Ke Koo o Hawaii, Volume I, Number 1, 15 August 1883 — Page 6
"Ke Koo o Hawaii."
Poakolu, Augate 15, 1883
Ka Hae Hawaii!
Ke Koo o Hawaii!!
Na keia hoailona i hoohiwahiwa ia oe e HAWAII; he aahu nou e haaheo ai; a maluna ae o na mea a pau, o ke Koo ia o na kaupoku o kou hale e paa ai me ka naueue ole, a e ku ai ka haakei a me ke kaena ana. Na kona nani kamahao e welo ana i na welelau makani i hoikeike aku ia Hawaii ma na kihi eha o ka poepoe honua.
O keia hoailona he HAE, ua kukuni pilipaa ia kona makee ia e na lahui a pau, a he mea na lakou i haakei a kaena ka Hae o ko lakou aupuni iho. O ka hoino ana i ka hae o kekahi aupuni, o ka hoino no ia i ua aupuni la a me kona lahui kanaka. Ua ulu ae na haunaele, na hoopaapaa a me na kaua ana mawaena o kekahi mau aupuni o ka honua nei, mamuli o ka hookae ia a hoinoino ia o ka hae o kekahi aupuni e kekahi aupuni.
Mawaena o ka poe aloha aina a pau, mawaena o na oiwi ponoi i makee io i ke one hanau, mawaena o ka poe kupaa mahope o ko lakou aupuni iho, he lei a he milimili, ae, aole wale iho ilaila kena ko lakou aloha makewai no ka hae o ko lakou aupuni, aka, he pakela loa aku—no ka mea, o kona welo ana me ka lanakila, o ke Koo ia nana e hoomau ko lakou ea, ma o ko lakou aupuni la.
Ma na aina a pau, o ka Hae ka hoailona ua kukulu ia he aupuni, a o ka aina i nele ia hoailona, alaila, he aina aupuni ole ia.
Ma na kahua kaua aina a moana, o ka Hae ke alakai, o ka Hae ke kuhikuhi, a aia iluna o ka Hae ka manaolana o na mea a pau, mai ke Alihikaua iluna loa a hoea i ke koa o ka papa i lalo loa. No ka mea, ke mau kona welo ana imua o ko lakou mau maka, he hoike ia no kona helemua; aka, ke hina a nalo, he hoailono ia ua pio a hoihope.
Ua oleloia i ka wa mamua loa, i ka wa i hoomakaukau ia ai kekahi kanaka aliikoa Farani e ki ia i ka pu, mamuli o ke kauoha a ke aupuni, no kekahi hewa nui ana i hana ai, aia hoi, ua huki ae la ia i ka Hae o ke Aupuni o Italia mailoko o kona poli a wa-hi ae la i kona kino, a kauoha mai la e ki aku iaia. Aka, aole i hooko ia ke kauoha a ke aupuni, a aole no hoi i hooko ia ke noi a ua koa nei. No keaha? No ka mea, ua kapu ka Hae o Italia, aole e hiki ke ae aku e hookae ia ma ke ki ana aku a puka me ka poka o na pu Farani me ke kumu ole, oiai, ua uhi ae la ua aliikoa nei iaia me ka Hae ltalia, a ina oia e ki ia aku ana, alaila, e puka ana ka Hae Italia. Pela ua aliikoa nei i hele lanakila ai a hala mawaho o na palena o Farani, a lanakila oia.
Aole nae pela ko kakou Hae o Hawaii nei. Aole oia he Hae kokua i na kaua, aole hoi i na kipi a aole loa i na haunaele; aka, he Hae hoailona ia no ka holomua, ka maluhia, ka lokahi a me ke aloha. A ua kupono ke mele ia ana nona na lalani aloha i puana mua ia—
"Ka Hae nani o Hawaii,
E mau kou welo ana;
Ma na welelau makani,
O neia Paeaina."
Ma ko kakou Hae i loaa ai ia kakou ke kahua onipaa o ke kuokoa; a he hoailona hoi e hoike ana ia Hawaii, e ike ia mai ai, he lala oia no ka poai ohana hookahi, me na aupuni nui a pau o ka honua nei. A ma na wahi a pau e welo ai kona mau eheu, e ike ia mai ana ia, a e haawi ia mai no na hoohanohano, e like me ka hoohanohano ia ana o na Hae o na aupuni e ae a pau i kuleana like i ke kulana kiekie mawaena o ia anapuni ohana hookahi.
O ka moolelo, kahi a me ke ano i loaa ai ia kakou ko kakou Hae, aole i loaa ia makou na hoakaka maopopo lea ma na wehewehe ana ma ko kakou aoao o Hawaii nei, e hiki ai ke hoopuka aku ma ke ano oia maoli ka moolelo io. He ano pohihihi no; aka, malia ma ka makou nowelo hou ana aku ma keia mua aku, e loaa ana na hoakaka maopopo, a e hoike aku no makou.
Penei na mea uuku i loaa ia makou ma ka huli ana. Ua haawi mai la ka Moi Kini Keoki III., (King George III.,) i kekahi moku i kapaia ka inoa o ka Wahine-ia (Mermaid) i makana na Kamehameha I., a ua lawe ia mai la ua moku nei e kekahi kapena nona ka inoa o Kent. Maluna o ia moku i holo pu mai ai o Mika Eleiki (Mr. Ellis) kela misionari Beritania mua i hiki mai ai i Hawaii nei me na kumu kanaka o Tahiti oia o Auna ma.
I ka hiki ana mai o ua moku nei, ua make aku o Kamehameha I., a o Liholiho ke Aliaimoku ia manawa. A ma ka la 15 o Aperila, M. H. 1822, ua waiho aku la o Kapena Kent o ua moku nei, i ka palapala a ke Kiaaina o Wale Hema Hou (New South Wales) imua o Liholiho, e hoike ana, ma ke kauoha a Kini Keoki III., ka Moi o Beritania Nui, ua haawi makana ia ua moku nei no ka Moi o Hawaii.
Aia i kekahi mau la mahope koke mai, ua holo aku ka Moi, ka Moiwahine, a me na Alii