Ke Kumu Hawaii, Volume IV, Number 7, 29 August 1838 — Untitled [ARTICLE+ILLUSTRATION]

Ukm; NO K V 1100 \f \ N\ \x\. Ma uu puni loa i ka hooinanakii n im: ka uaaiipo, uoko wale 110 na walii i noiioia e ua misiooari. Aia ma Lao llojM% uia kalii o ka poe Hoteii< k tot;H malaila krk,thi inaii niisiouafi e iioiio iiei i kei.i mauau'a, niā ka Lataku, niai I>fri!:uiia in:ii I.iko i. I 'a na i i:io iki kokahi poe o lakou a u'i ik* v iio lioi i ka 01010 a ke Akua, a ki k noiio launa,nni no lakou nie ka lioo-kiji;i-..p0n0 i na uiisionari i nolio aku uia ko lakoa ai.ua. ! a pau k i nui o ko i.ikou hooai ina kii aua,na ike ka iiui o l.ikoii i na utra e |>ono ai ko lakou n>au ■kiiio a imi' -na u.u»a e pono ai ko laLiiia- ui iu iiaanr. K L\a<> nui ianei lakou, e lo ia p ri i nanei ia lakou ka naauao. \o!i» n:ir lakou a pau loa ui i Al\*rika 111 k :n■ i i inili inai. uia kalii i nolioia e na k i n i !!ial iila \v r ale no kahi i loaa ka iia;ni 10, 11anu w f :i!ii <j ae no o Af»\rika i no!io; i r ha tiisiouariv aia nia na k ihakai I;a?ii i !;•»**» ai kekahi pot\ aole nae i tMi loa lakoii. ♦ ) k i n'ii o k inaka maloko liloo Alerik i, ai t no iakou nialalo ilio o ka hoi>ni ma kii a ine ka pu.'e anaana.' Aole iak »a iki * iki i ke oia o ka uhane a me • 11a a«*a e poiio-aiika noho ;ma. j Vr\'i ivo nia \>i i, ma ka hikina a iue! !<a aoao ko uoaana, :na k i ao.ao akaii a .ih' ki *io (<i iieai, kakaikalii; wale uo ] ia waiii i n-•iioi-.i !!• na nii>ioiiari. • I \].i lli i" ! i, ki(»!a na inakuwiihine i k i iak.M a» iu keiki inaloko o.kekahi' !i»a!i A*ai n ;i o iakou o < ka iu<»a. | Maaao iakou. in ilaiia e loaa niai ai kei o'i i no iako'i a iio ka lakiMi inau keiki. ka i kiola a ia iioko o ka niuliw'ai. I M i i » •:i m i !io, na make ka hoahanau ». k.-k ilu iii»' i. li'i.i iMi liikoii i;ii iiuīi |Kt!i i k:i mik n. :ilai! i Imki iuuluiia«» kau;i ik i <• ka :i il(*. I ii»«* i liooiiiaiin ia no iako'i a i iiie.i hiKiinaiia») i ka uiea i alulia imi ia «• lakou. | I ki'ia m iiiawa e nolio nna Inkou nie ka naaupo, aia lakou ina K»lckuta i keia mniiawa n nt:i nn wnhi e oe no hoi. Ua naauao kekahi |>oe o lakou nm Hinedn, ain nia Bomeba ma ka aoao koiiiohana. C noho pu ana lakou i keia

manawa me ka lakou mau knmu. Ua naaiiao ia poe hoouiana kii, lia waiho lakou i ka lakou hann kahiko, a im hana la iou i na inea liou. Mai Beritani i uiai ka lakou mau kuinu e noho nei, a ua Via hoi ia lakou ka naanao. Ua ike loa kekahi poe o lakou ma na inea e pouo ai ka noho ana. E like me keia aoao, pela no ka aoao akau :i me.ka hikiua a ine ke koinohana, a ua loli iki ae nae ke ano o ka hooniana a kekahi poe o lakou. Uallike wale ka liana a ka nui o ka> -nnka ina ka honua nei; mai naAinaI pimiole mai a hiki loa i na Mokupuiii r > ! ka moana nei. Ua iiui ka naaupo, a ua uuku ka uialamalaina. Aole kekahi kanaka i noho nie ka hoomana o'e, ua pau loa ua iiiea a pau i ka lioomana kii, a me ka hana i na I uiea kupono ole. I keia nianawa e no(lio nei kakou, ua kikpkiko wale ia no na aiika a pau i nohoia e na tnisiunari. He mau misionari no e nolio ana i ; kei.a uiauawa nia Ainaoinaomao, mai I Moravia inai lakou. | I'ela ina llineelu. elua wahi a ekoln palia i nohoia e na inisionari inalaila. [ Ma Bureina a ma Siaina kekalii inau' niisionari e nolio nei i k«-ia ni:in;iwa. l'a ike lakou i ke Akiin, a na ike lakou i naniea e pono ai ko lakou inau kino. He inau lalmi ekalesia no nialaila i keia iiianawn, lie inaii haiiei'i a keu ;»ku; ua kupaa kekahi poe o lakou, a ua haule ilio kekalii. Mai Anierika mai kekalii I . !■ :■■■■'■ 1 » o ka lakou mau kuiuu, a i ole ia niai! I!eritania mai no. Aia nia Kelona kekahi mau misionnri e noho nei, aole e kala ka nolio aua iiialaila, ua naauao kela poe, ua aoia e ua niisionari. Ile niau hale kulanui malaila. Ua aoia kekahi poe o lakou a ua naanao loa. He nui no na wahi o ka honua nei i nohoia e na inisioiiari i ka lielu ana; aka i ka hoohalike ana ine ka honua a pau, ua uuku loa. Aia ma Beritania a me Eumpa a me Amerika na wahi naauao loa. Ua hooikaika nui ko Beritania poe malama Akua i ka hoolaha ijna mea e pauai ka hooinana ana a naliānaka a pau ma ka honua nei. Pela ko £uropa, ua hoo-

laha nae lakuu i ka ntii m« Jlo lakow wahi iho, kak«ikttii waleī o (akou e hooikaika h»I āna i>keia hana. Ma Moravia, aia iio ma OK nui Jto lakon hooiaha ana i ka JeM oielo iua kela wahi keia waht a lakou i hele aku ai. Hookahi haneri makahi> ki i hala ae nei me kumamaliuui, ka loihi o ka manawa; mai ko )ak«Mi hnK»« ma ka ana i keia haua a hiki loa nai i keia manawa. 1 ka mukahiki o ka Haku 1733 ka' hooniaka ana o keia hana. £boo wa* le no hanen ka nui o lakoi» a pau. He poe unkii, aka, na ikaika loa nae i ka imi i na mea a pan e ppno ai ko lesu aupiiiii ina ka hoiiua nei, Ainma AHiaomaoiiiao kekahi, a ma I>aht*rndora keknhi nm ka aoao hikina 0 ko Beiitani« A?nerika. A ma Inia koniohana kahi, a uia Aferika a ma Arnerika akau a ma Tataria a ma na uina e ao no hoi kahl. Ua manaoia he 37 wahi a iakou i nohoai ma lia aiiui a paw. Ile jioe ikaika loa keia i ka hana, a ua inauaoia 40, 7t>o haumana i huli uiai ia lakou ma ka lakou hoohnli ana, 1 kokuaia inai at e ka Uhane Hemolele. Mo mau Inikini a me na Negero a me na llotenetota kai hnli mni. He poe liiliiu loa lakon, aka ua huli mai a ua inalaina i ka llakii. A o k«» Bmtania poe hoolaha, na niii no na nina a lakou i hoolaha aknai i ka It*sii olelo, e hoopan ana i ka hoomaiia lapuwale a ka honiia nei. Kia na wahi kahi i hoolahaia ka lakon pono. Ma Kina ma Benegt>lo, a ma Inia hikina a.iiu* Aferika ma na inok<i Inia koinohana, rna Amerika Akau a nie na aina a pnni o Borabora. He 316 walii i nohoia e lakou a puni kau \vahi o ka homia, e hoopau ana i hana lapuwale a ko ka honua. He nui no na lianmana a iakou ka poe i hnli mai ma ka lakou ao ana. l'a manaoia, he 100,000 a keu aku ka poe i mamuli o ka lakou ao ana; a he 50,000 huipule. I ka niakahiki o ka Haku 1812, tm hoomaka ka.poe Kristiano ma AmeHka ika hoolaha aku ika leau olelo sa aina naaupo oka honoa neL Ua h«i*

«ku kahi poe o lakou ma loia « ma A«ia komohana a ma Amerika kekahi a raa ka aoao komohana o An*erika. Akaxx, ma ka muliwai o Kolumehia, kahi i oleloia o Oregona. Aia tio roa na Mauna Pohaltu r a ma Hawaii nei kahi. He nui loa, aole loa e fau ia'u t ka hoakaka'ku i keia manawa kahi i ulu ai ka pono, a i pio ai ka hoomnna Inpuwale a na kanakn a pau mn keia ao. Ke ike nei oukou i ka nui ioa o nn wahi i nohoia e na KristiHiio a lesu Kristo, aka i ka hoohalike ana me ka honua nei a puni, ua liilii loa, me he . mau kiko inika la umluna o ka pepa. Ke hoomana nei lakou me ka naaupo a iiia ka ike ole. 0 ka naaupo, oia paha kekahi kumu 0 ko lakoH hana naaupo aua e like ine ko Hawaii i ka wa inamua. • Ua manao au, he poe ikaika loa lakou i ka hoomnna. Ina palia i lolie po--110 lakou i ko lesu inoa, ina no paha, ua huli mai kekahi poe o lakou. 11e nui ke ano o ka hoouiana a ko ka honna nei. Auhea oukou e na mea a pau i heluhelu i keia K. 11. na kane a ine na \vahine a ine na kamalii a pau. Ua ike •oukou i ka pono ole o ka hoomana. lle make a me ka elia a nie ka hune a nie ka luhi i ka moluu pinepine aua na na'kua kii. Pehea kooukou manao, e na kanialii. ka poe i ike ole' i ke ano o kela; ke nianao nei anei oiikou e haliaimainuli o ka lakou uiau oihana. Eia no kuu manao, no oukou a pau. P. ponoi hookahi noakakou Akua e lioomana'i, uia hoi o lehova ka uiea nana 1 liana ka lani a ine na lioku, a rne ka hon'ia nei. la ia wale no kakou e hoomaua mau ai, a e mohai maii aku ai i ka po a ine ke ao. K liana i na niea kupono i kona niakemake, ililo ai kakou i poe haumana io nana. K haawi lilo aku nona ka naau a pa'i nona. K like nie kana haa *i ana mai, pela no e haawi aku ai kakou ia ia. Pela e pono ai kakoii ke inalaiha i ke n!a mii nei, a liala ae na la a pnu o ko kakou noho iliiiune aua ina i keia ao, a .loaa aku ia kakou ka liale nani iualuna iih* lc.su Kristo i ke ao pau oU>. Alolia oukou a p'iu. .N;i'u na K \l.am \ na ko oukou. ho.ilaiiiia uia ka waha hookahi. e noi aloha *iva i ka llakii. c alolia in.ii ia inakou a pu «. Pau aku !a. Kuluuii. I āii.tl IM.I, M.IIU, lnn»' 1S N 0 K \ IIOM' \. 1 0 ka poe; >■■**: <»n ka nioa i liko loa ke ann an:i inni k<* kiko waena aku a laki i kona snia| m ii. ka hoike.H»ii ia ivu ka pbcpoc,nva-

laila i hoikeia mai ai ke an* poepoe io maoli o ka honua. 3 Eliia no poepoe booua ke4taN a he poepoe lani kekahi. 3 Ma ka |Ktepoe honua: malaila i m»i ai ke ano o na aina a tne na ajipnni a me na muliwai, e like we ke a|fo niaoli o ka lionua. 4 O ka poepoe lahi: n alaita i hoikeia'i na walii i kau ni na hoku, e like me ko lakou kau nna. 5 0 ka iho o ka h'onuu: oia ka mea i inanao wale ia, aia uo iloko o ka houua a puka aku ma nn aoao elua oiia; maluna hoi ona ke kaa mau ana o ka honiia. 6 O n» welau o ka honua: oia na poo o ua ilio la i puka aku ma nn noao elua o ka lionua. A ina kahi i |Hika aku ni na poo o ua iho la Y ua kapaia oia uu welau o ka hoima. I O ka iueridana keleawe: oia ke apo keleawe c hoopuni ana i ka poepoe iionua, maloko hoi ona ke kaa anao ;ka poepoe honua; A ua maheleia ua ; a;»o keleawe la i 360 tleirere: Oiu lioi i ua de<rere ke auapuni o ka honua. I * O ka apana keleawe lahilalii: oia ka :iiea e ana i i ka; loa a ine ka laula jiua\v»eiia o na walii elua. | 9 0 ka poai hora: oia ka poai kelea- | we e pili ana i na welau o ka honua, e |kiiliiknhi ana i na hora. j 10 () ka papa iliwai: oia ka poai e I hookaawale ana i na niea i ike inuka ia, |a ine na inea i ikeoie ia. II O ka poai iliwai no ka poepoe: i oia ka laaū e paa'i ka poepoe. j 14 O ka oki::a: oia ka poai nui e j lioopuni aua i ka lionua; oia hoi ke a! i l''kahi i inaiiaoia e liele nei ka la, a oia | lioi |*e ala kalii i kaa hele ai ka honu » |a imni ka la: l'a kapaia oia, he alaniii I lionua. L'ii ku kapakuhi ia i ka poaij waeiia. j 13 Uā mnlieieia ka okina i uniikuj mnuialua (12) hapa like; A ua pa .'>() ! iia liapa a pau i na deerere: L'a kapaia I lakiiu lie aiau lioa;l(/na o nu de{/cre. Nam: llai I. m iea Imi nna o na' dtgcrc Luiilu o l:v kau mihi. I'. hoolmli ae i ka poepoe ma kalii i oleloia. a ku ma ka ineii(liai.a ke.'eawe, l a <» na■ de«/erc i kauia'i ma ku tneridiiana keleawe e kupono nna i ua walii I la, oia ka de«;erc Latitu o uu walii la. I N \.n i; Hai 2. »\« ka Iwii ana o ?ia /jonitu o ke kan tru!,i. E hoopili aku i ke kau wahi i oleloia ma kn meridian;» keleawe, n malaila aku.e ho(|holo ai ka lima nialniin o ka poepoe honun, a ku uiu ka poniwnena, a ma knlii a ua keleawe la i oki ai, ina-

lona'i n*degere Latitu, a me na dfgfre Lonitu «kekahi v*hi. Ina i manao kekahi eimii ka loa niai kekahi wahi aku a hiki i kekahi wahi; e pono ia ia ke imi aku maluna, peia no e hana aku ai. O ka poepoehomia, aole like loa ia me ka |Xiepoe maoli p ka_JMwua » kakou e noho nei. " O keia poepoe roWoin ihh kein wahi, pili no in i ka poepoe laau i lianaia e ka lima o kanaka: e like hoi •ne ka niea i kakauia ina ke keleawe: : H( mea ia e lioike uiai ana i ka poepoe io inaoli o he Panaua hoi ia e ikeia'i ka mnka o kela ainn n me keia aina. Ma keia mea e hiki wawe loa'i | ka loaa ana o na degere latitu a ine na inile a me na kaulaliao, mai kekahi walii aku a liiki aku i na walii a pnu o ka honua; mai ia « ahi niai a hiki mai inaanei. Ma ka pnlapala honua, malaila i hoikeia mai ko ka aina waiho ana, a ine ka moe ana'ku o na kuahiwi, a me na muliwai, a me nu kulannkauhale.nu wahi naaupo a me na wahi iiaanao, ua ' wahi ino ame na Walii maikai Malaila | ua hoakakaia mai*;ka nolio ana o nn kamika a pau l(ia, ka; poe nawaliwali a me j ka ()oc ikaika. iie mau u ahi ninau i iia haumana. Ki.i kn i ••• :•'• V;-•■: • : --:i -:/- v •■•;'; V- v . "'•= '

i Jv km ka li.'iiiniaua ma ka aonn komohniia o ka poo|>oo|)iiuiia, a c lioiko inai i na H< <s. o k«>ia uiau wahi. Iloalia ka •• I-īilit ii o I>iiv( toii;i - (> \\ asiiiclona r (► ' Nu loka ; lleaha «Nu (Me- ■ auar (> M«»siko ma ka aiiiaO Mes»lko ; ! Iloalia ka I,atitu o IVterohi>ro ma Kiii sia tua Kiip»;>a * 0 I.ndatia ina Eiielarii ; :<) Kotiesftaiiito. ; IVrisa tua l'arani ; ! O V ale;»ar.iizo 5 <) I.ima ; O Kdeiieho- ■ ro ; Kliia (!« L'«-re louilu uiai La<latia mai a hiki i I *awaii uei ; (Nana ina ka olelo 110 ke ke!ea\ve lahilahi; u.alaila i hoaI kakaia uiai ai ke |ano o ka liana ana e lo'ia i ka lua mai j\ckahi wahi aku a lii* j ki i kekalii wahi.)j- l'aiiku K j l'eliea h'.i na <I|c£rere latitu e kil nna | ina keia watii ; Mru a I>osetotia e iini ! mai ai a hiki i Kelpnehon» ina ka moku ' o S<'kot i'i. • lle iiM*a keia e walea ai na linumnna i ka imi aiia j ka loa n ine ka laula o kela walii J;eia walii ana i inakeinake ai e imi. | ... I a uiuihiia keiamailoko ne o kn lloi- | kehoiiiia a (AV . \\ oodbridire ) Nolopapalnau kēkalii kanakn naauao n nie ke akninai i ka imi i |ke ano o na nina. Ma

hope nVu pnliu o pan'i keia wahi h<ilvc : i ke pniia, ti«i!e nae i maopopo pono kei pui aku ma ki-iu liopo aku. Kai.aMa. |