Ke Koo o Hawaii, Volume I, Number 5, 10 October 1883 — DON LE OREVELA! HE KANAKA HOLOLIO KAULANA A O KA Olali hoi o na Waoakua Anoano o Teseta [ARTICLE]

DON LE OREVELA! HE KANAKA HOLOLIO KAULANA A O KA Olali hoi o na Waoakua Anoano o Teseta

[Ma keia rnim aku c hoopuka do makou i na moolelo pokopoko o kela a me keia ano, i ku i ka nani a me ka naouao, a i ]a\ve maiau ia īnai hoi e makon no na poe heluhelu o kc Koo o Hawaii.]

tc Ke ole au o kulnhe\va, M walii a Poneclesetai pane ae ai, " O kela keiki opio a'u e ike nei, he kamanimi oia nc) keia kuahiwi. Oka mea hookahi wale no a'n e hana ai no kaleou iho, e hele aku inma ona, a e noi liaahaa aku i kona oluolu, e alakai aku ia kakou iwalio o keia kula waoakua i noho ia e nu holoholona hihiu liae, a e haawi makana 110 lioi au iaia nia ka waiwai e like me ka nui ana e makemake ai." Lohe ao la na īneu a pau iloko o ka hale lole, ua ikeia kekahi kanaka eia ke ku nei nia ke kula palaliahi i keia wa, a, holo ae la ka ]ono hauoli i na moa a pau. () PoneeleHoia, kiiuoha ae la oia i kona ohaua me na ukali, o hoomakaukau ia lakou iho no ka hele ana aku e hui me kela keiki opio e kan ana maluna o ka lio ulaula. Ile mea i olelo imia ae nei ma keia moolelo, no na mea. e pili ana i koia waoakua, oia hoi, aohe P oe e liele hookahi keia kula waoakua, <ri mo kona mau kualiiwi uliuli o ku ana, e nn ka-

naka hahai holoholona ona mokuaina* hikina o Amerika. A o ka oi aku nae o lakou ma ka hele kuahiwi, oia 110 o Kale, ke keiki a ua Kiaaina nei, me kana aikane aloha o Ke Hauna. XJa liele laaa 110 na manawa he kanalima a oi aku ma na kuahiwi, na awawa a me na ululaau, a aole nae laua i ualowaleiloko o ia maupilikia uui, a eia ka hoi ko laua wahi e ho-aa ai, kahi i olelo ia—"Ka Home o na Holoholona Hiliiu." Ao ko lakou ike hookahi ana i keiu kanaka e ku ana ma keia kula laula, he mea haohao loa ia no lakou nei, me ko lakou manao kolio wale aku, he kanaka no hoi kela i ualowale iloko o keia kula. A 110 kona aahu ana i kekahi koloka hulu hololioholona ma kona kua, na ia mea Lhoopau ae i ko lakou kuliihewa, me ka olelo ana, —" Ile kamaaina kela Keiki uo keia Kula Waoakua." Kau ae la o Ponedeseta maluna o na kaa, a, hele aku la lakou a ke keiki opio e kau aheahe mai aua maluua o kona lio ulaula me ka hiehie nui, ai ko lakou kokoke aua aku i kahi a ka eueu e ku ana, he mea e ka nani a me ka hiehie o keia keiki, ua hele oluna o kona mau helehelena a me he mokulehua ula la 110 uka o Olaa, ka hele a "Puaehu ka maleua ka uka o Kapaa, Luhiehu iho la ka pua i Mailehuna, Ua hele a ha ka iwi o ke Koolau, Ua pua nono wale i kawai i Wailua—a," a o kona lio e kau ana, lie mea e ka nani me ka maikai o kona poo e pio malie ana, me he mea ]a i ka naua aku, he oi kelakela kela kanaka opio nana i aa e hele hookahi ia keia kula waokaua i ka po a me ke ao. He mau anana pokole loa koe liiki aku i kahi a ke keiki opio e ku ana, aia lioi lele ilm lu o Ponedeseta ilalo, a e kuku ana lioi kona nieiu lioahele ma kona mau aoao, hele malie aku ia oia a ma ka aoao o ke keiki ox>io, a pane aku la oia iaia i nei mau huaolelo : kakahiaka oe e ke keiki opio," wahi a Ponecleßeta. Huli mai la ke kanaka opio a kunou mai la ia Ponedeseta me ka oiiuo aka ana iho. " Ua mauao au/' wahi a Poneeleweia i paue hou aku ai, "Uek&maaina paha oe uo keia wahi ; a owai la kou inoa, a mai hoa mai la oe V" la manawa i pane mai ai ua eueu la ia. Poneih',seta i ka i ana iho, " He kamuaina io no au no .keia wahi, a lie kula waoakua lioi no keia wahi a oukou e ku nei. O Lo'olevela leo'u inoa, a o ke kowa o kfela mau kuahiwi uliuli huihui o ku mai la, aia ilaila ko'u home kahi i ku ai." "O ka piha ana keia o na la 4'lia o ko inakou hoaa ana," walii hou a Pone(lesetii. "Ua nalowale io oukou iloko o keia kula waoakua ilokoo na la eha," wahi a Lo'Olcvcla i pane Tpfiīii "Ao koia kn.kahiaka/' wnhi hon nna,

" O ka piha ana iho la keia o na mahina ewalu a nie na lā keu he 21 o ko'u holoholo ana maluna o keia ilihonua."

" E noi aku ana au i kou oluolu ke ae mai oe,' 1 wahi a Ponedeseta i pane aku ai, " E alakai aku oe ia makou a puka iwahio o keia kula waoakua, a e uku no hoi au ia oe ma ka waiwai, a 1 ole ma ke gula j>aha, e.like me ka nuiau i makemake ai, ke oluolu mai oe i keia noī." E ka hoakuna maikai," wahi a Le'olevela i pane mai ai, " He mea maikai loa no kō'u manao ke kokua ana i ka poe iloko o ka pilikia, ina ua nalowale ko oukou alanui. He liiki loa ia'u ke lawe aku ia oukou'ie puka iwalao o keia kula waoakua iloko o na hora he 15, ke ole e loaa ia'u kekahi mau keakea ma ko'ualanui. Aole na'u ponoi oukou e alakai aku, aka, na oukou no e liele ae mahope nei. O ka'u kkulaili hoohei punaliele e kau nei ma ko'u uha, e kiola no au i koua piko i ka honua, a e hahai ae -oukou ma ka mōali o ka'u kaulaili, nona hoi ka hoailona e moe loihi ana maluna o ka lehu lepo-" I ka pau ana 110 o keia mau olelo a Le'olevele ia lakou nei, wehe ae la oia i kana kaulaili punahele e poaiapuni ana ma ka makuu o kona noho paniolo nui, a kiloi iho la i kekahi piko i ka honua, a hawele ae la oia i kekahi piko ma ka makuu o kona noho, hoohuli ae la oia i ke poo o kona lio i lea akau me ka hokio ana iho ma kona ai, a iloko 0 ia mau sekona pokole lakou i ike aku ai iaia e holo ana me ka mama uui, a iloko no hoi o iamau aekona pokole i nalowale aku ai ko lakou ike ana aku ia Le'olevela iloko o ka punohu lehu lepo me ka hi kiwawe ]oa. O Ponedeseta ma a nie kona mau hoa'loha, he mea kahaha nui no lakou ka ike aua aku i kela kauaka, iloko o na sekona pokole ua nalowale aku oia iloko o ka punohu lehu lepo me kahikiwawe loa, a olelo iho la lakou, aohe lua e l'oaa ma Teseta a pnni e lilee me kela leauaka ka hiki e : aa aku a holo iloko o kela lehu lepo. O kana matrolelo e hookolo aku lakou nei i alanui no pe o ka moali o kana kaulaili e waiHo' la UJSi ka honuā, ua hookolo aku lakou nei me ka hoomau 1 ka hele ana ma keia moali e waiho nei maltinat) ka leliu le])0. lloomau aku la o Ponedeseta max ka hele »nia imua, me ko>kumailio ana i na mea e pili ana ia Le'olevela, no kona oluolu e alakai aku ia lakou iwaho o ke ku]a waoakua, a oiai lakou e nanoa malio aua i ka hele me ka ike ole aku iaia, aia hoi nia ka hora 3 o ua la nei, lohe koliuliu aku la lakou noi i kokahi halulu ano e, mo lie nioa la, ho mnu mile loihi loa ka mamao nnii a lakou i\ku, a nolaila ku iki iho la lakou uialaila nio ka nana ana ma o a maanei no ka mea ano o a lukou e lolie nei, a oiai lakou e nana hooman ana inma. iko hou aku la lakou ia 01ove*

la 3 e hoi liou mai ana oia iloko o ka punohu lehu lepo me ka mama nui, ahe * makani puahiohio pakaawili hoi ka mea nona ka halulu ano e a lakou nei i lohe ai, a e puhi ia ana hoi na lehu lepo a pau iluna o ka lewa, a e hele mai ana hoi ua makani la ma ka malie he 15 mile mahope o kona lio, He mea e ka pihoihoi nui o ka huakai makaikai a Ponedeseta ma e ku nei iluna o ke ahua, i ka ike ana aku i ka uwila e oaka mai ana iloko o ka pouli lehu lepo, a hoomanao ae la lakou iloko paha auaiiei o~keia hora e pau ai lakou nei i ka make mamuli o ka lepo e pii nei i lewa a uhi pu ih©4-ka honua, ku.ae la he mau puu nui aole i kana mai. O kona halulu, ua like ia me na hanen poka pukuniahi e lele makawalu ana i ka wa hookahi, a e ku pololei mai ana ka hele a~ua makani puahiohio nei i kahi a lakou nei e ku ana. He hapalua hora a oi keia ike ana a lakou ia Le'olevela e holo mai ana iloko o ka pouli lehu lepo, a i kona kaohi iki ana iho i ka holo a kona lio, aia hoi, ike pono loa aku lakou iaia he hapalua mile a ai-ke kaawale mai a lakou aku, na puni oia i ka lehu lepo mailuna a lalo, a e hanu iho ana hoi kona lio me ka welanui, wehe ae la oia i kona p&pale kaleponi mai kona poo ae, a peahi mai la oia ia Ponedeseta ma, e holo ae lakou ma kahi ana e ku ana maluna o kekahi kiekiena I ko lakou hiki ana aku imua ona, pane mai la oia ia Ponedeseta i keia mau olelo ; u No ko u ike ana aku nei i kekahi ino nui mamua o ko'u alahele," wahi a Le'olevela, "Nolaila, ua huli hoi mai nei au me ka awiwi nui. He mea mau i kekahi mau mahina ino o ka makahiki no keia kula, ke kipa ana mai aka makani puahiohio lawe lehu lepo i ka lewa a uhi iho i ka aina ma kahi ana e haule ai, a oia kela makani puahiohio a oukou e ike nei v E wehe iko oukou mau lio, a e kukulu ae i ko oukou mau halelole, a e komo na mea ola a pau iloko, a e kakia kui ia hoi kona mau aoao a pau i ka honua, a pela wale no kakou e ola ai i keia lehu lepo e hele mai nei no ka. manawa uuku wale no a hala aku oia ma kona alahele. [ E IIOOMAUIA AKU ANA.] I keia wa ua like oio na manao o ka poo liuli honua a pau ame ka poe kilo lani. Ika imi ana okekahi j)oe ika iho me loko oka poepoe oka honua nei ; ua manao ia lie paakiki. Ua hooiaio mai o Prof W. Hopkina i koia moa ma kana hoike iloleo o ka makahiki 1839: "O ka iho waona o ka honua a mo ko loko ona, he mea kino paakiki. " A uahoike hon ae °ia ma ka 1847: «O ka iho waena konu oka honua iia hoopaakiki ia mamuli o na kaomi ia ana." He oiaio paha keia, no ka mea, ke eli iho ka poe eli lua wai aniam, he i mai lakoi;, «ua }ik« 0 loko o ka honua me ka hao,"