Ke Kumu Hawaii, Volume IV, Number 14, 5 December 1838 — MAU MEA KAHIKO. [ARTICLE+ILLUSTRATION]

MAU MEA KAHIKO.

Ēia kekahi mau mea i unuhiia noloko mai .o ke kalaaa a Manini, ka haole Paniolo i make aku nei \ lea mwhahiki mamna ka olelo Paniolo ke kakau ana, a ua unuhiia e Mi. Kale R. Semita. 1811, Oka. 26, a hiki aku i Nov. 19, he kapu, a me ka ahaaina no ka makahiki. 1819 Nov. 6, Hoolahaia ka olelo a Ke Lii, a e ai noa na kane me na wahiue» Ai iho la na wahine ika puaa, ame na mea kapu ke ai lakou mamua; puhiia iho la na heiau i ke ahi. Oia ka pau ana oka hoomanakii. - 1811 Oka. 9, Mareia o Kaahumanu I laua o Kaumualii ke Lii o Kauai, ma Honolulu. 1825 Sep. 27. Loheia na mea kani nui ma Ilonolulu, e like nie ke kani ana o na pu kuniahi, a haule iho na pohaku he uui ma ke kulanakauhale. Ke ninau aku nei ke K. H. i na kamaaina, i ka poe i ike pono i ka haule ana o ia mau pohaku, a me ke kani ana o ia mau mea kani, Pehea la ia mea ? K palapala mai ou« kou i ko oukou lohe ana a me ko oukou ike ana i keia mea kamahao. Eia kekahi n>ea i akaka ai ma ua palapala la a Manini. O Npvemaba ka malama ua nui » na makahiki a pau; oia no hoi ka malama mai nui. Mai ka malama o Novemaha a hiki ma Feberuari ka nui o ka mai; aka, i kekahi mau makahiki ua mau no ka mai, a me ke kuni, a me ka luai koko kekahi. Oke anu, ame ka wela, ua like ia mau mea no na makahiki he nui i hala ae nei, me na makahiki iho nei. Ina he la wela, pii"ka wai dala ma ka mea ana wela a i ka helu 84° a i ka 86° maloko o ka hale: aole i pii aku maluna ae oka 86°. He nui ka uila a me ka hekili i kekahi mau maka~ hiki, a i kekahi mau makahiki aole*

MOKU ILI. Honolulu, Nov. 27, 183S. Ua ili kekahi nioku okohola o Amerika Muipuia, ma ka nioku puni Oalui, ma ke awa o Honolulu, ma kalii i kapaia o Mamala, lie kona ka niakani i make ai; i ka hora I. Ku no ua moku la i kalii e ku mau ia'ia e ka moku. a ua nuikaukau wa uioku la e holo, aol.e nae i liuliu ke ku ana niai o ua nioku la i Oahu nei. mai Maui niai, eha paha po, a i keia kakahiaka o ka 27. Miki mai la makani kona, mai ke kukululiema mai, a |kui i ka hooiieeia na moku iuka, elima uioku, eha nioku e ku'pono ana iwaho o Kakaoko, ma ka hikina liema o ke awa, ao ka nioku ili ai, ku pono aku la no ia, uiawaho pono aku no o ke awa, ma ka hikina hema o Puuiki, koke ia mai la no ua nioku la, a hala iho la ma o iho o Puuiki, o ka aoao komohana ia, a puka ae la ka la, a kiekie iki ae, kau mai la ka liae o na moku e kahea mai ana i na Pailota, no ka mea, ua kokoke mai l<a pilikia ia lakou, kii mua aku la ke I'ailota i na moku ma ka hikina loa, a komo mai la ia mau moku elia, niamua o ka ainaawakea, alaila kokoke loa e ili ka uioku nia ke kouiohana, lui'i iho la ka hae malalo, e hai niai ana i ka inake, ina e pai uiai ka ale i ka ihu o ka moku, ku iho la ka hope ilalo. A ua kii mai kekahi Kapena nioku a nie loane Miki, ia Kekuanaoa i ka moku o P;ialua, e kii e hoopakele i ua moku la. A no k«i uianao i ka holo o Auhea ma, hakalia ke kii koke aku ia manawa. A hiki i ka ainaawakea, holo aku la <> Paalua, a hiki aku la i ka lae one o Ulakua ka inoa. Moku mai la ka lua o ke kaulahao. Alaila olelo aku la ke Pailota i ke Kapena, o Lakeke ka inoa, o Oka ka inoa o ka nioku, "l'a pau ka pono, aole he pono i koe, e huki ka pea i paa koke i keia wahi, aole lilo ka waiwai." Ae mai no ia, ina e holo ma ka aoao koinohana, he nui ka nalu, a me ka papau, ua hala loa iwaho, aole e hiki ke liuli inai a hookouio iho mauka o Puuiki, he nui no ka nalu o ia wahi, A huki ae la ka pea, o ka ili koke iho la no ia, o ka lua o ke kaulahao, paa no ia kaula, a hiki i ka ili ana, aole i moku, kaa koke no ia i ka paa ana, a

hoopaaia iho la na pea, i paa ka nioku, aole e luliluli. Aole i naha koke ae ua nioku nei,aoleeha kannka,aole kahi mea pilikia, o ka moku wale no ka i pna. O ke kahi ia o ka hora, mnhope o ke awakea. Aole loa i naha iki ua inoku la ia po no a ao, a hiki i ka 28 o ka la. Alnha ino keia Kapena, a uie na luina, i ka lilo wale ana o ko lakon wniwai Ua 'loha nui iu Inkou nei e na'lii 0 onpi, ua kii no lakou e hoopnkele i koiia waiv/ai, a me na kannka i kokua 1 koiia meiii a pau loa. O tia aila a pau, 15 haneri palm pnha. Na'u ua Paulo Kasoa. Ih:i.r 3. 0 na moa e hokai mni ana i ka pono o kl' kann <a i kona kino ilio. O kn lu> iknniea ana. oia kekahi inea e hokni pinepine ai i keia pono. Na ke kanaka iknika e hoolilo ni i ke k:ui:ikn nau-aliwnli i knuwa hoohilii. I.n\Vf iho ln ki' kannka iknika i ke kino o k:i inen nawaliwnli i waiwai iiona iho, nio lie bij)i In. I loohana no ke kaiK'.ka i kona Ui'l»i, i kona lioki a me kona lio n.o' koiia ivaiwai iho, aole.no.ka poinaikni o ka lioloholona. I'ela no ke knnak'a iknika e iini ai i ka wainai ma ke kino o knnn kniiwa. Ma kona niniiao wnio iio in i hoohnna īiiku ai ia ia; a i uku nk'i oi'a, aia iio i kona manao wale aole e hikil kana kanwa ke hoole inai. 11r jmuii keia kannka iknika,no |,;i mea. n:i h:iu wnle oia i ke ktno o ke kanaka nawnliwali. O ka ke Akna i haawi mai i ke knnnka mi waliwali nona ilio, oia ka ke kannkn ik iika i l:u\e i wniwai noiia. Aole hele pnkahi na hewa a. pau loa, he hiinkaihele ko ka hewa, o I.< iriona kona moa Nui wale na liewa i hooj»ili mai i ka hookauwa ana. Ei;i keknhi mau.hewa i uln wale iloko o ka haku nana e liookauwa aku, o ka haanui, o ka haahen, o ka hnlui, innina, ukiuki. hookauinaha wale aku, o ke aloha ia in iho wale no, o ka makaleho a me ka paumaele a pau. A o ke kauwa i liooluhiia i, aole e liiki ia ia ke iini uin kona manao iho, nia ka iiianao o kona liaku no; a inalaila ua ulu loa ka hoopunipuni, ka wahahee, ka hookamani, ka aihue, a me ka ae wale aku i na mea a pau e oluohi ai kona liaku, lioolohe no i;i ia ma kona kuko hewa, a haawi i kona kino iho i mea e lawehala ai nona. Lia no hoi keia, o ka hookauwa ana, he mea ia e ilihune<- ai ke nu|>uni. O na kauwa wale no ka poe paaliana, noho wale ka poe haku, aole hana; nolaila aole i waiwai ke aupuni i ko lakou mau lima, ua lilo na lima o lakou i mea ole. A o ka poe paahana, aole o lakou hana ikaika, no ka mea, oole no lakou

iho ka lakoii i hana'i, no ko lakou haku wale no v nolaila hiKimolowa lokou, hooniaiiikai nie ka wahahee» pee, mahuka, aole hana me ka makemake v aole ikaika. Na ka makau wale 110 lakou e hoiiikaika niai: luuia iki 110 lakou o liooehaia mai. Nōho hoomaunauna ka l>oe haku, no ko lakou !oaa ana mai ihe ka lulii ole o ljnk<»u iho. Hooniaunauna |>u 110 hui ua kauwa. I loaa mai kalii waiwai i keknhi, inanao no oia e ai iho o kii niai auanei kona hakii, pela no e hooiiikoleia mai ai ke aupuni hookauwa. l a ku e loa ka ke Akua olelo i ka hookauwa nna. Vv\\v'\ kana olelo MaU 19: 19. aloha oe i k°n hoalauna me oe ia oe iho. " Mai. 7: \ >. na inea a pau a ouknu e makemake ai e hanaia mai enikoii, ena kanaka ? oia ka oukou e hana aku ai ia lakou/' l'a [>ili keia mau kanawai i na kanaka a pau loa ona aiua n |>au. () kanaka i Ihiolīlo i kekalii i katiwa nana, ua hewa oia i keia .ka.ua wai ; 11#> ka inea aole oiia i alo liai ua kauwa la v 1 ike ine ko* na ia ia ilnrs-aole ona Inna akn 1 ua kauwa la i kona mra e maknnae ai e lianaia mai ia ia iho. Aoh' u.akemake na haku a |>au e ho<»!i|.»ia mai lakou i |»oe kauwa ln»nlulii. nolaila ua hewa iakoii ke honlilu lakou ia hai i kauwa hooluhi. W. 1\ Ai.i k vm:i)i:ho.