Ke Kilohana o ka Malamalama, Volume II, Number 38, 25 September 1908 — Ka Haiolelo a Linekona Eliwai Nui ke Ohohia ia e ka Lehulehu [ARTICLE]

Ka Haiolelo a Linekona Eliwai

Nui ke Ohohia ia e ka Lehulehu

Ma ta Pōakohri haia i hoea mai ai o 1,. L. McGatidless (Eliwai) i Hilo nei. a oia ka maUhioi idekie a ka Ahaelele Detnokalaka, a ua haawi ae oia i ke kipu poka pa-he mua loa o ke kukala ka«a leoho balota ma Mooheau Paka*ma ia ahiahi imua okekahi aoaina nuio eono haueri a oi i akoakoa ae ma ke kahua kaua me ke nui e ike a e lobe ia Liuekoua Eliwai e kaulana uei apuni Hawaii. O ke kumuhaaa nui o kana haiolelo ma ia ahiahi oia no ka mea pili i ka niuaU aina, aua hooma«nai nia imua n ka i na palapala aina hou o na mokupuni like ole o Hawaii me ka uui o na eka ama i ooho ole ia e ona -ia nei eke Aupuni. Ua olelo ae oia i ka mea pili i ka aina o Kapaa ma Kauai i hoolilo ia ai uo ka poe Molokana, eiana aole loa he wa e ioaa ai i na Hawaii keia aina. aole no e loaa ana i kahi kanaka mahope mii o ka haalele ana o na Molokana. O kela kuapo aina o Lanai, oiai aia te 47,669 eka -aiiia i hoolilo ia aku ike kanaka hookahi, oiai nae ua hoouele ia aku na kanaka i hanau maluna oia ailana i kahi eka aioa ole. He hana pono ole keia, a no ia kumu ua lawe aku oia i keiaf kumuhana imua o aa aba hōokolokolo, a eia keia hihia imua o ka Aha Kiekie o Amerika ma Wakinekona.

Eia 'ka aoao Demokalaka ma Hawaii nei ke hana nei uou e ka Hawaii uo k& hoomaemae hou aua i na kanawai aina, a ua waiho ia aku ia mea iloko o ke Kahuahana 0 ka aoao Lahui Demokalaka, e noi aoa e hoololi ia, i loaa ai i kela ame keia- kaoak« he wahi home e ku iho ai na wawae mailoko mai o 1,600,000 eka aina o oa aina aupuni 1 mahelehele ole ia iloko o ke Teritori. Ua hoike aku oia ia Kakauolelo Garfield 0 ke Keena Kalaiaiua o Amerika, o ka oihana mahiko oia ka Maua Hooko iloko nei o ka aina ma o Kiaaina Frear la, ahe mea oiaio keia. Ua hoololi ae ke Kiaaina i kona manao maluua o ka hooponopono ana i ka aina, na kumu o ka noho ana, a he ekolu manawa like ole iloko o 13 mahina. Ma Amerika ua loaa no i kekahi kanaka ka aina, hiki no iaia ke hele mai ka aina aku no hookahi makahiki me ka ae o ke Komisina Aina, a he mea ia nona e kueoleiaai.

Ma Hawaii nei hoi e noho paa oia m&luna o kona aina i na wa ame na manawa apau. Ua hoike pu mai no hoi oia i ka mea e pili aua i kekahi kanaka hookahi a hui paha, i haawi ia aku he manawa maikai no ka loaa ana o 170,000 eka aiua ma ke kudala iloko 9, hookahi apana. Ma Maui, o kahi kuleana wale no e loaa i ke kanaka hookahi uo ka home hookuonoono mai ka 1.85 aka 8 eka. He 8 eka> oia ke kiekie i haawi ia i kekahi kanaka uo ka home hookuonoono, a heaha kana e hana ai me ia mau eka aina?

Kia ma Hilo-nei, a ua hauoli loa au i ka lohe aua, aia he 96,000 eka aiua Aupuui e pili koke me keia kulanakauhale a e pau ana ka hoolimalima iloko o uml makahiki, a ke manaolana uei au e haawi ia mai ana i manawa no na kqpa o keia aina e loaa ai kahi aina. Aia I he milioua a oi aku eka aiua Aupuni i uoho ole ia ma fceia mokupuni, o ka hapanui oia mau aiua he maikai a ke iana nei ko*u manao e haawi ia mai ana i ke kanaka ilihune he manawa e ioaa' ai kahi aina. Ua nouoi pu mai uoi boi oia i ua makaaiuana i kaua'

——r— 1 — . , hana-pono e kokui-inai ai ia lakou i loaa kahi aiua. " O keia ae la ka haiolelo a Eliwai aua nui ke ohohia'o ka lehulehn i keia kanaka, a e lohe ia aku aqa ka leo o na kanaka e hooho ana, e koho ana lakou ia Linekonai Eliwai. Pololei! — F kohoiokahi e Hawaii Kouio» hana ia S. H. K. Ne, S. K. Kupihea, J. H. K. Keawehaku ame Basil Apiki, i mau' Lunamakaainana na oukou i keia kau. He mau moho kupono keia a ka aoao Demokalaka i wae ai. Mai poiua pu ike koho ina moho apau a aoao kalaiaina.