Ke Kumu Hawaii, Volume IV, Number 15, 19 December 1838 — Page 59

1838.) KUMU HAWAII. 59

manao na makamaka o ia poe.
                Nani ka poiuiu o ko ke Akua hoopakele ana mai i na mea ike ole i ka au, no ka mea, ua olelo mai lakou, ina o lakou a pau o luna o ka waapa ka i milo aku malalo o ka moku, a hoopuaina aku ma kela aoao o ka moku, olelo lakou, elua mea e nawaliwali loa, o Keoni Kiwini o Puhiula, hookahi la e make loa o Dauta Pipale, no ka manoanoa o ke kapa komo, aka o ke alii olelo lakou aole ia nawaliwali, he mau wahi 'lole lahilahi kona; nolaila ea; nani hoi ka popilikia nui o ke alii, a me na mea a lakou i olelo mai ai, mai make loa kekahi, mai nawaliwali loa kekahi mau mea. I ka manao o ka poe haipule, he leo no keia no ka mea a kakou i lohe ai, e kahea mai ana e hoomakaukau.
Na BOAZA MAHUNE.

HELU 4.

                O ka pono o ke kanaka i kona waiwai: ua pono ia ia ke hana aku i kona waiwai e like me kona makemake, ke hoopilikia ole aku oia i kona hoalauna ilaila.
                Pono no ia ia ke ai iho, ke haawi aku, ke kuai aku, a ke kiola wale aku paha, e like me kona makemake iho, ke hoohihia ole oia ia hai. Ina no'u iho kekahi waiwai, aole e pono i na kanaka e ae a pau loa ke mea mai i ko'u; ia'u wale no ia.
                Ua ike na kanaka naaupo a me na kanaka naauao i ka pono o ke kanaka i kona waiwai iho, nolaila ua hoahewaia ka aihue, ka hao wale, a me ka hookaha ma na aina a pau loa. Ua pili hoi keia pono maloko o ka olelo o kela lahuikanaka keia lahuikanaka, penei, no'u keia, nona keia, kau ai, kana ia, kona lole, ka'u dala, ka lio ou, ko ka haole moku, ka aina o mea. Maopopo ko kakou pono i ko kakou waiwai iho ma keia mau hua liilii no'u, nona, kau, kona, ka'u, nou, ko, o, a me na hua like e ae he nui wale. Ua maopopo no hoi ko ke Akua makemake i loaa i kela kanaka keia kanaka i waiwai nona iho ma na mea e pili ana ilaila; no ka mea ina aole no ke kanaka iho kona waiwai iho, ina aole hiki i na kanaka ke noho lahuikanaka pu, ina aole he aupuni ma ka honua nei.
                Ina aole ma ka paahana kana mea e hana'i, alaila aole e hana nui oia e hoahu i waiwai no hai; e hana uuku wale no oia i loaa kahi ai nana, a o ka pau no ia. Nolaila hoi aole e mahuahua ka waiwai, aole mea hana, aole hale, noho ilikole no kela kanaka keia kanaka, hupo no, aole pomaikai iki. Pela io no ma na aina naaupo e noho nei, ma na aina e hiki ole i ke kanaka ke hana aku me ka waiwai e like me kona makemake iho. A pela no hoi ke noho ilihune nei ko Hawaii nei poe kanaka, aole pono ia lakou ke mahi nui i ka ai o haoia, aole pono ia lakou ke kukulu I hale maikai o kailiia e ka mea ikaika.
                Aka, ma na aina i malamaia mai ka pono o kanaka i ko lakou waiwai iho, malaila ua mahuahua ka waiwai, a me ka naauao, a me ka pomaikai.
                Ua akaka loa keia pono ma ka ke Akua olelo. Malaila ua hoohewa wale ia mai ka aihue, ka lalau wale, ka hao wale, ka alunu, ka hookaha, a me ka aie wale aole e hookaa aku. Maopopo loa malaila, no ke kanaka iho no kona waiwai, aole no hai. No ko ke Akua makemake ma keia pono, ua papa ikaika mai oia i ka makee waiwai, a me ka piliwaiwai, a me ke kii aku o ka naau i loaa wale mai ka hai i nele ai oia. W. P. ALEKANEDERO.

KE KUMU HAWAII.
WENEDE, DETEMABA 19, 1838.

WAA PAKELE.

                He wahi waa no Mi. Emekona ke kumu ma Waialua, ua kuniia ma Hilo, a haawiia i kekahi poe kanaka e alo mai ai ma Oahu nei. Holo mai la lakou a Molokai, noho, hoomaha iho la, a ma ka po aha holo mai la i Oahu, aole nae i ikeia ka aina no ka ua a me ka ohu, a hala loa ka waa ma ka moana, aole loa ike ia lakou kahi pono e holo ai pilikia iho la lakou. Manao iho la lakou i ke Akua i ko kakou hoola, a no ko lakou lilo ana paha ia ia i ka wa pilikia ole, aole oia i haalele ia lakou i ko lakou pilikia, a hoopakele mai no ia lakou. Ea mai la ka moku okohola ma ia manawa a pili ka waa ma ia moku, lokomaikai ke kapena, haawi mai la i ka ai he berena, a me ka bakeke wai no lakou, a kuhikuhi pono ia lakou i ka aina holo mai la ka waa e imi ia Oahu nei, a halawai me kekahi moku hou mai, haawi hou ia mai la ua ai a me ke kuhikuhi pono mai o ka aina. Oia ka mea e hiki ai ia lakou ke holo mai a pae ola ma Kaluahole ma ka po o ka la hoomalolo.
                Poho ka waa o Mi. Pareka ma, i ko lakou holo ana mai Hauula mai a Kaneohe He lauwili ka makani aole he ikaika, a pa pono mai, olelo mai la ka luna o ka waa ia Pareka, Akahi no a pa pono mai ka makani o kakou. O ke kahuli koko mai la no ia o ka waa, poholo ke ama ilalo, huli aoao ka waa, a pau pu lakou i ka palemo ilalo i ka moana. O Mi. Pareka, O Pareka wahine. O Ludia Borono ka wahine hana lole, a o na kamalii ekolu a Pareka. Aole o lakou mea ike i ka au. Elua kanaka maoli ka poe nana e hoe i ka waa a me kekahi kaikamahine maoli.
                A pau pu lakou i ke kai, lalau lakou i ka waa a lana no ka paa ana ma ka waa. Ia Mi. Pareka kekahi keiki, i ke kaikamahine kekahi, a i ke kanaka kekahi. Lilo kekahi kanaka i ka hooponopono i ka waa, aka, aole i hiki. Alaila nawaliwali ke kaikamahine a haawi i ke keiki ana e malama ai i ke kanaka e hooponopono ana i ka waa. Oia lana wale no ia a kahea aku la o Pareka i na kanaka iuka me ka leo nui, E holo mai. Lohe mai la lakou a holo koke ko lakou waa makai, a hiki ia Pareka ma, hookahi paha mile ka holo ana a hiki. Ee lakou maluna o ka waa kamaaina me ke koekoe a holo ma Kaneohe.
                Akaka lea iho la ko ke Akua lokomaikai ia lakou. Akahi no o maopopo lea, he lua ole. Pela ko makou manao. E hilinai aku hoi ia ia.

NO KA WILI KO.

                Ua ako hou o Mataio Kekuanaoa i ka hale wili ko ma Peleula a ua paa. Pela no na hale papaa, a me na hale noho no na Pake, ka poe nana e wili. Penei ke ano o ka hana ana o ke ko ma keia hale.
                Ia Mataio ka hale, a me ke ko maka, a me ka wahie, a me na lio nana e kano; ia Mi. Farani hoi na Pake nana e hana i ke ko a maikai a piha na eke, alaila puunauwe ma ke kau pouna ana, elua hapakolu na Kekuanaoa, hookahi hoi hapakolu na Mi. Farani, pela no ka malakeke, e puunauweia ia e like no me ke ko. Eia kekahi, e hana au no kekahi poe kanaka o Kekuanaoa me na Pake, a o na ekeeke laulau no ke ko, aia no i ka mea nana ke ko.
                Auhea oukou na mahiai a pau, na'lii, a me na makaainana o Honolulu nei! Ina paha he ko maka ka oukou e lawe mai no o wiliia, a e loaa no ia oukou ke hapalua o ke ko maloo i loaa mai ma ka hana ana o ke ko maka a oukou e lawe mai ai. Lilo elua