Ke Kumu Hawaii, Volume IV, Number 26, 22 May 1839 — Page 102
102 KUMU HAWAII. (MEI,
hou ke aupuni, ua kau hou ia na kanawai i ka makahiki kanakolukumamalima paha, ua emi ka nui o na hana hewa a me ke kuee nui ana, aka, koe mai no kekahi mau enemi ino loa e poino ai na kanaka, ka poe kamaaina a me na malihini, hooikaika o Kinau i ke koi aku i ke Lii e oki keia mau mea, o na hale kuai rama, aole nae i ae mai ke Lii e oki.
A ma na mea a ke Lii i kau ai ma ke kanawai, malaila no ka ia nei hana maoli ana, a me ka hooko ana ma ia mau mea e hoopai ana i ka poe i uhaki i na kanawai. Malalo o ke Lii ka ia nei hana ana a me ka hoolohe i na mea pono a ke Lii e olelo mai ai ia ia nei. No ka hana ana a ia nei pela, ua huipuia ko ke Lii me ko ia nei a me ka poe alii no hoi, a ua olelo pu i kekahi mau mea pono o ke aupuni, me ka oluolu ko lakou olelo pu ana, pela i keia mea kela mea a lakou e olelo ai me ia nei, no ka mea, ua pau ae ka hana haunaele ana, a ua kapaia oia nei he makamaka 'loha no ka pono a pau, no ke kupaa ana ma ka pono, a ua hoaponoia mai no hoi ka ia nei hana ana e kekahi poe malihini naauao, mai na aina e mai, oia paha kekahi mea i pau ai ka haunaele ana, no ka mea, ua hoowahawahaia ka hewa e na malihini naauao.
Aole i pau keia olelo, IOANE II.
HE ILIO A ME KA PELEHU.
Kumu. Ke ike nei anei oe i keia kii?
Haumana. Ae; ke ike nei no au; heaha la keia?
K. E nana a ike.
H. Ke ike nei au. He ilio maoli ka! me ka pelehu ma kona waha; a aia no hoi kona mau hua ma kahi kokoke.
K. Ua akaka anei ia oe ke ano o keia kii?
H. Ae, ke manao nei au ua akaka lea. Eia ke ano, ina aole au i kuhihewa. Ua moe ka pelehu ma kona mau hua eiwa, a kokoke kiko na keiki, ua kii mai ka ilio, a ua pau na hua ia ia, a i keia manawa e lawe ana oia i ka manu hoi.
K. Ae, ua akamai oe, ua koho maopopo loa, aole oe kuhihewa iki malaila.
H. He ilio ino keia, kolohe loa, ea. Nawai keia ilio ino loa?
K. Aole au i ike, nui loa na ilio ma keia aina, a nui loa ka waiwai poho ia lakou.
Ua ike anei oe i ka mea nona kela pelehu?
H. Aole.
K. E hai aku au ia oe. Na kekahi wahinekanemake ka pelehu, o Huli-e kona inoa; ua like kona inoa me kona ano, no ka mea, ua akamai ia e imi e i na mea e pale ai i ka pilikia.
H. Heaha ko Huli-e manao i kana pelehu?
K. Eia kona manao noonoo. He hapalua o ke kala ma kona eke, he hapalua wale no.
Elua ana mau keiki liilii, a he aina uuku kana, a he wahi kihapai uala, aole ana kane e kokua mai ia ia, ua make.
Nolaila ua noonoo e oia, peneia; eono malama i koe alaila kokoke nahaehae kuu kapakomo maikai, a nele pu kuu mau keiki elua i ke kapa ole, a oia hoi ka manawa no ke kala o ke kino. No ia mea e kuai au a loaa mai i ka pelehu wahine me kuu hapalua hookahi o ke kala; a ina hanau i na hua, hoomoe au ia ia, a ina he mau keiki eono, ewalu paha, a pakele lakou a nui, a momona, alaila kuai au, a loaa mai paha, ke pomaikai, i kekahi lole no makou a me ke kala, o ke kino kekahi. Me na uala e hanai au i na pelehu.
Pela ka manao o ka wahinekanemake. A ua kuai oia i ka manu, a ua hoomoe oia ia ia ma na hua eiwa me ka manaolana no ka makaukau.
Aka, eia ka hope o kona manaolana malaila - Ua make kona pelehu i ka hai ilio, ua pau na hua, ua poho wale kona hapalua o ke kala, a ua nele wale oia.
H. Aloha ino ka wahinekanemake; ua imi maopopo oia i na mea e pale ai i ka pilikia, aka no ka ilio kolohe ua hoka, ua hemahema loa.
K. Aloha ino no. A heaha ka mea pono e hanaia'i e pani i kona hakahaka.
H. Eia kuu manao, e pepehiia ka ilio a e haawiia i ka wahinekanemake no kona pelehu i lilo aku.
K. Pela paha; aka aole pau ka hakahaka i ka paniia e ka ilio hookahi wale no.
Hookahi wale no kala ke kumu kuai i ka ilio nui a momona, aole nae kuai ma ke kala maoli, no ka mea, aole e kuai na haole i ka ilio. E hoomanao i ka waiwai o na pelehu.
Ua aneane kiko na pelehu keiki eiwa; a ina ua pakele ia mau keiki a pau, ua like paha ka waiwai o ia mau pelehu ma na kala eha, elima, eono paha, a koe mai ka makuwahine. Aka, i keia manawa, ua lilo pu ka makuwahine a me na manu keiki a pau.
H. He oiaio no, nui ka waiwai lilo aku a uuku wale ka waiwai o ka ilio.
Aloha ino ka wahinekanemake; ua lilo wale kana waiwai i ka ilio ino waiwai ole. E pepehi aku i na ilio a pau, alaila malu na manu waiwai, a me na kao a me na puaa a pomaikai ka poe hanai ia mau holoholona.
K. Alia ka huhu. E noonoo kaua a ike maopopo, alaila e kuka pu me na mea ilio a me na'lii ma ia wahi.-
H. He mea hou kau no na ilio. I kuu hele ana i keia kakahiaka ma kula, ua ike au i ka ilio e hahai ana i ka ohana kao, a mahope hopu oia i ke keiki kao, a ua hahai au e hoopakele i ke keiki kao, aka ua make e.
K. Kolohe io no! Aka aole hookahi wale no ke kao make i na ilio i keia makahiki. Ua make iwakalua kao o kekahi ohana kao; a iwakalua a keu aku o kekahi ohana kao e aku; a ma kekahi ohana e aku he umi na kao make. Ina i huiia na kao a pau i make e na ilio ma Oahu i ka makahiki i hala iho nei aole e pau i na lau elua, ekolu paha na lau kao i make