Ke Koo o Hawaii, Volume I, Number 5, 10 October 1883 — Moolelo o na Kaua A KE DUKE O WELINETONA KA MEA I KAPAIA E IA AU, KE Duke Hao o Enelani! HE KANAKA POOKAPU I KE KOKO! [ARTICLE]

Moolelo o na Kaua A KE DUKE O WELINETONA KA MEA I KAPAIA E IA AU, KE Duke Hao o Enelani! HE KANAKA POOKAPU I KE KOKO!

KE KAUA ANA O NA PUALI KAUA BERITA NIA,-A ME KO ENELANI MAU PAPU POHAKU.

KE KAHUA KAUA MUA LOA.

Oke kakahiaka nui o kekalii la ae, oia ka la i hookaawale ia e na puali kaua !Faraiii, he la hookahe koko Ia no ka hanolumo o ka hae a lakou e hiipoi ana. Ua hanlele aku la lakou i ke kulana mua a laleou e hoolulu sma, a maki mai la iloko o ka mokuaina a ka rraku Moria o ku aku ana mo kona liiau koa, a ina ka lio.i'ii ») o ke kakahjaka, ua hoouka ia ke kaua mawaona o na aoao elua me ka hahana si ino kji woliweli nui. () na laina koa o ka Ilaku Mf>risi, ;i nana hoi kela olelo kaulana e ku oia niiilmm o ke kalnia kaua a liiki i ka wa e nele ai oia i ka paiula ole no kana poka hope loa, aole oia i lialuii no kana olelo xriua. Ua olelo ia, na hele mai nsi hiina koa imua o ke kahua kaua, a hoouka i ke kaua i na puali koa Beritanist ma na kihi ekolu, nio ka helesxnsio ka akau me ka hema iloko o ka mokuaiua o Ose<lena, mo ka luihiii a,na i ko kulana kaua si ka Alihikaua Nui ke l)uke o loka o hoolulu neī me ka puali kaua holookoa. O 11 a puali koa malalo o ko alakiii sma a ka īlaku Moria, ua ku]>aa lakon me ka ikaikamaluna o ke

kah.ua kaua, a no ka pakela koa a me ka wiwo ole o na Kenela Farani i ke komo kino ana iloko o ke ahi, ma ka hora 2 o ka auwlna la, uA aneane ka Haku Moria e puni i kona mau enemi, a he hapalua hoi o kona mau koa, ke waiho anuanu la ko lakou mau kino iloko o ke koko, a no ia pilikia, ua auh.ee aku la ka līaku Moria me kona-mau koa me ka hoi ana i hope i kahi o ka puali kaua holookoa e noolulu ana. O ke ahiahi o ia la, malama ae la ke Duke o lolea he halawai kuka kaua ma kona hale lole, a 0 ke Duke o Welinetoua kekahi iloko oia halawai. 1 ka wa i akoakoa ae ai o na mea a pau, hookahi a lakou olelo hooholo i olelo ai, e pono e hoihope na puali kaua a hoolulu mawaena o ka mokuaina o Keneta a me Berusela, a e waiho hoi i ka Duke .o Welinetona nana e kiai ka muliwai, oiai na puali kaua e maki ana ma ke alanui mai na enemi aku. 0 keia olelo hooholo a lakou i hooholo ai, na Ata e ku ke kahua kaua, a o lakou ke hoihope, he mea hou ia iloko o ka moolelo o kekahi kanaka e like me Ata, he kanaka aole i ike i keiamea 0 ke kahe o ke koko ma ke kahua leaua, a aohe no hoi i ike i ka lole ana o na poka apahuae i ka lewa imua ona enemi, aole loa. Ua heluhelu oia 1 ka moolelo o nakanaka.koa i kolakou wa e hoouka ai i lee kauu, a oia wale no kana mea i ike a 0 na kauoha a ke Duke o loka i liaawi mai ai ia Ata o ku ma ia kulana, oia ka Ata i pane aku ai 1 ka Alihikaua JSTui i ka wa i hooholo ia ai keia 01010 hooholo uo ka hoihope o ua puali kaua, l^enei: "110 kanalua ole ko'u 110 na kauoha i haawi ia mai ua'u e hana, " wahi a Ata i ke Duke o loka, "Aoka hooko kauoha hoi ka moa a ko'u naau e kanalua ole ai 110 kekahi mea imua o ko'u alo. 1 ka pau ana o koia halawai, ua liuli hoi aku la ko J)ukc o Wolinotona a 1 kona kulana mua, a lioomakauleau ae la hoi ka puali kaua holookoa malalo o ke J)uke o loka e haalele iho i ko lakou knlana mua, a ma ka wanaao o kekahi la ae, e liele ana ka puali kaua holookoa mawaho o, na palena o ka mokuaina o Oseclena.

Ua olelomua ia ae nei ma kekahi wahi o keia moolelo, na Ata ē ku ke kulana imua, o;na enemi, he kanaka aole i ike maka i ke awo o na hana o ke kaua, a aole no hoi i ka' hakaka ana he alo a he alo, e hou aku ā hou mai me na elau pu. Aka, o kona naauao, ke akamai, ka'noeau a me ke akahele, oia kona kukui nana o alakai nei i kahi o kapouli, a o ka hana mua loa ana i haua ai, oia kona wewahi ana i ka uwapo o ka muliwai, a hiki ole hoi i kekahi puali kaua ke pae mai ma kekahi aoao ke ole oia e au mai maloko o ka hohonu o ka muliwai. He elua la mahope mai o ia manawa, lohe aku la na puali kaua Farani, ua haalele iho ke Duke o loka i kona kulana kana ma Oseclena, me ka nee ana i Berusela kona kulana jlua, nolaila, haalele iho la na puali kaua Faran! he 20,000 koa, a maki mai la lakou no ka uwapo i kamuliwai, kahi hoi a ke Dube o Welinetona e ?ioho kiai aku ana ia lakou. Ua olelo ia, ka wa i hoomaka ia ai keia kaua> ua lilo na mea a "W"elinetona i haua ai i kela la, me na hana koa a Vm. Walaka ma kae o ka uwapo Stirling o Sekotia, i kona wa i hoouka ai i kekahi„kaua hahana me ka ihe i na koa Pelekane ldalalo Kenela Werine. O ke kupaa maluna o keia kahua, oia kana e hiipoi mau nei i na wa a pau. I ka wa i kokoke mai ai o na puali kaua iPara ni ma kekahi aoao o ka muliwai, ua iko mai la lakou i na koa o We3inetona e ku aku ana ma kekahi aoao me ka makaukau nui, a i hakalia wale no ia lakou i pae ae ma keia aoao, nolaila, 0 ka nele ana i- ka uwapo olxj maluua o ka muliwai, aole ia he mea 110 lakou e kanalua ai i hookahi minute, hele ae la lakou a ma kahi papau iki, a-u mai la he mau haneri iloko o kela a me keia manawa, a ma koia wahi hoi, o hoike ana kekahi mea kakau i ke Keona Kaua ma Enelani 1 na hana koa mua loa i hana ia e Welinotona, penei: O ke kakaliiakai hooukaia ai o keia kaua, ua ano poluluhi ka lewa i ka ikaika o na mea kana i ka hoouka ana i na lamamua aku. Ua houluulu ae ke Duke o Welinetona i kona mau laina koa ma ke kaemuliwai i ka wa i ike ia aku ai o na enemi, a e hele mai ana lakou me ka puali nui, me ka manao e poi aku i ka laina koa o Welinebona e ku mai ana ma kekahi aoao o ke kaliawai. 0 na mea apau iloko o ka laina, aia ko lakou mau makaia WelineLona kahi i nana ui, a e kali ana hoi no na kauoha mai iaia mai. 6C I ka wa i hiki mai ai o ua tausani koa Paraiii a a-u mai la lakou ma keia aoao, ua haawi ae la ke. J>uke o Welinetona i kana kauoha e liele imua 0 na enemi me ka hikiwawe, a iloko o ia mau riekona pokole i maki aku ai ka Regimana llelu 33

malalo o ke alakai ponoi ana a Welinetona ma ke poo o kona maū laina koa, holo aku ,la lakou ine ka hikiwawe nui, oiai na haneri koa Farani i pae mai la ma keia aoao aole i makanka loa ma ko lakou knlana iho, oia mau haneri koa Farani i ki mai la i ka lakon mau pn, ua panai ia aku ka kou ki ana mai e na laina koa o ke Duke o "Welinetona, me ka hou pu ia aku a hou mai me na elau pu, a hili aku a hili mai me na kumu pu, a iloko o na minute he umi wale no, o keia mau haneri koa Farani i hoouka iho la i keia kaua, ua hoopuehu liilii loa ia lakou me ka walawala ana iloko o ka muliwai, a ku iho la ke Duke o "Welinetona ma kae muliwai, he kanakamana nui nana keia muliwai e kiai mai na enemi mai.'' - I ka wa i hoopuehu ia aku la kela mau mahele koa, ua hiki 010 loa iho la i na enemi ke hoao hou mai e pae ma keia aoao, a nolaila, ua emi hope aku la lakou ihope ma ke ahiahi o ua la nei, a hahai aku la hoi ke Duke o Welinetona i na puali kaua holookoa malalo o ke Duke o loka ma Berusela.