Ke Kumu Hawaii, Volume IV, Number 12, 7 November 1838 — Untitled [ARTICLE]

Waioli, Scp. 86, 1833r Alohn o«, e K. H. U* l<w» iho nei hk'u kekalii palapala mai Tah«ata mai, na Mi. Setalewati, [Mr. G. Stallworthy] kekahi nti«ioiiari inalaila i paiapala «nai. Ua kakau oia i keia palapala i ka 1n t4 o Augate i halu akit nei: hookahi malama uia ka moana a hiki koke mai ia nei. Alohn ino kela hoahanau, e noho mehameha ana, pilikia; oia keokahi ka roiBion;iri nia kela aina pouli. 0 Talmata, oia kekahi mokn o ko Nukuhiva pae aina, aia i ka latitu 9° 55', llenn, a i ka lonitu 139* 9' Koinohana. Ewalu inile ka loa, a eha uiile ka laula o keia iimku. Ua heluia na kane, a me na wahine a nie na kaiunlii malaila hookalii t iiisani a nie ka haneri hookahi (1,100) lakou a pau. Ke noho nei ka uiiaionan ma Vaitohu kalii e kuai na inoku. Malaila kaua ao nui aiia mai i na kanaka, a ma Ilauaiiiiai, kekahi kokoke in:ii. . O «a kanaka a puu ma Vaitohu a ma Ilanauiiiii ekolu liaiieri lakou. HiHikahi kauaha makahiki mamua aku nei, ua liolo niai Mi- Kenika (Crook) he nūsiou:tri inai Ueritania mai, a iioho ilio la nia iia \ aitoliu nei; nkahi paha inaknhiki i noho oia, n haalele iho la ia lakou i ko lakou nolio paakiki «n'i nia ko lakou n<»ao pouli iho. Ala iu ho|»e iho, lawe aku ia na kumu nia Bolabola i kekahi uiau hauniana a lakou, n lioouoho i i lakou ina Vailohii; aole liiiliu iiialaila a hiliia lakou i ko laiNß|>ahele, a lilo iho la ka lakou liana i iiiea ole. . £ha niamua aku nei, holo hou iuai kekahi inau niisi<uiari inai ritania mai, aTalūti, o Mi- Sctalcw*ati, ka inea e iioho ana i neia manawa ma Vaitohu, n me Mi. Hodcstina [Mr Ropewou] nie kana wahiiie. A o Mi. Haliu i f Mr. D.irliii!?] kekahi mision>iri e noho nnii uia Tahiti, holo pu nku la uja ine lakou, a Vaitohu ma rahu it:i, noho pu no oiu ine lakou a hala kekalu inakahiki, a hoi mai no i kona wahi mā Tuhiti. A o kal poe koe, n«ho lakou me ka imi ikaika e hoohuli i na •««»»»;« nlu pono, a hala hoii na makahiki

elua. Mau no ka paakiki o kanaka a me kjn hoino inai. Pupuhi kekahi iko lakou hale, aole nae i wela loa, ua ikea ke ahi, a ua kinaiia. Paa ka manao o VI r. Rodeeona a me kana wahine « hoi akiK no ka hoino mau inai ana o kanaka, r| no ka pilikia o ka laua mau keiki ma ia aina pouli kekahi. A lioi aku la lauala me ka laua mau keiki ekolu, a i Tah|ti, aia ke noho la ma Papaa. Ma keia makahiki i hala iho n«i, o Mr. Setalewati wale no malaila, aole ana wahine, aolei hoahanau malaila. Okana mai ka neoneo a me ka pilikia o kona noho ana. Puhi hou mai kekahi enemii kona liale, aole nae i lilo, aka ua kinaiia. E like me ko Daniela noho ana maloko o ka lua liona; pela no hoi, ua inalaina mai ke Akua i kana kauwa nia Vaitohu. Ke lana nei kona manao, e ike auanei oia i ko laila poe puni koko, e nolio ana jna na wawae o lesu. Mc ka ka Maku olelo Mar. 4: 28. E ikea auanei ma kela pae aina "Mamua ka liooinnka, .mahope iho ka huhui, ahiila ka hua oo fiufi ; di. ,, - * ' I keia manawa, aole akaka na kanakaiualnila e hoolohel kft~ke Akua olelo. Ua paipaiin mai noiakou e halawai, a hooiohe; wahawaha mai lakou. oka hula, ka hoouianakii, ke kaua, oia ko lakou puni, a ine na mea like; nolaiia ua wniinwahaia ka mea e hoike ana'ku i ka hewa o keia mau inea. - Ke hele iiei oia i ikela hale i keia hale, a loaa kekalii poe, ina oluolii iki niai lakou, hoike aku iio oia i ka olelo a Kristo. Aole ina Vaitohu a me Hanamiai wale uo kona hele nna, malaila no ka nui: aka u » helie pinepine no oia i na awawa a pau ma Tnhuata. Aua hele no hoi i kekahi uiau awawa ma Hivaoa, a ma Katuhiva no hoi. Ilookahi no ano o lakou a pau. 1 kona hele ana ua helu iki oia i ua kamaaina e noho ana ina kel.i awawa, ma keia awawn, penei koua manao. Ma Tahuata 1,100 kanakn a pau; lon 8 'inile, lanla 4 mile. llivaoa ĪOOa kanaka a pau, loa 20 mile, laula 8 inile. Katuhiiva, 3000 kanaka a pau, loi 5 inilc,laiila 5 mile. Mohotane a me Fetuuku aole kanaka. Aole i liiiki nkn oia ia Nūknhiva a me Uaj>o ame Uahuka. Kanaka no wa

keiamaumok«; : M' : Mlte Uaimi nui keU k«ai» « l(a haiimana,a«i«MKriehaaleleklliittS nui kekahi aioaa m kekkoelea^n kahi wale no paahana t ' "n* la « noi oukou i ka Halm natM Iw MMĪpil ai, e hoonna uia i na law«luuui &M* 4 kana kihapai." Eia hoi kekahioleloma k*iia|itlftp9~ la. M £hia man hebedoma niMniin nei, hiki mai la kekahi imm bMt|i Ptft elna, a me kekahi hoalawelia>a >. laua, a noho ihol la ma-Taitdh«i Mi. Ke i inai nei lakon, aia loaa ia lako« ka trfelo, alaila « hele lakon i Hinoa, a noho malaila, a i oh ia, i kelnlii m*ku okoa. Eia hoi keia, Hoike mai la oia i kekahi mea oluolu, no ka holo lanakila ana o ka ke Akua olelo ma ko Humm poe moku (Nav. Islandß.) Khiku misionari malaila a MMwihine pn elima; a me na kumakalmi n« Bolabolā mai he uiui. PaapOi pule i na kini i hēle mai e hooMteifca ke Akua olelo. Ikaika loa hoi lafea« m* ke ao aku ana i ka palnpala ma mm ha~ le kula. No ke ao ikaika loa • kekahi mau n nkaninnna, ua hoonohoia lakoa i mau kumu pnlapnla. Ke lawe nei lakou i ka ke Akua olelo nie ka maiia* mahalo penei; u Nani ka wawae o lakou> I lawe mai, i ka olelo hon, I hai mai hoi ia me mnikaa, t malu ai na aina nei." Auhea oe, ke e Kumu llnwaiilHe pono paha ke hoolaha i kei i, i Mw ko lesu aiau hoanloha ma keia pa« aiaa. I noi nui nku lakou, i hiki mai koaa nupuni ma Vaitohu, i htMiikalkala mai kn naau o kana elele malailu, a ttha mii kaua olelo maikliii. I hoonani hoi lakou ia ia i koQa a)o--ha i ko llamoa tnau kamanina, se ka noiuki nku ia ia e liooko lon i kaaa «i«» lo maluila. E nloha auanei. Na W. P. Alekanwh.

He wahahee kahi hoomana he okilo a ua nui hoi ke ano o ka hoomana ana a na kanaka a pau ma 101*11011111» nei. Ua pono ka aina nei i kahi hoomana a ua poino hui, ua waiwai a ua ilihune. Nolaila, ua mau loa ka ilihune, ka popilikia a me ka make inaliina o na kanaka a pau i hana i kā hewa lapuwale inaluna o ka honua nei. £ha no ano nui o na pulo ma ka ho» nua aei, a ua aiaheleia i ua poe pule eka—o ka poe iiuiaio, o ka poe Mahoa»eta, o ka poe l£ristiano a nie ka poe Pagana. Ua manaoia, elima miliona (5,000, 000) kanoka ka nui o na ludaio; akahi kaneri (ne ka uuii miliopa (110,000, 000) ka poe MnliOMieta; elua haiieri ine kauiui, (210,000,000,) naKriatiano;ao na Peiaua, elua haneri me kuuiauialima inilioiia (205,000,000) lukou. O w Iuoaio: O lakou no na keiki panahele a kc Akua i hookeiki mai ai, he poe luaino hoi lakou na Aberahaiiia. He poe punuhele na kc Akua i keln manawa iuamua, n:ma 110 lakou i hiis poi mai ma ka w;«:»!i.ilielc i na makahi ki hookahi kaualia (40) a lina»vi muila hoi i kooa ma.i kanuu-ai hemolele no lakou, i alakai »10 lakou 0 liiki uku ai i ka laui, a na.lakuu :n.ii !ioi «> lesu ina ke kino ko kakouo!.i hemoli'le. O ko ke Aiiuu poe kanuka ponoi keia ana i kapakapa iii<> ai < ia neiomii o ke ane O koiia mau iuoa, i hoeiliiki pu ai inelakou i na u*a a v:ie na kau a me na popUikia ke iio(>l(»he a inalama pono lakft|i.kana mau oi«.!;i a • uie kona .inau lūnawaiinaikai; aka, 111 lapuwnle laleou ia lakoii ilio i ko i.-iko-i hoo.vaiiawahapna i ka iaoa o li .su kritst(», ke Kuikia ke Akua, ka :uea iho uiaii • inni k.i iani mai e h-00l 1 i na uliane m ike o iu kanakn a P :| ' »1 > ka honu.i nei. No ko lako-i ;».»!> nal ika au.i i kana inail ole'o, a mo ko lako'i lnui•nninoino ana ia ia, a ho >:iaii!iiia hoi i kona nj 1:1 mea laa a un 1 kona innu mea k ij»u, a pepehi hoi i iri tu ka ila m" l;a hoole i 'kon » niii nna a ine ko lako 1 hoowahawa'ia ani i ka oh'io a manaoio liooka.nniii hoi i ka,ia moa, a n<> k 1 itui io ko lak«»'» liewa ilaila, na h<»o <a'iawalin in.ii ko Akaa. ia inkou, R kip ikn loa hoi ia lakou e Ik-Io toa pela mai koiia a!o aku. Aia 110 lakou nia na ainn a j»au o k.i honua nei i hela «nnawa. e hooluhi pioia'na e like me ka ke Akua oielo ia lakoii ma Kanawailua a ma Isnia. M» Eumpa knhi poe ma Beritania kafciftma Aincrika kahi ma Aeia a me Aferika a iloko o na Mokupuni moana aeilMM' He poe w'aiwai kahi poe o

«de loa h^ olooi|i ka noho ana, he poe'hnne * poe aipiki, he poe hoopunlpuni. (la w*l- : laiuiiLlalm ina »a wah« a pao i»» lit honim nei. He poe hoopololei, he ano e ka lakou. hana ana n me ko~hikoH nianao. E like me ka mea i oteloia'i nia ka buke a lesu, uo ke ano o ko lakou manao a me ka lakou hana ana, pelu no ka lakou hnnn nun i keia uianaura e noho nei, kakaikahi pnha ka poe 0 lakou i haalele i ka hoo < aloka a malann ia leau a mihi io hoi i ko lakou hool<j ana ia leeu Kristo ka Meeia. Ual like ole ka ka poe ludaio hoomana &na me ka ka nui o na liaumana a lesu i ao aku ai. l aj nui ka like ole, a ua unku knhi i like. Aia ma ka pulapala hemolele ludaio kahi i hoakakaia inai ai ke ano o ka lak»»u pule nna a me ka lakou haila nna. IJa «lianao wnle ia, ua mnlaiua lakou ia lehova mn ka naau n uinkeiuuke hoi i konu mau kanawai. E kaknli ana lakon i ka liiki mni o ka Met*ia hoii iinna ln'kou e hoilioi mai maluna o ko lakou aina liannu. Ua nui ka hoowahnwuhaia <» keia poe i keia «nnnawn e noho nei, no na mea lapuwale a lakōu i lianu al;u ai ia !esu i kona wa i noho ui mn ka hoiiua nei. Aole oluolu ka noho lH>o:ijaiia a ka poe ludaio i keia wa'e nolio nei; ua naaii[)o ua hoohuoiia a un heliiia e a:i kanaka a pau kahi a lakuu i nolio nku ni. Ao!e akaka loa !<a nui o lakou ~i kei i innnawn; inanao kekahi poe ekolu mia o kekahi eono milionn, n o kekahi poe l;e uini inilionn, a o kekalii elimu iniiiona. Oia paha ka pololei. Ua n«»ho liilii lakou ma na aina a puni. n ua hooiiiann keknhi poe e like «ne ko ka ?iina n Inkou i noho uku ni, n ua iioliu waio i!»o no kekahi poe, IIo«»;nnna kekalii poe i noho ma na uinn naauao ia lehova, he kakaikuhi wule no nae. llōo:nana i na laau i kahiia i kii, i ka poliiaku i m iwi <» ]< i [»oe knhiko kekahi. . I'a pnui-iki oolen ka nn*m o k i poe ludaio i ka-hoo-h: i n i uiea liom a Ivbu i olelo mai ai ia lakou. A!-:a, iv !»• nae pt.»nb i:t kakou !-:e !ioir.o uku ia lakou ine ka liounauki'iki \va.c : aku, no ka ine.i, un poiii uiai ke Akua ia Inkou-i poe kanaka nonu; nolaila, ina i loan kn ! hiliia ia lakou; na l«hova no e olelo :io lakou, nana hoi e aukii. No kn mea, ina paha e hoino wnle knkou ia ia, e huhu koke nmi paha ia ia knkou e like nie ko L)uvida huliu ana i ka inea nnna i olelo wahahee mai ia ia i kona kii ku e ana e pepelii i ka enemi o Davido »a Saula. He ene-

nie n.mi »!liia vh) i kn i ko kielß luiMij(a ol»iho i popelii in Saulii me Imih» Iwi, «« k* iuaiiao. e hma'na i« ia kn mahifda, no ka iiiuke nnn o ko Davida eniwl it in. n lioopui 'ukii no i ke koko o ka mea a lelmya i poiii nf, meka maiiao, &olt p«itio i k;i lima k;i(inka, ke knu aku maliuia o ka leiuwn inen i: jtuiu ai. Nolaila pono kakou e maliini poftfr ia knkou ilio i ko knkou olelo ana Bom ludnio. He pono no nne ia kakou • lioou &liawulia i ke nuo o ka Inkou hann iiiui, aole hoi c| hoolauna pu nie iakou iua in inuii iiaiia. l'a iiiulamu no nae keknhi poe ludaio i k:i ke Aku:i olelo, a ua umnnoio no kekalii poe, a ua liuhai no momuli o leuu krit>tu. S. P. Kalaka. M" : -MM;;MM : - 1 : | ■'.)) MMMM* '& :: MMMM Pu*amoa, Ililo, Okntoba H, 1838. Ki;y ko'u manao, i ko'u hele nnfc aku niri K:ip;i|);il;i, I ka lunluina o lulai 80 oi:i inalaiua; Nolio iho la nu malaila i ke no hauinnna i kekalii malmuii hooknhi i ke kiiln. he unku wale no na kanaka o ia uina, he ku e wale no knuhnnule i k'ilii h(«>k:ihi, iioluiln. pilij ki'i i!i«t la mi. i hehedf.nta no ka j:ii o!i>. no ka he wahi wi kela, he w ihi h:t;>:i «» ka ;ii, a uoa ne la ka la al. ila. loaa iho la leekahi ai he |hijnm. a he h'ia i)!«-i kekalii ui. - i I i i lcek:U»i; l'a; h.he au i krknlii ko:ii:ik » in.ike i keah|i haka, o U'uhawai ke Ka'iiou haiia l<j wnhiiie.:mle nae i innke ka wa'.ine. o ke 1 ;ane ka i pau i ke uhi, a iīi<* !, i'i-i kaikauiia.liiiie. j l'.ia ke kii'nu ii|;h hiua make nnn, o ! !;o !:";-i k i!iu ana i iee uhi n mii 100. ; «ani ilio !,i laua i !:c ahiahi n numoe, . lii > i .(;!e .a;' !'i ke l|.'!;(». «• n ana ke alii i a !i :!e ; :i!.iii;i. h<i i!,i ;ikn i ka wnhine, ; .i! i !-i K. v v. a!ii«ir. a hopu iho In i ke!;ai.i.kei/iUano, al lio'.i uku la iwalio, a ;k ; i i.i n ;r.;u l i i ke k.-iikainahine, rfj|tHn. ; !i." i i:i li ! i l;c kaiie. o U.m keiki nkil la . ! ». a! liia. pu'iki i'i«» la k *an knne i i-.' ! i k'. il i e ni:;k;«' [»u iloko o ke nl»i. ! ' 1:1 • !<:>;' • nku ja na kanaleu in in he j make auaana, al:iila, ka[ia hou iho la na kanaka ia ia lie pupule, r.liūlu, i aku la k uiak i i ksui:i; wahine, nole noei i ike i ku a nna o ke nhi n holo aku no hoi iwaho. | mni lu kn wnhiue, un ike no, iinnn nu i nmi a holo iwaho. Ehi kekahi kumu i miike ai, n ka naanpo o knnnkn o llawnii nei, i ka wa «o i hiki uiai ni ka olelo a ke Akua ka make ana o keia kanaka i ke ahi baka. I ko'u hoi ho«! aua «kui Ka« iln

«n Augat« 14 « ian»Matn*,4«be «tt i fce|uthi kunakai pau i kaahi^aka» o Naiowili ko(ia iuot. I kooa pii U| •ku iuka i ka mahiai, a p(iu koiia iuakiū aii'4, eli at iho la ia.i a hoi oku la i lom hale, a kaliu ihu la i kqahi a«na« •aa, kalua il»o la i ka uiuu, a nolin iliu la a liuliu iki, a mna ac ia ka ai, a ai ihe la p maomi, houmau iho la i ke ahi haka, a inoe ilio la i ke ahiahi a puoho ae ia a holo nku la iwalio, a maoao iho la i kona ai, kii hou aku la ia i ka ai, apu mai la ke ahi ia ia, alaila, pau ae la kona lae a me na linia ona i ke ahi. No Apua uo keia kauaka. Uaaea Kanaina. |C7*Ke ninnu aku nei ke K. 11. Nowni ka make utin o koia inau kanaka elua' No ka ai miei? No ka baka anei? No ke ahi anei? No ka liiamoe anei?