Ke Kilohana o ka Malamalama, Volume II, Number 43, 30 October 1908 — HE PANE IA KALAIWAA [ARTICLE]

HE PANE IA KALAIWAA

■■■ « 1 ka L. H. o ke Kilohana: Ma ka Hoku o Hawaii o ka la 8 o Okatoha, 1908, na hoolaha -ja ae j he leta i aueane ekolu kolamu ka j Joihi i kakauiiioa ia e W. M,. Kalaiwaa. a maloko oua leta la e olelo' ani i ko Kau poe "Aole e koho mai ia Kipimana i Lunakiai." Oka mea nona ua inoa !a malalo ibo me he la he kanaka koikor "Ofe a i ole ano kupouo ole paha, orai nae ua Hon. Kalaiwaa la e hoopiha wale ana i na kolamu oka Hoku ma ka haku ana i kona mau manao

piUkiuo maluna.o kekahi mea ana e kue niakawelawela loa uei ma ke akea mamuli o ke ano o kona mnuao awabia i hakuai a i hoolaha wale ni i ka mea hewa Qle. liia paha ua kue au ia Mr. Kalaiwaa raa ka nupepa alailia ua kupooo iaia ke paue mai ia'u, aka, aole au i hana iki i kekahi oia ano hana; aole no hoi au i a'o -aku i ka poe koho balota o na Kotva mai koho mai ia Kalaiuaa, no ka niea, aole j o!u kuleana e hana ai pela. Aia I wale no ia kuleana me ka poe koho o na Kona ke koho ana i ka lakou mea i makemake ai i Lunakiai no lakou, a he hana ia i kuleana ole kekahi mau ap -oa e komo aku a "keakea, koe wale iho 110 paha ina he kanaka kupono ia e hana ia ai ka pono iaula o ke Kalana mai o a o. Ina no ke manao nei ko Kona poe he kanaka kupono o Kalaiwaā 0 ko lakou kuleana ia o ke kobo mai, a ina aole, alaila, o ko lakou kuleana no ia o ke koho māi i kanaka hou. O ka kkou mea e hana mai ai lia lawa ia no'u ā no ka mea o ka lakou kanaka ia i makemake ai, oiai o ua kanaka la ka.i ike i ko lakou mau hemahema ame ko makemake, a o lakou wtle iho uo ke kuleaua e koho i ,ka lakou kanaka. Nolaila, ke ike nei au i ko Kalaiwaa ano keouimana ole ma o " kona ano hoinoino wale ia'u, kona hoa luuakiai, mamuli o kona hoao ana e houuku ia'u, e oki pahi ana a e pepehi pu ana hoi ia'» ma ko'u apana ponoi iho kahi o'u i hanau ia ai, oiai ua noho au a kamaaina i kela kane ame keia wahine, a pela iwaena o ua keiki, a ua iioike maoli ae no oia i ka nele i ua manao maikai ole a haiki o ka noonoo, a 1 ole, ua mauao oia be poe hupo na kanaka o Kau nei e ae wale aku i ko waho mai e huki hele -i ka Uhilihi o ko lakou mau kuemaka a hookikiha mai ia lakou o mea a i ole o inea ka oukou e koho mai ai i Luuakiai no ko oukou apana. He j ekv)lu iuau kumu a Hon. Kalaiwaa; i waiho ae ai imua o ke akea mej ke k.moha aua (rae be la be Moi ptha oia) i na kanaka o Kau aole ej koho ia'u i Luuakiai: 1. He loio oia uei, | 2. He loio i lawa ole ka makau- j kau. 3. He haiki ka uoouoo. ; No ka p.-ine ana i ke kumu mua ; ana e kukala leo uui nei i ka poe o Kau aole e koho ia'u ke hooia nei au he niea oiaio he loio au i lmkim piha ia a i ae ia "c hooa»«ai6aa ma tia aba apau o ke Tctitoit. A noj keia kumu auei ko'u kupono ole e lilo i I.un.ikiai Kalai a. i lik.e aku " no ho» me K.al mvaa oiai he kahuoapule oia, a oia auei kt ; na kumu e lilo ole a> i Luuaki.a? Aole inki ia'u ke luwmaopopo i keia mea. aole no hoi i ko Kau nei poe. iua

aole i kupono ka loio no ke kulaoa Luuakiai, a no keaha la hoi kā Ahaolelo i hookomo ole ai iLoko x)' ke Kanawai Kalaua e Uoakaka ana no ia mea, a oia! ua huli nui au i I kanawai mai ka mua« hiki i |ka hope aole loa "wahi e olelo ana 1 aole hiki i kahi loio ke iilo i Luna- ! kiai> a ke aa nei au ia oe e Kalai- j waa e kuhikuhi mai i kekkhi wahi o kanawai e olelo ana dol&-biki i kahi loio ke lilo i Luuakiai. ' I -mea e lilo ai i kanawai ka hoo' 4>(ha ana ia keeoa ua hoike maopopo mai ke kanawai q ka mea .e holo ana i Lunākial Bē maka«inai\a kupa oia 110 ke Tertp)ri, a he oiea koho balota ■ oia i apouo ki no ke Teritori a uo ke Kalana kahi ona i koho ia ai 00 a aole hoi e emi mai

, malalo o hookahi makahiki mamua ■aku o kona koho ia ana, a he niea noho paa btfi oia maloko o ka apana kahi ona i koho iīhmai ai no ka manawa ana e nohooih»vna ana. Ua .hooko au i na kuhikuhi ana a ke kauawai a ua loaa ia'u ka mana ma ke kanawai euoho Lunakiai no Kau. Hiki anei ia oe e Kalaiwaa ke olelo hou mai? Ua* noho paa anei oe ma Kona n>ai kou wa i lilo ai i Lunakiei e like me ka makemake o ke kanawai? E waiho aku i ka poe o Kona uana oe i koho a puka e pane mai i keia. , No ka pane ana i kana kumu elua: "He loio i lawa ole ka makaukau." Ke niuau nei au iua be oiaio k'eia kumU a pololei paha, a no keaha Ia i loaa ai ia'u ka laikini piha e lawelawe iloko o na aha apaā o ke Teritdri? Aole au i hoohana nui i ka lawelawe aua i ka oihana loio o ka'u oihana ia, ?.ole loa, a pehea la oē e Kalaiwaa i maopopo ai "ua lawa ole ka makaukau," koe wale iho no ma ka boao ana i ka hua o ka lāau a rua laila kakou e ike ai i ka maikai a i ole ino paha? Ūa hoolilo uui au i ko'u manāwa ma ka hanai pipi ame kekahi mati hana e ae, a na ia mea i kaupale mai ia'u i ka lawelawe ana he lehulehu wale o na hihia hoopii kanawai, a hoole ftu T ka hui ana me Kakina ma kona keena loio uia Honoiulu a pela xne kekahi mau loio e ae. He mau warhi uo ka'u ma Kau nei Ka mea hiki ole ia'u ke hoole aku no ka lawelawe uua, uolaila, aole loa e hiki i ka poe oia apaua ke nioaU aku ia oe e Kalaiwaa no ko'u. lawa ole o ka makaukau n?a ke ano he loio, ua oi ae ko lakou ike no'u mamua ou. No'u nei la aole au heikanaka i maa i ke puhi i ka'o o-le makani. 0 ke kumu ekolu a ua uei e kalahea nei aole e koho ko Kau ia'u, oia keia: ,4 He,ha»ki ka j uoonoo. O ka mahele pakenek»» kekahi mea e hoike mai ai i kona | haiki." O ka mahelehele ia aua o i ke dala o ke Kalana mawaeua 0 na |apatia like ole ma ka pakeueka, a i ! hookahua ia maluua o ka liuiua o ' iia auhau i ohi ia mai keh «me keia apaua pakahi mai, ua kakoo ; nui ia ia e ua poe uoouoo kaulike , apau aiu i hui ai a launa pu a he i hana pololeria a kaulike. j 1 ka Papā Luua'kiai tnua ua hoo-! : kele ia malwlo o keia kahua i Uwe j : ia mai e na I>emokalaka. me keia ; mauao i ole «i e «la mai he kuee; jana no ke <Wla no kn oiwka'u ia o hao puunui kalū m«u Lunakiai a oi aku mamua o lt%aa o ko īaua mau apana iho. e like me oe e Kalaiwaa ame rurvlv e ohi hapuku nei, Ma ka mahele jv«kenck;t hoi e maopopo 1111 i kehi atue • keia

īi mahina a kahi iaahiua ebra nui o ke dala e hoohana ako % a o kona kuleana ia o ka mau alanui e like tue kahi |iala o kona apaua tne ka iloko oka aie kuapapanui, a i|ka wa o fen pilikīa hiki no ke jc*pae ia keia rula ut ke kokua ana apana nele. Ua paio au me ka fcboikaflsa pu ana 110 keia kumuhaT|a pakeneka mai kinohi mai a bi&i vtale i |k« holopoeo ana a kakoo pn' me kekahi bibu Lunakiai, a no ka mea,o ke alahele wale uo|keta e iwāhelehele ta, »i lea waihōna o ke galana me ke kaulike a ewaewa ole. Malalo o ka Papa Lunaklai mua ua kakoo Kalaiwaa ia'u a o keia wale uu ke alahele pololei e hana

| ai, a ua*ku pu oe jiie a'u a kakoo ia'u ma ka paio rfna, a no keaha la oe e olelo mai oei "ua haiki ko'u noonoo?" Ma 19157 nau no e malalo®) keia Papa e ku uei i lawe niai be olelo hooholo e aernua e ia ke dala ma ka pakeneka oia} no nae e mana ana ka olel» hookolo mua »ive kue loa nei, a ke*ninau hou nei au- ia 6e: Inr ua ko'u noonoo,. pehea la oe e Ka»waa? Ua oi lna aku ka haiki.o keu noonoo. 110 ka mea, nau no i mai ka olelo hoohole mahele pakpneka. Ke ai nei no oe i kou lum iho ma kou kue aua i ka mahele pakeueka tne kou hoao pu ana e tipomaikejke i na kumu o ka loli ai» o kou noonoo, aka he mau kani£aniaula oiaio ole ia i eele i ka mauao kanaka a he hamabagā wale ne ; ua like oe me kia iole : paa e Loau aua ma na ano apau i wahi tiou e pakele ai. Ua keha bou ae no oe uā baawf mai ke Kanawai Kalana i keia pono: "He elua waihona o ke Kalana," aohe oiaio o keia oiai aohe wahi a ke Kanawai Kalana i olelo ai. Ona dalā oke Kalana ua loaa mai ia ma ka puunui a na na Lnnakiai e mahele e like me ko lakou makemake, a aole i olelo mai kie kanawai e mahele ia iloko 0 ka 0 ka auhau alanui o $2.00 pakahi i kieia wa a ke kanawai i hoakaka ai he loaa kaokoa ia i hoihoi ia i ka waihona Puuku p ke Teritori no ka pbno 0 kela ame keia apana, a ma ia| apaua wale iho 110 e hoohana ia aī kahi i ohi ia ai ia dala, a aole loa e hiki i ka Papa o na Lunakiai ke hoololi i ke kauawai, a ua laki nae o£ e Kalaiwaa i kou hao pnunui aqa i ko Kau dala auhau alaiiui. O! na ukuhana ame na koi apau i ke | Kalana i apouo ia a kauoha ia e i ka Papa e uku mua ia no ia mailoko ae o ka waihona o kel Kalana, no ka mea, o ke Kalana ke auo holookoa, ke auamo ana i; ke koikoi no ko lakou mau ukuhaua aole o ua apana pakahi iho, a oke koena iho mahope o kn uku ana ia o ko lakou mau hoolilo oia kahi mea e mahelehele U ai iwaena 0 na apaua alanui, a oia ke kumu tmi o keia pane i kau ninau hupp e Kalaiwaa: 4 'No keaha i pakeneka raua ole la ai i ka wa i komo mai ai ke dala i ke Kalana be $13.000. a na kela ame keia apana e uku kona m*u luna aupuni apau?" Ina o ka llope Makainui o Kona Akau nole i loj* kona uku mahina ia wai oia e hoopii ai, i ke Kalaua paha, a \ i ole, ika apaua paba? I kulike at 1 me kiiu e Kiilaiwaa e olohewa nei e wmho ;i'ku stna oiā i, kana luH>pit i e kuo aiii* t k.t apana. a o ka hopen* riUvM m;ii i\na e hook'i ia ana k* hiihiu m.u k» aha luai no ka mea o

ke Kalana wale iho no ke auamo i ke koikoi «ole oka apana-o kodb Akau, a be hoike aoa mai ia i kou hnpo maoli ma ka ninau aoa ia ano ninau. Ua olelo hou ae no oe e Kalaiwaa penei: "Ua koi mai hoi ke kanawai e nana aku ka apana waiwai i ka apana ilihane, aole | pono e hao e likeme keia pakeueka, a pela aku. Aole i hana o Kipipela, o ka hoohakaka kana hana ike, a pela aku." Aole loa ke Kanawai Kalana i olelo iki mai i kekahi mea e pili ana ''E nana aku ka apana waiwai i ka apana : ilihune* 1 * aka he mea heWa ole no ; uae hoLi ka mea waiwai ka uana ' aoa ika mea ilihune, a o ka mea , ikaika i ka mea nawaliwali, e like . me ka makua i ke keiki, a ina e ■ a'o kupono ole ia ke keiki e hoo- : lohe i na mla me ka hoopouopono ana i kōna mau hewaakahookuu wale aku o kona make- . make iho alaila e komo ana oia iloko o ka pilikia a ulu ae a lilo i , makaainana kupono ole. Mamnli o ka mahele pakeneka e loaa ana i kela ame kcta apana kona mahele kaulike, aole hiki i ka apana ikaika a waiwai ke lawemaf ihookahi keueta mai ka apana nawaliwalī a ilihune mai, a e loaa ana ia lakou ke kuleaua kaulike o ke dala, a |ina e halawai ana ka apiana ilihune jme kekahi pilikia e haawi aku ana ! no kekahi mau apana i ke kokua ana, a ma o ka mahele pakeneka wale ala no e loaa ai ka pono kaulike. E Kalaiwaa, ina o kou iini ia e makemake nei e pololei na mea apau e pono ia oe e ku ma ka mahele pakeneka, aka aole no oe i makemake i ka pono kaulike a oia kou kumu kue.a lawe mai i olelo hooholo e hoopau loa ana i jka ! mahele pakeneka, a oiai e kue mau ana au ia oe no keia mea ame ; kekahi mau hana hewa e { hoao mau ai e hooko ia oiai nae aole ia he mea no ke Kalana e pomaikai ai, oia kou mea e olelo mai nei "o ka hoohakaka ka'u hana tkfe." Ua koho ia au e ka lehulehu o Kau no ke kiai ana i ko lakou pooo amē k"o ke Kalana pu mai oao, a ua hana au e like me ka hiki ia'u ke hana i ka mea pono a e hoomau aku ana wau e hana ma ka mea pono ina no ua makemake oe aole paha. Mamnli oka

nele aoa i ka mahele pakepeka ua pilikia iho la na mea apau. Ke kue nei oe e Kalaiwaa i ka mahele , pakeneta, no ka mea, aa like oe me ke keiki hoolohe ole i na rula. ua hoowahawaha oe i ka makemaiee o ka Papa a uhaai wale i ke dala no Kona i ōi ae mamua o kou haawina mahina a |jookomo aku la iloko o ka nenelu o ka aie kuapapaaui, a mamuli o kou hupo a hoohema* hema wale ana ua komo oe iloko o ka pilikia, a manao iho la oe e alunu i ka waihoua daU o kekahi mau apana i hoomakaulii ai no ka, ! uku ana i na aie o Kona, a oiai ua lilo ia oe ka hapanui o ka Pap£ | pela iho la i hooko ia ai kou mau • manao alunu ma na mea apau.

E Kalaiwaa, ma kon aoo he kahunapnle, ke oinau aku nei an ia oe he hlkia maikai anei keia, be hana anei keia no ka pono kaulike io ka alnnu wale akn ame ka hao |%ale aku i ke dala me ka lima ikaika? Ua olelo oe , ,r O ka Teritori ! ua kuu akea lakou i ka haawi ana 1 | mai i ka puu dala no ka hana ana' ! i na alauoi a hiki i Hawaii uei, i ! aole nae lakou i mahelehele mai: i ma kā pakeneka k« haawi ana aku | i ke dala ma keia me keia apana, a peU aku." Auhea oe e Kalaiwaa, , ke manao nei au aole paha oe i hoomanao a i ole ua poiua paha oe o kekahi o na kumu nui a kakou no apau i peku mau ai i na wa apau a makeuuke i Aupuni Kalaua mamuli uo ia o ko ke Terttort

āloou i na loaa, a i q|s,.o oa lo*a 00 paha apau oo HolhoHilu, e like me kau ano haoa e haoa nei, a mamuli oia kumu ua hoooele ia keia Mokuponi o Hawaii i ka loaa aua o kona poloiei i j hookahua ia malhok o ka o oa auhau i ohi jia iloko o keia 1

mokupanl. Ke boao nei oe e Kalaiwaa e hoohamalaea wale i ka lehalehu o Kau aka be poe naauao lakou e hiki ole ai- īa oe Ve hophamabaga, a ke nei.. au aole no e hiki ia oe ke hamabaga wale i ko Kona poe. O kau mau olelo e wahawai nei i ka lehulehu ane kou manao e pepehi ia'u he mea ole ia, 0 kau m£u mea e kamailio nei eia ia no ko'u pono a e kue an«no ia o« me kou hoike maoli ana at no ia oe iho aohe oe i hana i ko ka lehulehu pooo, a ua hiki i kuu wahi keiki o 10 makahiki me ka noonoo Se kakau a hoolaha mamua o kaoe opala hupo. Aole loa e hiki i ke kahunapule o kou aoo ke hoike i kti mea oiaip a oo ka mea ke hoao t>ej oe e walUwai i I kou wb i ae ai e holo moho ma ka aoap huiia iloko o \ Sepatemaba, ua hoopaa oeVa oe iho e hooko ana oe 1 ke kahuahana oia aoao, a o kekahi 0 na pauku e olelo ana o ka -uku 0 na limahana alanui aole īa e <«mi iho malalo (f "ke 11.50 o ka tt, a heaha kau i hana ai e Kalaiwaa? Aole paha ou noonoo iho ke kokua nei ka ikaika i ka mea nawaliwali, oiai aohe no ou manao nui e kokua 1 ka limahana alanei i piha mau ka umeke i ka poi? Aole! no ka mea nau no i hoemi ka ukuhana i ke $1.25 o ka la a mai hoemi hou no paha oe malalo iho ina i ae ke kanawai pela, eianae.uahoike ae no oe i ke akea he ekolu poohioa ana aole lo& e loaa ke $150 e ka la, a ina aole na Demokalaka ame ka'u mau hoapuiuui ia oe me nei aole loa e hoihei hou ia ka uku i ke $1.50. Ina ua kue oe i ke $1.50 0 ka la, no keaha oe i holo aijma ko makou aoao huiia? No keaha oe i hoh> ole aī? Ua manao anei oe he Jiana pono na ke kahunapule ka hoopunipuui i ka lehulehu e like me kau e hfena nei? Aole paha ou noonoo iho be hana pukahee kau i hana ai i na limahana o Kau ame Kohala mamuli e kou hoemi ana i ko lakou ukuhana mai ke $1.50 a ke $1.25 me ka hoolaha mua ole ia? Aole ioa he olelo hooholo o ka Papa e hoemi ana i ka uku, a ke aa nei au ia oe e hoike mai i ua olelo hooholo la, ua hiki ia oe ke huli maloko o ke keena Kakauolelo Kalana no hookahi makahiki aole loa e loaa ia oe a no ka mea aohe malaila a aole no be olelo hooholo oia-ano. Ua hiki no paha ia oe ke lawe mai i olelo hoohoio mamua ae o ka manawa e hoemi ana i ka ukuhana aka aole nae hiki i kou ike ke hana a lawe mai, a pilikia iho la na limahana 6 Kau ame Kohala i kau mau hana ukaole a kalohe. Ua hana na limahauao keia mau apana manao maikai a manioio la Ihh e loaa aiia ia lakou ke $1.50 0 ka la, a i ka wa o kahi kenikeai e loaa mai ai, o oe no ma kou aoo he lunahoomalu 110 ke Komite Waiwai, me ka hoolaha mtta ole ia ua hana iho Ia oe i ka hana i ku i kou makemiike m,i ka hoemi ana i ka ukubac <. Hc hauu kue kanawai keia, a ua knk luinoa aku keia poe i ua rikiki maUIo o ke kue e k(rf aoa i ke Kalana he koena dala ka hikou i koe a'n no e manaolana nei e loaa ana ia lakou ue ka hele ole iaiM o ke kaoawai. O Kalaiwaa kai hooluhi i« oukou. Ia kakou e paio ana no keia mea o oe no e Kalaiwaa kai kamailio ae imaa o ka Psapa aa lawa no ua limahana alaoui 0 na Kooa i ke |i 45 o ka la mamoa o kellso.au* manao au oa oiaio keia mau olela au mamna o na mea au \ hoolaha ai ma ka Hoku e pili ioa no'o, uolaila, aohe o'u hilioai la Ua ike uo au he mea pooo f i ko Kau poe ke $1.50 a

pel* no a?e ko Kona, Nau ponoi no i hoike mai ia'u mamuli o ke a'o a ka Loio Kalama ia oe ke kuma o kou b(Jemi ana i $1.25 o ka la, o ka oiaio o k#UL ame ka » ole aole au i niaopopo, aka, ua lobe mai au ua akena ae ka Loio Kalana oia kr ka Papfi Luoakiai holookoa. Ina he oiaio keia alaila ke hilki ia nei ko ihu a aole ou kuleana ma ka Papa a ua like 00 oa ahiwa ana i ka Loio Kalana ame oe pu 110 ka mauae i ke kahuahana o ka aoao o olaa i koho ia ai a puka mamuli O' ko olna apuka ana i ka limahaua mai kona uku piha ae. A ina bemsa oiaio kau e e kalahea uei ke hana nei oeJ fca pono kauiika o ka lehulehu, no keaha oe i kokua ole ai ia'U aole e uku ia ke koi a Purdy ptoBo .95 no na hoolilo o ke kaapuui «na i ke Kalana iloko o lalai o-keia makahiki? Ua aa anei oe e heie kaapuni nou iho a nau ponoi no e uka kou mau hoolilo e like ae la me keia Aole auei i olelo uaai ka Loio Kalana ia oe e uku ia keia ,bila> A ina ua iini oui oe e Koopakele ia ke dala o

ke Kalani ma ka hoemi aua i ka ukuhana o ka limaWoa mai ke $1.50 a ke $1.25, no keaha oe i kue ole ai i ke ooi a ka Loio Kalaua uo ka hoolimalima ana ia, Luuakauawai Stauley o Houolulu uo ka uku o $250 ue ka hana aua i kekahi hihia a ke Kalana i koleana ai, oiai no oae ua hiki uo i.ka Xoio Kalaoa-, a i ole, kona Hope paha ke lawelawe i keia hihia? Heaha ka waiwai o ka loaa ana oua l«oio Kalaua ame koua Hope e uku ia iiel i ka uku mahuahua me ka haua ole a hoolimalima aku la i kekahi poe loio o waho mai? la'u i hoao ai e loaa ona haawina o $50 uku mahiua uo ka Baoa o Kau no keaha oe i kue loa ai e Kalaiwaa, a i kahi mahiua hoao oe 1 haawina dala no ka Bana o Kona? Aole anei ua like uo ka uiaikai g ko Kau poe me ko Kona ame ko Hilo? Be hana kaulike anei keia e Kalaiwaa? He nui wale * na niuau ī'u i makemake ai e ninau ia oe aka_ no ka haiki o ka pepa hikL ole i keia manawa. Aole no o'u makemake e kue wale aku i ka mea a .Kona i makemake ai i Lunakiai no lakou, aka ua ike no au ua hoopunipuni aku oe i na kanaka o Kona ma ka olelp ana ia lakou he pepehi kanaka ka wau, a pela aku, aka e hiki mai ana no ka wa e ike ai lakou aohe oiaio oia mea, aka, o oe no ua mea hewa ala. O ke kumu uui o kou makemake ole e koho hou ia wau i Lonakiai ua maka'u oe i kuu kue matt ia oe ame kuu hoikeike mau akn i ka lehulehu i kau mau han* pohotalo ekaeka. A ina 00 kaua e koho hou ia a pela pu me ka Loio Kalana e kue mau aku ana no wau ia oe ioa no na Mr. Williams na a'o ana ia oe. Ua oJelo oe owāu ka ka luna alanui o Kau r a ina io pela, ma kou ano he makaainana no keaha oe i hoopii luna nni ole ai e like me ke kuhikuhi a ka PaukiT 18 o ke Kanawai Kalana? Ina ua ike oe ua kue au i ke kanawai ma o ka paa aua i elua oihana alaila o oe ka mea hoopii • ua hewa like kaua. Ua ike no oe aole au i komisioa ia i luna alanui no Kau, aole uku ia mai a aole boua i hoo* paa ia, a no keaha la oe hoopunipuni nei 00 ia mea? Aole au i hooneho aku U \V. H. Lainaholo i looa alanui, aka na ka lehulehu o ka apaoa i koho iaia, a iua wau e koho hou ia aua e waiho au u« ka leholeho o ka apaoa < koho ko lakou luaa alanui. Aoie o Lainaholo i hoopao ia mamuli o kekahi paiapaia hoopii mai ka tohu|ebo ako aka aau uo e Kalalwaa ame na hoa o ke Komite Alaooi sm Uwapo, aole 00 kona ike ole 1 ka baea alanui aka no koua haawi ole ana i luau tiou ame ona omole gun ma kela hoakai kaahele au me ke Komite. t*a olelo oe< "He uui ka oukou mau

palapala boopii e not mai ana e» hoopau ia o Halepouli, aole ike i ka hana alaoni, a pela aku." Ina he oiaio keia alaila ua hoouna ia ma ho ia oe na palapala hoopii a hookomo ia no e oe iloko o ko pakeke, oiai aole loa he wahi palapata hoopii iki i waiho ia mai imua o ka Papa e noi mai ana e hoopau

ia o Lainaholo, a me he la aole no i paha he hoopil i waiho ia'mai ia oe, a o keia kekahi o kau mau hana hoopunipuni nui wale. He mea oiaio no ua loihi ua la o ka hana ana i keia alanui a no ka mea he alanui hou, a e hana ana, mai kahi manawa a kahi manawa, oiai oe e Kalaiwaa e alunu ana i kp dala no Kona me Hamakua, a o kahi hunahuna ibo oia kau i haawi mai ai uo Kau no ka hoomaemae āua i kona mau alaoui apulu. A oiai ua noho au a kupa i keia wahi" a ua maopopo ia'u ka makemake am& ka pilikia o ka apana, he mea pono e hoohana ia ke da!a ma kahi pilikia o na alanui, aole hoi e uhaai wale ia ma na hana waiwai ole e loaa ole ai ka pono i ka lehulehu

ame fce Kalana. He olelo kahiko no ia aole he kuleana o na kahu» hipae komo pu iloko o na hana kalaiaina, he hoohaunaele wale no ka lakou hana, a ke manao' oeiau he oiaio loa kela.. "No keaha oe e Kalaiwaā i noho paa ole ai i Kona e like me ke kauoha a ke kanawai a makaaia i ka makemake o kou apana iho mamua o kou ko-ke hele wale iho no apuni o Hilo? No keaha oe i hookomo ai i na Kona iloko o ka aie a lawe limanui i ke dalft o kekahi mau apana uo ka hoohana aua i kou mau alanui, a maluna o.na mea apau, ua makemake oe i dala hou mawaho ae o keia uo ka hana aua i ka palekai o Kailua a hookikina aku ia i ka poe 0 Kona e waiho mai i pajMipala hoopii e uoi ana i ka Papa i haawina dala uo ka haua ana i keia palekai? Ua ike no oe maj kinohi mai i ka pilikia o keia palekai, a no keaha oe i hana ole ai oiātka apana he waihona dala kona . nona iho e hiki ai ke hoohana akir? Wabi no ao: "O Kan ka helu ekahi o ke ino o na alanui." Ina he oiaio keia pehea oe i alnnu ai i ko Kau haawina dala? Ma ka hoike a ke Komite Alanui me Uwapo i haua ia ma ka la 5 o lulai, 1907, au no i kakoo ai me ke noi ana e apono loa ia e pili ana ia Kona Hema, penei: "Mi Kona Hema ua loaa ia makou ke alanni mau ame kekahi mau alanui holo aoao a oki ma ke kulana maemae a 1 like aku, iua paha aole i maikai loa, me kekahi mau alanui o Hilo Taona. A ke olelo uei ke Komile ua hana ia na alanuī o keia apana e ka mana alanui e like ka h'iki ke hana ia me kahi haawina dala i kaupalena ia no keia ap4na, a ua hana ia ka hana me ka hookupono a mahalo uui ia hoi." No ka mea pili ia Kona Akau, ua olelo ae ua hoike la: "Mai Koaa Hema a ka paleua o Kona Akau ua loaa i ke Komite aia na alanui ma ke kulana helu ekahi." loa he oiaio keia hoike e Kalaiwaa no keaha oe e hoomau nei i ke uoi i dala hou no ua alauui o Kona i maikai mua, a aluuu i ko Kau dala kahi o na alanui ino a i makemike ia e hana a maemae? He han* kauhke keia e Kalaiwaa? I ko'u wa i oonoi ai i ka Papa ia maoawa i haawina o $15,00000 ka hana aua i alanui ma ke kua o Uwekahuoa oiai oe e kumakeua aua "Aohe alanoi be pooo hele wale aku uo iloko'o ka puluohia," uo keaha oe i koe loa ai e Kalaiwaa? Ma ka Ahaelele a na Home Rala mi K«ihsa.i Sepat«naba 24, iyoc>, o oe no me ka Lok» Kaiana ame ka Puuku kai kukala keo nui «e imua o ka lehulehu he aoi ke dala o ke Kalana, he Pehea la oe i aa ai e hooponipuoi i ka lehulehn pela, oiai o oe nc» ka Lueahoomalu

o ke Komite Waiwai, a ua ike 110 oe h6 $7000 wele ibo no roa ka waihona o ke Kalana ia wa? A oiai au ma ka o kā Papa o na Lunakiai ma' ka la 8 o Okatoba, 1908, me ka mauaoio he oiaio kau' mea i kalahea ai he $30,009 ma ka waihona © ke Kalaua a ua iiee pu iho la hoi ua loaa hou mai i ke Kalana he $13.000 kona haawiua mahiaa, ua like ia me ka waihona o ke Kalana, a waiho h®u aku la au i ka'u noi no ka lua o ka manawa e hookaawale ia i haawioa 0 $15,000 no ka hana ana i alanui ma ke kua o Uwekahuna, a ua ae maoli mai oe i kou hoopunipuni oiai aohe dala oke Kalana. A oiai oe e Kalaiwaa, he kahuh'ipa uo ka Euanelio, ke koopunipuni nei oe i ka lehulehu o ke Kalana e pili ana 1 keia mea auo nui e like me keia, a manao anei oe e puoi hou mai aua lakou i& oe? He oiaio ka'u e olelo nei āole loa e hiki ia oe ke hoopunipuni i ko Kau nei poe. Nau no e Kalaiwaa, ka Luuahoomala o ke Komiie Waiwai, i pepehi ka mahele pakeneka i hiki ai ia oe ke alunu roa ka lawe puunui. He nui aku na mea e pili ana no kau mau hana pukalua. Ua hiki no ke hoomau ia ka mahele pakeneka. aka, ua kue oe ame Purdy i ka makeuiake o ka Papa a hoomau no i ka paiia ana a nui ka aie o ko olua mau apana, a i ka hope loa ua waiho mai ka hapanui o ke Komite Waiwai he hoike hoopii luna nui. Ua hooko ia anei keia e kou mau manao haakei? Aole loa! Mahope mai ua lawe ia mai he olelo hoo holo no olua e hoopii luna nui ia ai ke ole olua e hoomaha i ka ha.ua o ko oloia mau apaua, a i pakui 4io ia ua lawe ia mai i olelo hooholo e hoopau ana i ka mahele pakeneka i liiki ole ai ke loaa ke dalia e haua ai i na alanui. MaboptermaPi" kā ikē ta ua loaa i ka waihona o ke Kalana he $45,000 mamuli o ka hoomaha ia ana o na hana alanui ua lawe mai au he elua olelo hooholo: Hookwhi i $14,500 a e mahele ia iwaena o na apana alanui like ole e like me ko lakou kuleaua pakahi au i alunu ai e Kalaiwaa. O Hilo Akaa ka | apana i nele i keia mahele dala, a «a ike no o Keaki ia mea, a ma o kona kakoo ana i keia olelō hooholo ua lilo oia i kanaka alunu ole, manao kaulike, a oiai o Keaki he kanaka alunu ole e like me oe e Kalaiwaa ke kapa uei o%he hupo. Ooeno ka hupo! Ua ike no oe e Kalaiwaa ma keia olelo hooholo e loaa aua ia Kau he $3S J 4 5 6 °* a i

nae ua papalua iho ko Hamakua auhaa a o kabi mea i loaa ia Hamakua be $1420,72 wale no. Ua pololei kela, oiai ua loaa mua ia Hamakua be puunui mamua oiai o Kau ua hoonele ia. Ma ka hupo o oe 110 e Kalaiwaa ka helu ekah,i. O ka lua o ka olelo hooholo no ka hoihoi ana i ke koena o $30,000 i ua apaua like ole ena ka mahele pakeueka i apono hou ia. Ua holo keia mau olelo hooholo, a iua e mau tiie nei ua maikai na lawelawe hana aua o ke Kalaua, aka i kahi la mai no uj pepehi no ua Kalaiwaa nei a i keia lr. ua hiki ia oe ke alunu e like me kou makemake. A heaha ka hopeua o keia hana? E pau ana ke Aupuni Kalana! A e hoea mai aua he Aupuai Komisiua e iike me ka makemake o na mahiko e hana uei. A ihea iho na Hawaii? Maluna ou e Kalaiwaa ke koikoi o keia mau haua. a aole loa e hiki ia oe ke alo ae a olelo mai i hana oe i keia mamuli o ke a'o a -ka Loio Kalaua. O oe uo e Kalaiwaa kai olelo aku 1 ka lehulehu aole make kolio īa l">āvid Kwaliko 1 Kakauolelo Kalan» ika e koho ia John Kai, ua ivlelo oe ma kon.i «m> belunahooponopouo uo ke Kilo-

Ihana ke boao nei oia e hunakele i ;ka tnea oiaio imna o 'ka lehulehu. ! Auhea oe e Kalaiwaa, he oiaio na , mea a ke Kilohana e hoike -nei-i imua o ka iehnlehu mamua o kao opala e pehi nei ī ko Kau poe aole e kobo mai ia'u. U& hoala ia ke KitOHANA e na Demokalaka aoie no ka imi pomaikal, aka, ua hoala ia no ka hoonaauao ana aku i na Hawaii maluna o na ninau koikoi o 'kamanawa e hoea mai ana, ua hoal? ia e like me kona iuoa e o nei uo ka hoolei ana aku i ka īhalamalama a ahuwale na mea huna e hana ia ana, aole no na Repubalika wale uo, aka, no naHanapopopo a ka Papa Lunjafciai e like toe oe e Kalaiwaa e hana nei. Ua hoala ia keia pepa me ka manao i lamaku e hoomaikeike aku ai i ka lehulehu i ka mea oiaio e hana ia ana, a pela me na ninau ano uui e ala mai ana, i hiki ai i ka lehulehu ke lawe a kaupaona i ka mea oiaio a kaulike hoi, aole oia wale no, aka, ua hoala ia keia hupepa i loaa ai he wahaolelo no na Demokalaka ame na Home Rula e pane ai i na Repubaiika ke kipehi ia mai. He mea iuo a hewa auei kekahi e pili ana no ka hoala ia ana o keia nupepa e Kalaiwaa? Ke kokua nei anei oe i keia hana maikai? Aole! A eia nae ke hoao uei oe ma na ado apau e pepehi ia David Ewaliko, ka mea e hana nei me ka hoomanawanui i ka nupepa me ka uku ole, a ke hana nei oia no ka pomaikai o ka lehulehu, a no kona maka'u ole paha i ka hoike i ka mea oiaio i ka lehulehu no kau mau hana pukalua ame kahi poe e ae, a no ka hiki ole ke huki ia kona ihu e like me kou hoao oe e pepehi i keia kanaka opio kupaa a hoomanawanui ma ka aoao i koho ia ai oe a puka i Lunakiai. Hilahila ole oe e Kalaiwaa! A pehea keia hana poholalo au e Kalaivtfaa e a'o nei i ka lehulehu e koho ia John Kai ka moho Repuhalika no ke kulana Kakauolelo Kalana? Aole anei oe i ike ua wae ia o Mr. Edmonds no ia kulana hookahi no ma ka paa balota Home Rula, a o kau hana kupono ina oe he kanaka kaulike a he Home Rula hoi o ka hōoikaika ia Mr. Edmonds? He kanaka hupo oe e Kalaiwaa, a ke manao nei au e4ke ana oe ma ka lā 3 o Novemaba aenei e hoolei ia ana oe e na Kona

iwaho i ke anu a o Ewaliko hoi e. koho ia ana oia a puka me na balota mahuahua. Ua kamaaina au ia Ewaliko no na makahiki lehulehu, he kauaka opio pololei, maka'u ole a kuokoa no hoi, a e paio ana no ua Hawaii a kue i na hana kupono ole a ua Repubalika. I A pela no hoi au e kakoo nei i tia moho Demokalaka apau mai a Linekona E4iwai a hala ilalo, a pela pu no ia Hale Awini, he poe kftpono lakou apau ke koho ia. He i nui aku na tuea i koe e Kalaiwaa ia'ui makemake ai ē paue ia oe, | j aka aole au i makemake e hoopiha 1 j walei ke "kilohana no ka pane iana aku i kau kumu hupo e a'o {ana ī ka poe o Kau aole e koho | ia'u, a no ka mea.ua ike no au | aole puni lakou ia oe, ua kamaaina lakou i kou ano. Ke paue nei au

|ia oe i ike mai ka lehul<*bu o ke | Kalana i kaa/mau bāna popo|K) e I hookele nei i ke Kalana, a e hewa ole na Detnokalaka i kuiike a bana ! ka pono no ka lehulehu. t He mea jkflaalua ole no'u e noke mai ana oe I ka pehi ma na kolamu 9 fen Hoku, * oiai ua hoike ae la is|u i ke akeai kau mau haoa h t upo piba opala olaio ole, aole loa lakou e puni hou ina i kau mau olelo a he makehe#a wale no ka pane hou ana aku ia Ua hoike maoli tnar no oe 6 ialaiwaa i ka olohaka o kou puniu i ka poouoo kanaka m»muli o ke kukala leo nui ana e a|'o ana i na kanaka o ko'u apana iho maikoho lakou ia'u. Mai oi I6a aku kou noonoo maikai ina e paa ia ko wffha, a laa ka pau o ko hupo la i kef-«kea. Ma ka hupo o oe oo ka helu ekahi. i Aloha kaua e Kalaiwaa. ALE KIPIMANA, Ke Keiki o ka Lele o ka Niu ! Paipai.