Ke Kumu Hawaii, Volume IV, Number 17, 16 January 1839 — Page 66

66 KUMU HAWAII. (IANUARI,

Lahainaluna, Ian. 5, 1839.
KAHI ANO MAMUA AKU O NA MISIONARI.

                Mamua aku o ka 1820 o ka Haku, aole i ulu ka pono ma keia pae aina mai Hawaii a Kauai. E noho ana no me ka hana i na mea lapuwale. Aole i loaa i na kanaka ka pono a me ka mea e pau ai ka noho pelapela ana. Ia wa naaupo, ua nui na mea hewa i hanaia. He nui ke kaua, he nui ka powa wale a me ka pepehi kanaka, a me ka hookamakama, ka aihue a me ka hoopunipuni.
                Ua hupo loa na kanaka a pau ma Hawaii nei ia manawa, aole kekahi kanaka i ike i ke Akua io a me ka naauao e pono ai ka noho ana. He malama ole ke kane i kana wahine, aole hoi i mare paa loa ia. E kii wale aku no i ka hai wahine a me ka hai kane; elima wahine a kekahi kanaka, a he umi a kekahi, a pela no hoi na kane a kekahi wahine.
                Ua nui wale na kanaka i make i kela manawa. Make i ke kaua kekahi poe, make i ka powaia kekahi, i ka mai luku a me ke ahulau kahi, make i ke umi wale ia o na keiki kekahi, make kekahi i ke kapu o no lii, make kekahi poe i mohai no na kuahu akua kahiko, a i mea maunu lawaia mano na na lii, a ua make kekahi poe i ka mai maoli.
                Ia manawa, paakiki loa na'lii a me na kanaka mamuli o ka hoomana kii, aole kanaka hoomana ole, kakaikahi wale no ka poe hoomana kii ole. He nui wale na hewa i hanaia i ka wa kahiko i hala aku nei, [wahi a ka poe i ike.]
                Ua pilikia ka noho ana o na kanaka i kela wa, aole noho oluolu a liuliu ma kahi hookahi e like me keia manawa. Ua lewa wale no ia wahi aku ia wahi aku no ka naueue o ke aupuni, a no ke kaua pinepine ana. Aole e waiho liuliu na wahi opeope ma ka hale a hele koke aku no. He hihiu wale no na kanaka o ia manawa, [wahi a ka lohe] aole launa aole ai pu ke kane me kana wahine.
                Hoana okoa ka ai a ka wahine a me ka ai a ke kane, a me ka hale noho, a me ka hale moe. Ua hookaawaleia o make auanei i ke akua lapuwale.
                He nui ka naaupo o na kanaka ia manawa; no na kahuna a me ka poe hoomamana kekahi. Ua hoopunipuniia na kanaka e na kahu akua i mea no lakou e waiwai ai, a ua lilo na kanaka ma ia mea lapuwale. Ua manaoio kekahi poe me ka manao, he mea ia e loaa mai ai ka pomaikai.
                He naaupo ike ole na kanaka o ia wa i ka imi i na mea e pono ai ka noho ana ma keia ao. Ua mahiai no nae, a ua lawaia ke kane, ua kuku kapa ka wahine, ua ulana moena, aka, aole nae i malama loa i na hana a pau e pono ai ka noho ana.
                Aohe kanawai ia manawa e hoopaiia'i ka poe hana hewa, aole mea nana i ao aku ia lakou, aole hoi lakou i ike i na mea e pono ai ka uhane a me ke kino.
                O ka lealea paani wale iho la no ka lakou me ka hana uhauha, a me ka hakaka, a me ka nuku a ia mea'ku ia mea'ku.
                E na kamalii, he aupuni inoino ke aupuni kahiko. He make—he pololi-ha—aole malama pono ia. Nolaila, i ke kauwahi hapa iki o ke aupuni kahiko, o hiki mai auanei keia mau mea ino maluna o kakou---e like me ka wa i ko kakou mau kupuna. E ala ae, e noonoo a e imi i ka mea e ola'i ka uhane a me ka mea e pono ai ka noho o ke kino. No ka mea, ua hoolako mai o Iehova i na mea a pau e pono ai kakou ke hana a e lawelawe a ai.
                Ua lohe au i ka hoowahawaha ana o na kanaka kahiko i ke ano o ko lakou aupuni kahiko, a ua mahalo hoi i na kou i keia manawa, ua lealea ka noho ana a me ka hele ana a me ka ai ana.
KALAMA.
 

Lahainaluna, Maui, Dek. 3, 1838.
PII MAUNA.

                Ke hoakaka aku nei au ia oe e K. H. i ko makou pii ana i ka mauna i ke kua laau no na mea paikeleawe. I ke ahiahi o ka poaha, oia ka la 29 o Nov. hai mai la o Kalaka ia makou i ka manao i ke oki laau no na mea paikeleawe. Lohe iho la makou, a ae aku la no hoi, he pono ke pii.
                A i ke kakahiaka ana ae, oia ka poalima, oia hoi ka la hope loa o Novemaba, hoomakaukau ae la makou no ka pii. Hele aku la makou ma kahi o Anaru e hoakoakoa'i, a pii aku. He la ua nui ia, ua paapu na ao ua maluna e lele ana maluna o makou. Ninau mai la oia ia makou. "Pehea ka ua? maikai anei, inoino paha.?"
                I aku la makou ia ia, Aia no i kou manao; ina oe i manao e pii kakou, e pii no, a i ole, oia iho la no. I mai la kela, "E kali iki kakou i hookahi hapalua o ka hora, a i ole e malie ka ua alaila, aole pono kakou ke pii aku, a ina malie mai ka ua, alaila pii aku kakou.'' Kakali iho la makou i ka malie o ka ua i ka hapalua o ka hora. Aole i hala ka hapalua o ka hora, ike e aku la makou i ka malie ana mai o ka ua mauka, a me ka wehe ana'e o na ao ua.
                I mai la kela ia makou, "E pii kakou, ua malie '' A pii aku la makou. Pii aku la makou a hiki ma ka pa bipi a Kalaka, malaila i noho ai na kamalii liilii me Kamakau e hoopaa i na wahi i nahaha o ka pa bipi. O Kalaka pu kekahi me makou i pii pu mai, aole nae oia i pii loa mauka, mauka mai no ia o ka pa bipi a hoi mai la. Pii aku la makou me ka hapa nui o na kamalii a hala loa i ka mauna laau ma kahi hale o Mr. Anaru wahine i hoomakaukauia'i no ka hooluolu i kona nawaliwali. Ua koe aku no nae kekahi poe ma na hale o makou. O na kuke a makou a me na kuene a me na kuke a na kumu a me ka lakou mau kuene, a me ka poe mai nawaliwali, o lakou wale no ka i koe aku ma na kauhale. A o ko lakou nui he 12 lakou.
                I ko lakou hiki ana ma ka mauna, ua nui ke anu a me ka huihui o kuahiwi. Hele aku makou maloko o na laau ai. Kua iho la makou i na laau a hina ilalo. He laau nui a maikai hoi; he ohia ka inoa o na laau a makou i kua'i. Ua iho ia ka ua ia makou a pulu loa iho la na wahi kapa o makou i ka ua. Hoomanawanui iho la makou i ke kua laau iloko o ka ua a me ke koekoe. A loaa ia makou na laau, hoi mai la makou. I ko makou hoi ana mai mai uka mai, ua nui ka ua e ua ana. Ua paapu makou i na ao ua a me ka ohu, ua like hoi makou me na manu e lele ana maluna o na ao; no ka mea, ua puni makou i na ao, maluna a malalo a ma na aoao a pau. Aohe nae he ao maoli, he ao nei. Ua pohina o lalo, ua maikai hoi. Hoi mai la makou me ka huihui a me ke anuanu koekoe iloko o ka ua. Kauo mai la kekahi poe o makou i na laau, a hiki ma kai nei. A o kekahi mau laau eha aia no ia mauka, ua wi ihoia a ka wa kaawale, alaila kii aku, no ke kaula ole e kauo mai ai. Aloha oe e ke K. H. me ka lehulehu o na kini e heluhelu ana. Ua pau kahi manao. S. P.K.
 

OLELO HOAKAKA.

                Auhea oukou, e o'u makamaka heluhelu K. H. ma ke kulanui nei, he wahi manao pokole ko'u ia oukou.
                He mea pono ia kakou ke heluhelu pono i na olelo a pau i paiia ma ke K. H. no ka mea, ua ike au i kekahi poe o kakou e heluhelu pono ole ana i ke K. H. Ua lealea no nae ka heluhelu ana i ko hai manao; aka, ina iho