemakule a me aa luahine, a

ka»laklwp«««i«ioi pthaika Uham mnoMe, 567 kkou, « hiki i k* !• kahmi iko la ke kumu im m kMwUU h koM Kale, «i mai ia e b«* kiwai di Ikmlmiimi ma kt hmle pule, e ■uhi i ko oukou hewa no Im ahaaina. Hiiiaanai iho la makou, mihi kela owa keia mea i ky« ka hihia, a ike iho la makou ua hewa ka hana aaa, kau mai la ka ia makou a pau; uwe ih« la m|e ka leo uui, a pau ae la ia, halawai nui iho la; a pau ia, hoouoho iho la oa papa o ka poe komo iloko o ka ekabapetizuia iho la lakou a pau; a ; pau ae la, ahaaina iho la makou, he ulu no ka berena, he wai no ka waina, a pap ae la ka oihana o ka Haku ma* laila. O na hoahanau a pau o Hamakua uei ii keia mnnawa 1,000 lakou. Auheaoukou ena hoahanau a pau loa, he niea pono ia kakou e hoomanao i ko ke Akua lokomaikai,a mekonaaloha ana inai nei i na kannka o keia wahi, nnna no i imi mai nei e hoola* ia lakou, e hoomanao kakou ma kana i olelo mai ai ma ka Luka 19: 10, <( No ka mea, iia hele mai nei ke keiki a ke kanaka e imi a e hoola i kamea i nalowale." Ua nalowale ioino lakou nei, a un niake no hoi; aikeia manawn, ua ola lakou, n ke hoi aku nei i ke Akun i ko kakou Maku'a. Auhea oiikou; e hoouianao kakou i ka olelonane no ke keiki uhaulia, i iho la ka inakua, o keia keiki a'u iia make a ua ola hou mai nei, nalownle aku la hoi ia, a ua lona inai nei. Ua pili pono Ueia olelo a ke Akua ia lakou riei, ua hooiiiaunauna iojio lakou nei i ka waiwai a ke Akua i haawi nini ai ia lakou, na lakou ka o'elo a ke Akua, a ua lohe no hoi, ua lako i na mea pono a pau mai ke Akua mai, aka iia hooinnunauna lakou, a ua haalele i ka pono i loaa ia lakou. A ua nele Inkou i ka pono, ua hoopihaia lakou i ka hewa. A i keia manawa, ua ike lakou ia lnko<> iho, ua pono ole, a ke hoi nei Inkou i ke Akua i ko lakou Makua me ka olelo aku, Ua liana hewa aku makou ia oe i ka mea Heinolele, pela lakou e hoi nei io na ia. Auhea oukou e ka poe e heluhelu ana i keia olelo, e kahaha paha auanei oukou, no ko makou wikiwiki ana iho nei i ka hookomo ia lakou. Pehen la ka Petero ma hana ana ma ka la Penetekota? I !ka la hookahi no, ua hnpetizoia na kanaka he nui wale. Eia no hoi kekahi, o Paulo ma, Pehea ka laua hana ana i ka luna o ka hale paahao? Oihana HJY 33. 4< la hora no o ka po, lawe ae la ia ia laua a holoi iho la i ko laua palapu, bapetizo koke ia. iho la ia n me kona poe a pau." He hora hooka* hi no ia, a he pono ia kakou ke hoomanaoia, aole i ku e keia oihana ia, ua

IhiUu- lki JMia t k» im |nk 4>ookatii ao hora. Eia ko'u waU Mnao hooikaika ia oukoa e oahoaliaiww. e manaoio ako i keAkua, bmu oukou i kahana . 1 1 11 ' '■■ He wahi mea hoakaka. Mai —n«u oukou, ua bapetiao wale ia keia poa kanaka i manaoio ma I laiuakua. Ile poe i hoakakaia kekahi, he po«T niuauia kekahi. Ua kakauia ka īnoa, a ua manao au, ua huli io mai lakou. Pela lakou a pau. Aole au i bapetiso wale. Ninau atbi au i kela mea i keia mea i -koua manao, i uiaopo|M) ka hiki ana niai o ka Uhane Hemolele iloko ona. Ona elemakale ame na luahiae, na makapo, na loio, na mea palupala t kulanalana, aneane haule i kaluakupapau, he poe paakiki maiiiua, a hoomaloka loa, akahi no a huli mui, oia ka'u i bapetizo koke ai. Makau au i ka hoopanee, o niake e lakou. Oka nui o'ka poe e-ae» hej poe huli kahiko laNa Laiawa.

Lahainahma, lune-4, 1836.

No aloha. Auhea oukou t e o'o hoalauiia hoaaloh» pu i Lahainaluna nei? Aloha kakou, ka poe haunmna, no k<» kakou komo i ke Kulauui o Hawaii nei. Nolaila, kau wale mai no ia'u ka manno aloha no oukou, e ka poe o ninkou i hoi aku la, a i popoulu wale ia »ku la, me he kapa pulu la i ka'uao ka hooilo la, a kaulni aku la i ka la e malie ai. Aloha oukou; aloha ka poe o 4akou i /»tuielo. Auhea oukou, Eia wan ko oukou hoalaunn, e in>ho ana i na kakuakah o kakou, i Lahainanei; e aloha aku ana au ia oukou i ka pjoe i hele liilii aku la iua na aina niokupuiii i ke kai o Hawaii nei a pau; ma ka hikina a ma ke komohana hoi, e noho li ua, a e wehe ana hoi i na pnoloike a i ao ai, a i imi pu ai no hoi iloko nei; iloko o neia hale no a oukou i hana iho ai, i kukulu iho ai oukou i hale paa, i hale onipaa 'paa i Lahainaluna nei; i «pa akii ai oukou 0 ka oukou luahi ike, i haalele ai i k» kino ianei o ka ike ka manao, a hoi aku la oukou nie ke ake no ilaila. Aka, ua pono, a ua uani aku la no oa hoi ana; keiia okoa ae nei no ka me ® hale, aia la ko kakou hew* ko ka noho hale, o ka noho a pauaho, haalele wale iho; loaa iki la hoi paha ka mm ke • kee o ka noho anai i ka hale o ka poe mea hale. Auhea oukou, e o'u hoo, o keia kiffapanoa kanaka ole, e ka poe i noho hoomanawanui mamnli o ka makemake hookahi o ka ike? I nui ke aho 1 ka malama i ka pono, ame ka ike • pau a kakoo iao«L iKunwnw.