Ke Kumu Hawaii, Volume IV, Number 26, 22 May 1839 — He Moolelo no Kinau. [ARTICLE]

He Moolelo no Kinau.

HELU I. Aole au i ike i ko Kinau noho ana o ka wa kamalii, o kekahi poe o makou ka ike maopopo paha. Ua ike no nae au ia ia, ia Peleuli ka hanai ko Kamehameha kaikuwahine, he ike maopopo ole ia i ka wa o Kamehameha i Oahu nei, a i ka hoi ana i Hawaii mai Oahu aku nei. I ka noho paa ana o Kamehameha i Hawaii a me na'lii; ma Maui no ko Kinau wahi i noho ai me Peleuli ma, a make ke kaikunane ona o Kekuaiwa malaila, alaila hoi ae lakou i Hawaii, a ike hou au ia ia i Kailua. I ka manawa i kaapuni ai makou o Liholiho ma ia Hawaii i ke kapu heiau a puni, o Kinau kekahi ia kaapuni ana, ike hou au ia ia ma Laupahoehoe i Hilo, mai Kohala mai paha, me Kawelokalani ka Peleuli kane. Hele pu no makou me ia i na pali o Hilo, ikea o Puna, a me Kau a hiki wale i Kona i Kailua io Kamehameha ma la. Aole oia nei i moe kane ia manawa, aka, ua hoopalauia nae e Kamehameha i wahine na Kauikeaouli i kona wa uuku no, aka, ua poina wau i ka wa i hoopalauia'i, mamua paha o ke kaapuni ana o makou, mahope mai paha. No ka mea, ua lilo ko ia nei kaikuaana o Kamamalu i ko ia la kaikuaana i wahine, a pela hoi keia na ko ia la kaikaina. I ka lohe, i hoonoho mai ka makuakane o lakou ia laua nei na laua la no ke aikana'lii, a i mau kanaka hoi kekahi i mea e pono ai ke aupuni. Ina e noho kaawale keia mau keiki aole e launa ia laua la, hiki no ia laua nei ke ku okoa ae, oia kekahi ano o ko Kamehameha hoonoho ana ia laua nei na laua la, no ka mea, he mau mea kanaka nui laua nei, i ka lohe. A make o Kamehameha ma Kailua, ma ia hope mai, lawe o Liholiho ia ia nei i wahine e like paha me ko Kamehameha lawe ana ia Kaahumanu a me Hoapili wahine kona kaikaina i mau wahine nana, pe|a paha keia, ina aole, ua kuhi hewa ko'u manao. I ko Liholiho lawe ana ia ia nei, ua noho pu no makou, ma Kawaihae paha ka mua, a ua hele pu no ma ia wahi aku i na wahi hoi a pau i hele pu ia'i me ia nei. A no

ka like ole o keia hana ana a Liholiho me ka Kamehameha kauoha no ia nei, olelo aku au ia Liholiho, O kou lawe no ka keia i ka wahine a ke lii nau. I mai oia ia'u, He malama wale no ka'u i ka waiwai a ke 'lii, a hiki i ka wa pono o ke 'lii, alaila hoihoi aku ka waiwai ana. He kaikamahine aloha keia, he hoakula no hoi no ka palapala haole i kinohi, o Mi. Kakina ke kumu, he hoahele no keia wahi kela wahi i hele ia. Oia nei, he hoa hoi no ka malu aea ma ua mau kai nei ewalu. I ko'u ike ana ia ia nei he ano makua no na kanaka, oia ka mea i lana'i o ko'u manao kaumaha i ka wa i holo aku ai o Liholiho ma i Britania no ko ia nei noho ana iho, no ka mea, ua mau kona noho oluolu ana me kela mea keia mea o makou a hiki i ko Liholiho ma holo ana 'ku, nolaila ua 'loha nui ia oia nei e ka poe i noho pu a i hele pu ai i kela wa me ia nei. Aka, ua hilinai ae na kanaka ia ia nei no ko lakou manao oia nei ke kaikamahine ponoi a Kamehameha i koe. Aole nae i ike nui ia ka ia nei hana maikai ana mahope mai o ko Liholiho ma holo ana, no ka nui o na makua e ola 'na ia manawa, ia lakou no ka hooponopono o ke aupuni. A make o Kalaimoku a me Poki ma, ma ia hope mai, lilo oia nei a me kana kane, o Mataio Kekuanaoa, i haumana na Iesu, a noho pu me ko Iesu poe kanaka ma kona aupuni i keia ao, i ka makahiki o ka Haku hookahi tausani ewalu haneri kanakolu, i ka la ehiku o Maraki paha ko laua komo ana ma ka ekalesia ma Honolulu nei, ua ikea oia e hana naauao ana mai laila mai. A make o Kaahumanu I. i ka makahiki kanakolu kumamalua paha, lilo ia ia nei kona noho ana, a ua kapaia oia nei o Kaahumanu II. no ka ia la hana naauao ana a me ka ikaika, a ua koho no hoi oia nei i ka Kaahumanu I. mau hana a pau, oia ka ia nei e hana'i; ma Pohukaina oia i hoike ai i keia mea mahope o ko Kaahumanu I. nalo ana 'ku. A hala kekahi mau malama o ka makahiki kanakolukumamakolu paha; puka mai ka haunaele o ke aupuni a me ka hooino nui i ka pono paha, aole keia i

hele ma ia aoao ino, kupaa no ma ka pono oiaio ana i koho ai ma ka Haku, aole oia i ae aku he pono ka hewa no na olelo hooweliweli a pau ana i lohe ai nona iho; aka, hilinai ae kona manao i ka Haku ia Iesu, a i ka Makua nana mai oia, nolaila kauoha mai oia nei i na hoahanau kane a me na hoahanau wahine a pau he halawai pule pu ma kona wahi i ke ahiahi o na la a pau o ka malama paha, a ma ka hora ekolu i ka wanaao. O lakou wale no na hoahanau wahine keia halawai pule na wanaao he nui, imi ikaika oia i ke pale aku i ka haunaele a lanakila kana hana ana maluna o ka hewa, ua imi ikaika ia i ua mea e pono ai ke aupuni, hele aku no ia i ke Lii la e kamailio pu i ka pono, a e papa i ka hana hewa e hanaia 'na. No kona kupaa ma ka pono, aole kekahi o na makuakane o laua i ku e ia ia ia manawa, a me kekahi mau alii e ae, ua huipu lakou me ia nei e olelo ana ma ka pono wale no. A i ka lohe wale no, ua olelo ke Lii ua lawe i na kanawai a ia ia iho no ka malama, aole ia Kuakini, aole ia Kinau, he oiaio ia, aole paha, aka, i ka wa i olelo ai ke Lii ma ke akea i Kaopuaua imua o na kanaka a me na haole, ua hoihoi no ke Lii ia Kinau ke kanawai. Oia paha kekahi uku o kona haipule ana me na hoahanau, aole no nae i moe lea kona po no ka nui o na hana hewa e ulu ana. Imi no oia me na hoahanau i ka mea e pau ai keia haunaele ana, no ka mea, ua nui na hale kuai rama, a me ka ona, ka moe kolohe a me ka hakaka, ka hoopaapaa, ka paipai aina, a me ka hana ku e ana ma keia kulanakauhale o Honolulu nei. No keia mau mea, kamailio nui loa maua me ia nei i na mea e pono ai ka hana ana, a me ka olelo ana i ke Lii no kela mau mea e oki ai. Aka, aole ke Lii i manao e oki koke keia mau mea, nolaila ulu ikaika no ia mau hana ma keia wahi. A no ka ulu mau o keia mau hana poino, kauoha 'ku o Kinau i na haipule e noho ana ma na wahi a pau o keia pae aina, e pule lokahi i ke Akua i ka la hookahi o ka malama ana i koho ai o ka makahiki. No ko ia nei hana ikaika ana ma ka pono, ua malu-

hia hou ke aupuni, ua kau hou ia na kanawai i ka makahiki kanakolukumamalima paha, ua emi ka nui o na hana hewa a me ke kuee nui ana, aka, koe mai no kekahi mau enemi ino loa e poino ai na kanaka, ka poe kamaaina a me na malihini, hooikaika o Kinau i ke koi aku i ke Lii e oki keia mau mea, o na hale kuai rama, aole nae i ae mai ke Lii e oki. A ma na mea a ke Lii i kau ai ma ke kanawai, malaila no ka ia nei hana maoli ana, a me ka hooko ana ma ia mau mea e hoopai ana i ka poe i uhaki i na kanawai. Malalo o ke Lii ka ia nei hana ana a me ka hoolohe i na mea pono a ke Lii e olelo mai ai ia ia nei. No ka hana ana a ia nei pela, ua huipuia ko ke Lii me ko ia nei a me ka poe alii no hoi, a ua olelo pu i kekahi mau mea pono o ke aupuni, me ka oluolu ko lakou olelo pu ana, pela i keia mea kela mea a lakou e olelo ai me ia nei, no ka mea, ua pau ae ka hana haunaele ana, a ua kapaia oia nei he makamaka 'loha no ka pono a pau, no ke kupaa ana ma ka pono, a ua hoaponoia mai no hoi ka ia nei hana ana e kekahi poe malihini naauao, mai na aina e mai, oia paha kekahi mea i pau ai ka haunaele ana, no ka mea, ua hoowahawahaia ka hewa e na malihini naauaao. Aole i pau keia olelo, IOANE II.