Ke Koo o Hawaii, Volume I, Number 1, 15 August 1883 — Page 7

iluna o ka moku, e ike a e makaikai. Oia ka manawa i noi aku ai ke kapena ia Liholiho e huki i ka Hae Beritania ilalo, a e uu ae i ka Hae Hawaii iluna, a e ki ia na pu aloha no ua Hae Hawaii nei. Ua hoole aku nae o Liholiho i keia noi a ke kapena, me ka olelo aku, ua hiki no pela ka Hae Beritania, a e ki pu aloha ia no hoi ia Hae.
                O keia ae la ka makamua o ka hoopuka Hae Hawaii ia ana ma na mea i loaa ia makou. Aka, he anoai paha, aia i Beritania ka moolelo, kahi i waiho ai o ka wa i loaa ai ia kakou keia Hae. Oiai ma ka aoao 409, Buke 4, o ka Mika Eleiki moolelo o Hawaii nei, ua olelo ia penei: "O ka Hae Aupuni o ka Paeaina Hawaii, he poo o ka Hae Beritania, me na ala moe ewalu a eiwa, he keokeo, he ulaula a he uliuli, a ua haawi ia mai e ke Aupuni Beritania i na makahiki he nui mamua aku, me ka hooia pu ia e ike ia ua Hae la ma na wahi a pau e kau ana ka Hae Beritania."
                Ina pela, alaila, aia aku i hope i ka wa a Kamehameha i haawi ai i keia paeaina malalo o ka malu o Beritania i ko Vanekoua ku ana mai, i ka 1792, a mahope koke mai ka loaa ana o keia Hae ia Hawaii nei. E olelo paha kakou i ko Vanekoua hoi ana aku, ua hiki mai la ua hae nei io kakou nei i ka 1796, a i ole i ka 1798.
                E haawi kakou i manawa nona e hoi aku ai i Enelani a hoouna mai, a nolaila ke kumu i olelo ai o Mika Eleiki, "Ua haawi ia mai e ke Aupuni o Beritania i na makahiki he nui mamua aku," a pela aku.
                Ina pela, alaila ke nee aku nei kakou i ke kokoke ana o ke keneturia, oia hoi, he hookahi haneri makahiki o ka welo ana o ka Hae Hawaii maluna o ko kakou mau poo. He umikumamalima wale no makahiki i koe, ina io i ka 1798 ka loaa ana mai ia kakou o keia Hae. Alaila, he mea nui keia, iloko o ka noho ola ana o ko kakou Aupuni. He mea nui e kapalili ai na puuwai o na Hawaii oiaio a pau.

                Eia kekahi wahi moolelo e pili ana i ka hookumu ana o ka Hae Hawaii:
                Ua hana mua ia keia Hae i ka makahiki 1816, no Kamehameha I.
                No ka manao o na 'Lii e holo kekahi moku ma Kina, e kuai i ka iliahi, imi pu oia me Olohana, o Aikake, a me Alika o Kalihi i make aku nei, i Hae no ka moku, he wahi moku ano manuwa, ua lako i na pu he umikumamaono, o Forester ka inoa. O Kamehameha I. ka mea nona ka moku.
                A i ka paa ana o ka Hae, holo aku la ka moku ma Makao, haohaoia ka Hae, aole i aeia he Hae Aupuni. Hoouku nui ia ka moku no ke awa, a kuai poho ia ka iliahi, a hoi mai i Hawaii nei.
                Lohe ke 'Lii i keia poho, olelo oia e kau i ka uku no ke awa o Honolulu, e like me ko na aina e. Oia ke kau mua ana i ke dute no ke awa.
                I ka makahiki 1843, i ka la 25 o Feberuari, hukiia ilalo keia Hae e Lord George Paulet (Lo Keoki) me ka manao e lilo keia paeaina no Beritania Nui a kauia ka Hae Beritania ma kona mau pahu hae a puni ka aina, a hiki i ka la 31 o Iulai o ia makahiki.
                Na Adimarala Thomas i hoihoi mai i ka Hae, no ka mea, ua hihia oia i ka hana a Lord George Paulet (Lo Keoki).
                A owai la ka ewe, ka io, ke koko a me ka iwi o na mamo a Hawaii e kapae ana a e nanakee hoi, i ka apo ana me ka hiipoi a hoopunahele mai i na helehelena nani luaole o ka Hae nani o ko kakou aina makuahine, ka hoailona ihiihi nona ka inoa i puana ia

"KE KOO O HAWAII!"

                He Hae i welo no ka haneri makahiki, me ka loaa ole o kekahi kiko eleele o kona kau ana, aka, ua welo malie no ia me ka hanohano a me ke kilakila, e hooko ana i na hana o ka pono a me ka pomaikai, i kuokoa mau, a

"I MAU AI KA EA O KA AINA I KA PONO!"

He Wahi Hoakaka.

                O keia nupepa hou "KE KOO O HAWAII," ua hoalaia, kukuluia a ke hoolahaia aku nei e kekahi mau keiki Hawaii ponoi. He poe i noho a kuluma i keia oihana he pai nupepa, a he mau lala hoi no ka Poai Papa Pai o Hawaii nei.
                O ke kaha ana i ke kii a me ke pai ana o ka hae me ka pohihihi ma kona mau waihooluu ponoi, a me ka hana ana i na mea a pau e pili ana i ka pepa na makou, he mau keiki papa Hawaii ponoi wale no. O makou wale iho no na hoonoho hua, na pai nupepa, na lunahooponopono a me na luna hoopuka, he mau keiki wale no i hanauia ma Hawaii nei.
                Ke kuhikuhi aku nei makou me ka haaheo, i keia ano o ko ka Hawaii holomua ma ka oihana pai, i kumu hoike na kakou Hawaii, e olelo ae ai me ka hopohopo ole, ua hiki no ia kakou ke hana ma keia oihana naauao nui wale, kamahao kiekie o ke ao nei. A he hoike oiaio ana hoi ia o ko kakou Hawaii pii ana ae mai ke kulana a kakou i ku ai, he kanalima a oi na makahiki i hala aenei, aka, he hoaiai ana, ua ike kakou i ka heluhelu, ka hana a me ka noho ana. Ina nae he kanalua ko kahi poe, e pono ia lakou e hele mai e ikemaka no lakou iho i ka hana a na keiki Hawaii.