Ke Kumu Hawaii, Volume IV, Number 21, 13 March 1839 — Page 81
KE KUMU HAWAII.
He Pepa Hoikeike i na mea e pono ai ko Hawaii nei.
"O ka pono ka mea e pomaikai ai ka lahuikanaka; aka, o ka hewa ka mea e hoinoia'i na aina."
Buke 4. HONOLULU, OAHU, MARAKI 13, 1839. Pepa 21.
KA MOLOWA A ME KA ILIHUNE
HELU 3.
Ma ka helu 2, ua hoakaka au i ka molowa o na makaainana a me ka ilihune o keia pae aina, no ka huikau wale o ka ke Alii a me ka na makaainana. Eia kekahi; o na kapu liilii a me ka hao wale o na luna.
I kekahi manawa hookapuia na ulu; hookapuia na kai: hookapuia na la hana. Ua iia ua kapu loa ka poalua ma Hawaii; aohe kapu ka Sabati, a weliweli na kanaka e like me ko lakou weliweli ana i ka poalua. Ua kapaia kela la, he la Paahao! No ka hookiekie oolea loa o na luna. Ina nalo ke kanaka ma kahi e, lele aku la ka luna o kona okana paha, kona kalana paha, ahupuaa paha, a uku he puaa. Aole loa e pakele ke kanaka no kana hele ana i koele, ma kahi ana i kipa ai.
Lohe au i kekahi hana ma Hawaii. Mai kekahi konohiki wahine, a kaohi oia i kekahi kanaka ona e noho a hana i kekahi laau, a lawelawe nana i ka la koele. Lohe ka luna; o kona lele aku la no ia, me ka huhu, i ka hele o ka mai, a i aku la, e "Hao i ka waa." Honolulu ka mai i kona manao, a haawi aku i ke kapa, a pela i pau ole ai kona waa i ka hao. Hooikaika wale kekahi kumu ma Hawaii i na kanaka, e kana i ke ko a me ka huluhulu. Aole no i ae iki lakou, a i wale ae kekahi, "Heaha ka pono o ke kanu a maikai ka mala ko, a huluhulu paha? pau i ka hao ke nalo au i hookahi la koele." Oia nolaila la, aole loa lakou i hana iki, noho molowa lakou, a ilihune ka aina.
I kekahi manawa mamua aku nei, holo ae la kekahi wahine no Hilo, e ike i kona hoahanau ma Lahaina, ua lohe oia ua mai loa. Paa iho la kela i na luna, (na kanaka o Komoa.) a uku aku la ia i na kala no ka holo ana i Lahaina e ike i kona makamaka mai!! Pela no hoi o Keaweaheulu no Kealake aku; kauoha aku la kona alii, o Keohokalole, ia ia e holo i Oahu. Hoomakaukau ia, a holo aku la no a hoi ae. Kii koke o Kaanehi, he kanaka o Komoa. I aku ia, "E, elua au kala no ka holo aku ana i Oahu, a elua no ka hoi ana mai, oia kau uku."
E nana oukou na'lii, heaha la ke ano o kela? Ua kapu anei ka holo ana ma ka moana? Ua ukuia kela no ka hola ana elua kala, a no ka hoi ana i elua kala!! Aole paha na Kuakini kela manao; na ke kanaka iho no; na Komoa paha, na Kaanehi paha, no ka hookiekie o na luna no. Aka, pono oukou na 'lii, e hoopau i keia hookaumaha wale ana o na luna i na makaainana, i ole e pauaho loa lakou. Aole lakou e hooponopono i ko oukou aina a i hookaumahaia lakou pela. O keia mau kapu liilii, oia kekahi kumu o ka hoomanaka o na kanaka.
Mai hoohuoi oukou i ka ilihune o ko oukou aina, oiai oukou e ae wale i na luna hookiekie, e hao wale, a e hookapu wale, a e uku wale i na makaainana. Aloha oukou, Na C. FOREBE.
Eia kekahi pauku o ke kanawai, i paiia no ka auhau ana ma Oahu nei; Maraki 25, 1836, na Kauikeaouli.
"E na hakuaina, mai hookaumaha i ko oukou mau hoaaina, mai hoohewa wale aku ia lakou no ka pono o ka lakou hana ana; ina o ke konohiki e hoohewa wale aku i kona hoaaina, a e hooili aku i ka hewa maluna ona me ka hewa ole, e uku oia i hookahi puna anana ana e uku aku ai na ko oukou hoaaina. A pela no hoi ka haku moo aina o ka lopa. Aole oukou, e na hakuaina a pau, a me nahaku mooaina a pau, e hookaumaha aku i ko oukou mau hoaaina a me ko oukou mau lopa; mai lawe wale, mai pakaha wale i ka lakou me kanu aole i haawiia ia oukou; aole i neia mau mea wale no, i na mea a pau aole i haawiia na oukou, aka o na mea i haawiia na oukou, o ka oukou ia; oia ka pono no na haku aina. K. H.
LAHAINA, Feb. 2, 1839.
NO KA PILIKIA O KA POE KUMUAO.
Auhea oukou e ka poe waiwai, a me na makua o na kamalii a pau, a me na hoahanau lako i na mea o ke kino, a me ka poe e heluhelu i keia K. H. Eia ka pilikia o ka poe kumuao, pilikia ma ka ai kekahi, pilikia ma ke kapa kekahi, a me na mea o ke kino a pau loa, nui ka hemahema ma ia mau mea a pau. Eia ka olelo a Paulo i ko Pilipi, a i Tesalonike, "Hookahi a elua hoi ko oukou hoouka ana mai i ka mea e pono ai kuu nele." Eia ka ikaika o ka poe kumuao, nui ke ao ana a na kumu, ua aoia ka haumana i na hua, a ua ike i ka Heluhelu, a ua ike i ka Helunaau, a ua ike i ka Helukakau, a ua ike i ke Kakau lima, a me kela mea naauao, a me keia mea naauao a pau.
Eia keia manao o'u ia oukou, e na akua mea keiki a pau, ua lilo hewa a waiwai a ka poe kumuao i na keiki oukou e ko keia pae aina a pau.
Eia ka lilo make hewa ana o ka waiwai ka poe kumuao, ao iho la ke kumu ike kela haumana, keia haumana, ike iho la ke kumu ua ike, alaila, manao e la ke kumu nana ia haumana e hoouna aku i na kulanui, alaila aua iho la ka makua naaupo, mai hele oe, e noho no kaua, nana aku no au ia oe, nana mai no oe ia'u pela ka manao o ka poe naaupo. Eia ko lakou manao; Ina he keikikane, aua no na makua i mea lawelawe, a i laweia, a i mahiai, ina hoi he kaikamahine, aua no na makua i kumu kuai i na mea o ke kino, pela ka manao o ka poe makua naaupo. Oia ka make hewa o ke ao ana a na kumu, ina o ka naauao oia ka waiwai nui. Ina e naauao kekahi keiki, alaila e loaa no ka waiwai maemae ia ia, ina e komo na keiki i ke kulanui, pomaikai no na makua ilihune, aole ko kakou he lohe pepeiao, he ike maka no ko kakou i ko Lahainaluna, a me ko Wailuku, maikai no na keiki, maemae, maikai na maka, maikai ka noho ana, a me ka kapa maemae no, no ka naauao o ka poe makua nana e malama ia lakou. Eia hoi ko na keiki aole i komo i na kulanui, inoino na maka, lepo ka ili, pelapela ka noho ana, pono ole, like me na holoholona na keiki, pela no ka poe naaupo ma na aina e a pau, aneane like pu no me ko Noweke ka pelapela no ka malama pono ole ia kekahi e na makua. Aloha oukou e na makua mea keiki a me ka poe lako i na mea a pau.
Na KALILIAUMOKU.