Ke Kumu Hawaii, Volume IV, Number 14, 5 December 1838 — Page 55
1838.) KUMU HAWAII. 55
o ka hale, ua like ia me ka mea i oloia i ka pahi, ka apana maikai, mai ka welau a i ke kumu o ka laau, a o ka mea hou iho o ua laau la, ua eleele, me he lanahu la, a ku ae la ka mahu, aole nae i wela i ke ahi. A o ua ahi la, aole ia i pio i na la ekolu, a me na po ekolu. Mai ka 29 Okatoba, a hiki i ke kahi o ka po o Novemaba.
Oia ka mea kupanaha a'u e hoike aku nei ia oukou, e ka poe a pau e ike ana i keia Kumu Hawaii. O keia mea i hanaia mai ai e ke Akua ia Kapuipui. Ua hana mai ke Akua i keia, i mea e hoonaniia'i kona inoa, a e mahaloia'i hoi kona mana a pau loaa i e makauia'i oia, a e lilo ai hoi oia i Akua nui hoano a hooweliweli. E like me ia i hana mai ai ia Mose, ma Horeba. A ike aku la o Mose i ke ahi, e aa'na iluna o ka lalalaau, aole nae i wela ka laau, huli papu aku la ia e ike pono, puka mai la ka leo mailoko mai o ke ahi, penei,
"E Mose: Owau no ke Akua o kou makua, ke Akua o Aberahama, ke Akua o Isaaka, ke Akua o Iakoba, no ka mea, o kahi au e ku nei, he aina hoano ia." A lohe o Mose i keia leo, a me kona ike pono i ke ahi, papani ae la i kona maka, a makau ia ke nana'ku. Alaila, hoonani aku la i ke Akua o kona kupuna, no keia mea. Pela no hoi keia mea i hanaia'i, i mea e makau ai i ke Akua.
E like no hoi me ka ke Akua i hana mai ai ma o Elia la, i ka wa i hana'ku ai ka poe ike ole ia Iehova, a kaumaha aku i ka mohai i ko lakou akua wahahee ia Baala, no ka mea, ua olelo aku o Elia ia lakou, e kaumaha 'ku i ka mohai, a o ke Akua e haawi mai i ke ahi, oia no ke Akua. A hana'ku la ka poe kahuna o Baala, e like me ka Elia olelo, kau aku la i ka mohai maluna o ka wahie. A kahea'ku la lakou ia Baala i ko lakou akua, a kokoke e po ka la, aole loa i loaa mai ke ahi. Alaila, kau aku la o Elia i kana mohai maluna o ka wahie, a ninini iho la i ka wai, he 12 pahu, a kahea 'ku la ia ia Iehova kona Akua penei,
"E hoolohe mai oe ia'u, e Iehova ke Akua, i ike keia poe kanaka, o oe no e Iehova ke Akua." Alaila haule koke mai ke ahi, mai Iehova o ka lani mai, pau ka mohai, a me ka wai, a me ka lepo. A ike ae la na kanaka, moe iho la lakou i ka lepo, i aku la, "O Iehova, oia ke Akua; o Iehova oia no ke Akua." E like me keia mea i hanaia mamua, he mea e hoonaniia'i ke Akua, pela no hoi keia mea i hanaia, i mea e hoonaniia'i ke Akua. No ia hoi, e kiai kakou, no ka mea, aole kakou i ike i ko kakou wa e lilo ai i ka make, e like me Kapuipui, PAULO KANOA.
KE KUMU HAWAII.|
WENEDE, DEKEMABA 5, 1838.
MOKU ILI.
Aia ma ka palapala a Kanoa ka hoakaka ana i ka moku okohola Amerika Oka. [Osear] kapena Lakeke [Dagget] ua ili. Aole i po ka la 27 haalele ke kapana i ka moku a haawi ia kekuanaoa e hana. Ia po iho, malie mai la ka makani, a kakahiaka ae kii aku la na kanaka i ka waiwai a pau o ka moku a ahu mai la ma ka papu, aole e pono ke lilo kekahi, a pau mai la e lilo mai ana hookahi hapaha o ka waiwai a pau me ka moku no ka mea nana e hoopakele a me ka hoomalu mai, a o na hapaha ekolu no ka poe nona ka moku.
Ua pau ka waiwai i ke aloia mai iuka, a lana ka moku, aole i nahaha loa, aole nae i ikeia kona paa.
KANAKA O HAWAII NEI.
Eia kekahi olelo i unuhiia noloko o kekahi palapala haole.
"Ehia na kanaka o ko Hawaii nei pae aina i keia manawai? Ua akaka lea anei ia mea? Ke manao nei makou, aole. I ka helu ana ma ka makahiki 1836, he 108,759, na kanaka a pau loa, aka, i ka makahiki 1832 he 130,313, penei.
1832 1836 O ka emi ana i na makahiki 4.
Hawaii, 45,792 39,364 6,428
Maui, 35,062 24,199 10,863
Molokai, 6,000 6,000
Lanai, 1,600 1,200 400
Kahoolawe, 80 80
Oahu, 29,755 27,809, 1,946
Kauai, 10,977 8,934 2,043
Niihau, 1,047 993 54
130,313 108,579 21,734
Ina he pololei keia mau helu ana, alaila akaka ka emi ana o na kanaka a pau he 2l,734, i na makahiki eha. Pela io anei ka emi ana o na kanaka o Hawaii nei? He mea pono no na'lii o keia pae aina ke imi pono a akaka, a i imi lakou a loaa he oiaio keia emi ana, e pono ke imi wikiwiki i ka mea e pau koke ai i ka make ana o ko lakou poe kanaka. Ina paha e mau keia noho ana i kekahi mau makahiki hou aku alaila emi loa na kanaka, koe paha na'lii aohe kanaka nana e lawelawe na lakou, aole hoi mea nana e mahi i kekahi lihi o ka aina i ili mai nei no na kupuna mai. Nolaila ua akaka he pono no na'lii, a no na kanaka ke hapai na'lii i keia hana me ka ikaika, oia ka makou e noi nui aku nei ia lakou, e helu nui a mahope i na kanaka a pau loa o keia aupuni, E pono ke kakau ma ka palapala i ka inoa o kela mea keia mea, he kane paha, he wahine paha, he kamalii wahine paha, he keiki kane paha, a me kana oihana, a me kona mau makahiki, ua mareia paha a me ka ole paha. Eia kekahi. E pono ke hoaakaka i ke ano o keia hana i akaka i na kanaka i ole lakou e pee a e huna ia lakou iho a me ko lakou ohana, e like me ka lakou hana ana i ka wa e kakauia'i lakou no ka hookupu ana. A hala na makahiki elua paha, ekolu paha, alaila helu hou, he pono loa nae ke helu i na makahiki a pau. Aole paha he hana luhi loa keia i ka aina kanaka uuku loa. Oia ka mea e maopopo ai."
A akaka io ka emi ana, alaila imi koke i ka mea e pau ai.
MAU MEA KAHIKO
Eia kekahi mau mea i unuhiia noloko mai o ke kalana a Manini, ka haole Paniolo i make aku nei i ka makahiki mamua. Ma ka olelo Paniolo ke kakau ana, a ua unuhiia e Mi. Kale R. Semita.
1814, Oka.26, a hiki aku i Nov. 19, he kapu, a me ka ahaaina no ka makahiki.
1819 Nov. 6, Hoolahaia ka olelo a Ke Lii, e Liholiho e ai noa na kane me na wahine. Ai iho la na wahine i ka puaa, a me na mea kapu ke ai lakou mamua; puhiia iho la na heiau i ke ahi. Oia ka pau ana o ka hoomanakii.
1811 Oka. 9, Mareia o Kaahumanu I laua o Kaumualii ke Lioo o Kauai, ma Honolulu.
1825 Sep. 27. Loheia na mea kani nui ma Honolulu, e like me ke kani ana o na pu kuniahi, a haule iho na pohaku he nui ma ke kulanakauhale.
Ke ninau aka nei ke K.H. i na kamaaina, i ka poe i ike pono i ka haule ana o ia mau pohaku , a me ke kani ana o ia mau mea kani, Pehea la ia mea? E palapala mai oukou i ko oukou lohe ana a me ko oukou ike ana i keia mea kamahao.
Eia kekahi mea i akaka ai ma ua palapala la a Manini. O Novemaba ka malama ua nui i na makahiki a pau; oia no hoi ka malama mai nui. Mai ka malama o Novemaba a hiki ma Feberuari ka nui o ka mai; aka, i kekahi mau makahiki ua mau no ka mai, a me ke kuni, a me ka luai koko kekahi. O ke anu, a me ka wela, ua like ia mau mea no na makahiki he nui i hala ae nei, me na makahiki iho nei. Ina he la wela, pii ka wai dala ma ka mea ana wela a i ka helu 84 a i ka 86 maloko o ka hale: aole i pii aku maluna ae o ka 86. He nui ka uila a me ka hekili i kekahi mau makahiki, a i kekahi mau makahiki aole.