Ke Kumu Hawaii, Volume IV, Number 9, 26 September 1838 — Page 35

1838.) KUMU HAWAII. 35

ana o ko makou mau hale noho, me kekahi mau mea waiwai oloko, oia ka makou mea i popilikia'i. Aka he mea ole ia, ma ka hoohalike ana me ka nui o ka lokomaikai i loaa mai. Eia no makou ke noho kuonoono nei maloko o ko makou mau hale hou. Ua nui a ua oluolu no hoi, mamua o ua mau hale la i pau i ke ahi. Nui ko makou aloha aku i ke Akua no kona lokomaikai, nana no makou i hoolako mai. Nani keia wahi i ka nanaia'ku, kakaikahi wale no na wahi, ma keia pae aina, e like me ia no ka nui o ka papu a me ka oluolu; aole nui ke anu, aole nui ka ua, aole nui ka makani, he wahi anu no, me ka ua a me ka makani ikaika i kekahi manawa, aole nae pinepine e like me ko kau wahi. Aka ua mehameha no a ua inoino no hoi na ala e hiki aku ai ma na wahi e, kahi e noho ai na misionari, no ka loihi a me na pali nui. Ua pau.
                Ke aloha aku nei maua me ka'u wahine ia oe a me kau wahine.
Na'u na KONEDE.
 

KE KUMU HAWAII.
WENEDE, SEPATEMABA 26, 1838.

KAMEHAMEHA.

                Eia kekahi olelo i unuhiia noloko mai o ka palapala a ka haole wawae mumuku i noho me Kaahumanu I. i ka makahiki o ka Haku 1809.
                "Mai ka manawa mai o ka lilo ana o ke aupuni ia Kamahemeha, ua hooponopono oia i kana hana ana ma ka pololei, a nolaila ua like ka malu o na haole ma keia awa me ko lakou malu i na aina naauao.
                Ua makemake mau oia i ka noho ana mai o na malihini, aole nae e hiki ia ia ke ae aku i ka mahuka ana, aole hoi oia e kaohi i ka poe makemake e holo aku.
                I ka makahiki 1809 he kanalima paha kona mau makahiki, he kino maikai kona a he ikaika, ua oi iki aku kona eleele i ko ka nui o na kanaka, a ua kuiia na niho elua. He maikai kona make ke nana aku, he alii oluole, a me ke aloha nui, no ka mea ua ike au i ka helelei ana o kona waimaka i ka wa e holo aku ai kona mea e aloha aku ai, a ua ike pono oia i ka hoomakamaka. He alihi kaua oia, aka, ua nui ke aloha o kanaka ia ia, aole he aloha kumu ole ko lakou, no ka mea, mai ka manawa o ka lilo ana o ke aupuni ia ia, ua maluhia lakou a ua pomaikai. Ua hoahu mai la oia i na dala he nui loa, a me na waiwai haole, o kela ano, keia ano, he nui na pu a me ka pauda; i loaa ia ia ma ke kuai ana me na moku kalepa i holo mai ai ma keia pae aina. Ua akamai loa oia i ke kuai ana, aka, he poe alapahi la ka poe kapa aku ia ia he alunu. Aole au i ike iki i kona alunu ana, ua kela loa kona pono a me ka hana hanohano i ke kuai ana. O ke kaua paha, aole ke kelepa, ke kumu o kona imi ana i na moku he nui loa. He malu ke aupuni i ko'u noho ana malaila, a no ia mea, ua wehewehe ke nui o moku. Ina paha i manao oia e hoomakaukau, aole paha oia e hemahema i na kanaka, ua nui na haole me ia, he poe ike kekahi i ka hooholomoku; a ua nui hoi na kanaka maoli ike ia hana. Ke paipai aku nei oia i na kanaka ona e holo ma na moku haole i hiki pinepine mai ai ma ia pae aina, a ua holo kekahi ma Kina, a ma Noweke, a ma Amerika Huipuiia. Aole e emo ko lakou ike i ka lawelawe ana, a he mea mau ko lakou akamai, ma na wahi mahana, aole nae e pono lakou ma kahi anu.
                I kuu noho ana malaila, ua waihoia ka hana ana i na moku, a lilo ko ke Alii poe paahana i ke kukulu hale ma Honolulu, ma ke ano o na hale o ko Europa, i wahi e noho ai nona. A holo mai au ua kiekie ka hale a iluna o ka hale o lalo.
                Eia kane ohana; elua alii wahine, he kaikaina a he kaikunane laua, a he kaikuahine hanai na kekehi alii. Elua ana keiki kane e ola ana, he umikumamalima paha makahiki o kekahi, a he umi o kekahi, a he kaikamahine i hanauia i kuu wa e noho ana ma ia aina.
                I kekahi manawa komo ke Alii i ke kapa haole, a i kekahi manawa waiho loa ia mau mea i ke kahu ona, e hele wale me ka malo. Lawe kekahi kanaka i ke kahili hulu i mea kahili nalo, a o kekahi i ka ipukuha i kapiliia i na niho kanaka. Ua lohe au he ipu kahiko mai no, no kona mau kupuna mai.
                Ua oleloia he pekela inu rama ke Alii i ka wa mamua, aka, no ka maopopo ia ia ka hope hewa o ia hana ana, ua nui kona ikaika i ka haalele aku. Aole loa au i ike ia ia ua ona iki."
 

HE KOKUA.

                No ka hapa o ke kokua mai Amerika mai, a no ka maopopo ia ia he pono ia wahi, ua haawi mai o Kaahumanu II i na dala he iwakalua i mea kokua i ka noho ana o kana mea i hoouna aku ai e aoia ma ke Kulanui ma Lahainaluna, o Paalua ka inoa o ua haumana la. Pela auanei ke kokua ana o ke Lii ia ia i kela makahiki keia makahiki, a pau kona noho ana malaila.
                Ina no ka poe mea haumana i hoounaia ma ia kula e kokua like me keia, alaila pono ka noho ana o na haumana, a e pau ka hemahema o ke kula.

HOIKE MA KALUAAHA.

Kane. Wahine. Poe hiki mai. Poe hiki ole mai. Pau loa. Ike heluhelu. Hoomakai i ka heluhelu. Kakaulima. Helunaau. Helu. Hookui i na hua eha. Olelo honua. Ike heluhelu i kela makahiki. Ke kela ana. Ke emi ana. Ike hua. Ike ole.
Kaluaaha. 116 143 259 23 284 102 50 10 76 5 40 112 10 53 49
Halawa. 100 77 177 14 191 76 19 76 11 16 55 21 33 22
Moakea. 9 15 24 4 28 9 3 1 0 9 7 4
Waialua. 55 50 105 31 136 17 19 28 14 3 23 31
Kamaloo. 59 38 97 8 105 19 15 10 4 27
Kalae. 42 52 94 31 125 13 45 22 0 13 33 1
Pelekunu. 20 25 45 3 48 8 11 19 0 5 10 0
Kalaupapa. 56 63 119 64 185 25 9 66 12 13 15 4
Kawela. 9 10 19 1 20 2 4 5 0 2 7 1
 

                Ka hoike o na kula kamalii a Mi. Mana. Ma ka la 13 a me 14 o Augate nei ka hoike ana. Pakela ka ike o na haumana ma keia hoike ana. Ma kahi e hoolakoia i na kumu mai Lahainaluna mai, malaila ka oi nui ana. Hookahi wale no mea hemahema o na kamalii ma ka Lae, o ke kumu ole. Aka ua hele aku kekahi kumu malaila o Kualoa. Aka ke hilahila nei au i ka pololi ana o na kumuao—aole aloha iki mai na makua i na kumu i na mea e ao ana i na keiki a lakou. He hewa loa ia. I ko'u manao ea, he kanawai pono loa keia ke hoahewa mai na'lii i na makua aloha ole, malama ole i na kumu.
                Auhea oukou, e na'lii a pau loa, e pono no ia kakou e aloha nui aku i na kumu e ao ana i na keiki a kakou.
BETUELA MANA.
 

NA AINA HEMO OLE.

                Elua no aina nui. O na'lii o ia mau aina aole laua e hoohemo ana i na makaainana o laila. Ina paha e kahaha ka mea e heluhelu ana i keia me ka ninau mai, Aia mahea ia mau aina maikai elua kahi e hemo ole ai ka aina ona makaainana? Aia anei ma Amerika? Ke hoole aku nei au, Aole. No ka mea, ua hemo pinepine no na makaainana i ko lakou aina ma Amerika. Nui na mea e hemo ai, ua hemo i ka aie kekahi; ua hemo i ka inu rama kekahi; ua hemo i ka aihue ana kekahi; ua hemo i ke koloheia kekahi; ua hemo i ka malama ole Hemo no ka aina o na